Gombowicz Trans Atlantyk opracowanie.pdf

Trans-Atlantyk

Witold Gombrowicz

Trans-Atlantyk został napisany przez Witolda Gombrowicza w 1953 roku. Książka ma charakter

zmitologizowanych wspomnień z wczesnych lat emigracji . W 1939 roku pisarz wziął udział w

inaugurującym rejsie „Chrobrego” z Gdyni do Buenos Aires. Po wybuchu wojny Gombrowicz został w

Argentynie, gdzie w nędzy spędził dziesięć lat swego życia. Nękały go nie tylko problemy finansowe –

rezultatów nie przynosiły również jego działania w obrębie życia literackiego.

Wybitni autorzy, z którymi miał styczność w czasie pobytu w Ameryce Łacińskiej, tacy jak Jorge

Luis Borges, czuli się urażeni jego stylem bycia. Jak pisze znawca Gombrowicza J. Łapiński należał on

„do kręgu mniej lub bardziej utalentowanych nieudaczników, z którymi prowadził swe gierki

artystyczno-erotyczne”. Po tym trudnym okresie opublikował przekłady „Ferdydurke” i „Ślubu”, wtedy

też zaczął pisać specyficzną, zarówno pod względem językowym jak i tematycznym, powieść

Trans-Atlantyk .

– tak Gombrowicz pisze o swym utworze w przedmowie do niego.

„Trzeba dodać dla porządku, choć to może niepotrzebne: Trans-Atlantyk jest fantazją. Wszystko –

wymyślone w bardzo luźnym tylko związku z prawdziwą Argentyną i prawdziwą kolonią polska w

Buenos Aires. Moja „dezercja” także inaczej przedstawia się w rzeczywistości (szperaczy odsyłam do

mego dziennika)”

Trans-Atlantyk ukazał się wraz ze Ślubem w Paryżu w 1953 roku, jako pierwszy tom Biblioteki

„Kultury”. Ostra krytyka polskości, jakiej dokonał w swym dziele autor, spowodowała niechęć

emigrantów.

Biografia Gombrowicza

Witold Gombrowicz urodził się 4 sierpnia 1904 r. w Małoszycach pod Opatowem jako syn

ziemianina i przemysłowca. Wywodził się ze starej rodziny szlacheckiej osiadłej do 1863 r. na Żmudzi,

którą musiała opuścić po powstaniu styczniowym i zamieszkałej następnie w Kieleckiem. Miał siedem

lat, kiedy przeniósł się z rodzicami do Warszawy. Tu ukończył gimnazjum św. Stanisława Kostki i

studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim. Zarówno w szkole, jak i w czasie studiów nie udało

mu się nawiązać trwalszych stosunków z rówieśnikami, nie mówiąc już o przyjaźni. Zawsze pozostawał

na uboczu, nie włączał się we wspólne zabawy i zajęcia. Zaraz po skończeniu studiów, jeszcze w tym

samym 1927 r., wyjechał do Paryża, gdzie studiował filozofię i ekonomię. Po powrocie krótko

pracował w sądownictwie warszawskim, po czym całkowicie poświęcił się literaturze.

Debiutował zbiorem opowiadań zatytułowanych Pamiętnik z okresu dojrzewania (1933),

następnie wydał powieść Ferdydurke , która przyniosła mu uznanie krytyki. Od 1934 r. współpracował

z pismami codziennymi i literackimi (m.in. z „Kurierem Porannym”), zajmował się krytyką literacką,

pisał felietony i recenzje. Gombrowicz wchodzi wówczas w świat młodych literatów, często widać go

przy stoliku w kawiarni Ziemiańska na Mazowieckiej, a później w Zodiaku na Traugutta. Rozprawia

tam, dyskutuje, dużo pali, systematycznie też popija. W pamięci ludzi, z którymi się wtedy spotykał,

zapisał się jako wyniosły, wręcz niesympatyczny, nonszalancki pozer. Przed wybuchem wojny ogłosza

jeszcze sztukę Iwona, księżniczka Burgunda publikowaną przez „Skamandra” w 1938 r. oraz pod

pseudonimem Zdzisław Niewieski (pseudonim utworzony od rzeki Niewiaży na Żmudzi) powieść

sensacyjną Opętani , która drukowana jest w prasie codziennej.

W sierpniu 1939 r. pisarz popłynął statkiem „Chrobry” do Argentyny, tam zastał go wybuch II

wojny światowej. Gombrowicz nie chciał wracać do ogarniętej wojną Europy i zdecydował się

pozostać w Argentynie – zamieszkał w Buenos Aires, gdzie pozostał aż na dwadzieścia cztery lata.

Stara się tam nawiązać stosunki, znów przesiaduje w kawiarniach, boryka się z trudnościami

finansowymi. Jego źródło utrzymania stanowią teraz zasiłki, pożyczki, liczy na gest ze strony

życzliwych mu ludzi. Początkowo mieszka w wynajętym pokoju, później przenosi się do tanich

hotelików, często ucieka chyłkiem, nie płacąc za nie. Żyje w coraz bliższych kontaktach ze światem

marginesu społecznego. Wyrzucony w końcu na bruk mieszka w opuszczonym domu poza Buenos

Aires. Ma wówczas pewne epizody homoseksualne, choć w perspektywie jego całego życia przeważają

kobiety – zwłaszcza prostego pochodzenia, nawet prostytutki (takie zainteresowania ma już za czasów

warszawskich). Twierdzi bowiem, że w związki z kobietami z wyższych sfer trzeba się za bardzo

angażować, a w Argentynie, kiedy sięga niemal dna, już takie się nim nie interesują. Ewentualnie dużo

starsze, które z kolei on lekceważy. Jednak to właśnie kobiety mu wówczas najbardziej pomagają, z

czego Gombrowicz chętnie korzysta. Te dwadzieścia cztery lata przeżył głównie dzięki dobroci i

życzliwości innych ludzi.

Dopiero po kilku latach takiego życia i dorywczego zarobkowania, na przykład pisanie artykułów

do prasy, podjął pracę sekretarza dyrekcji w Banku Polskim w Buenos Aires (1947-1953). Praca była

dla niego koszmarem, choć dzięki niej mógł się utrzymać. Zrezygnował w 1955 r., kiedy jego utwory

były już znane na świecie. Odtąd utrzymywał się ze stypendiów i prywatnych wykładów filozofii,

dochody czerpał również z wydań i wystawień swoich utworów w ponad dwudziestu krajach. Od 1951

r. współpracował już z Instytutem Literackim w Paryżu, który stał się wydawcą jego utworów, a

następnie z miesięcznikiem „Kultura”. Międzynarodową sławę przyniosły Gombrowiczowi napisane

wówczas dramat Ślub i powieść Trans-Atlantyk wydane łącznie w Paryżu w 1953 r. Zaczął się także

ukazywać się pisany od 1953 r. Dziennik i kolejne utwory: w 1960 r. powieść Pornografia , w 1966 r.

kolejna powieść Kosmos i w 1966 r. dramat Operetka wydany wraz z trzecim tomem Dziennika . Po

śmierci autora nakładem Instytutu wyszła także edycja Dzieł zebranych .

W 1963 r. – dzięki rozgłosowi, jaki przyniosły pisarzowi jego książki – uzyskał roczne

stypendium Fundacji Forda na pobyt w Berlinie Zachodnim, skąd przeniósł się w 1964 r. do

Royaumont pod Paryżem, a następnie do Vence, w okolicach Nicei. We Francji mieszkał już do

śmierci, choć były to lata poważnej choroby, kiedy to stan jego zdrowia pogarszał się z każdym rokiem.

Jeszcze wówczas pisze, choć coraz mniej, później już tylko dyktuje. W 1968 r. poślubił kanadyjską

romanistkę Marię Ritę Labrosse. W tym samym roku był także kandydatem do Nagrody Nobla, której

jednak nie otrzymał. Zmarł w Vence 25 lipca 1969 r. na niewydolność płuc. Po śmierci pisarza Rita

Gombrowicz z oddaniem propagowała twórczość męża, publikując m.in. dwie dokumentalne

książki Gombrowicz w Argentynie (1984) i Gombrowicz w Europie (1988).

Gombrowicz zaistniał wyraźnie w literaturze światowej w latach 60. Jego utwory przekładano

wówczas na wiele języków (w tym na japoński), inscenizowano je, komentowano i nagradzano. Pisarz

udzielał licznych wywiadów – w tym rozbudowanych do rozmiarów całej książki Rozmowy

Gombrowicza z Dominikiem de Roux , które w rzeczywistości od początku do końca napisał sam. W

Polsce w latach PRL dostęp do twórczości pisarza był zdecydowanie ograniczony. W latach 80. liczne

były natomiast wydania jego utworów w drugim obiegu (wydania podziemne), oficjalna i

ocenzurowana edycja Dzieł została zapoczątkowana w 1986 r. W celu uczczenia setnej rocznicy

urodzin pisarza, rok 2004 Sejm RP ogłosił Rokiem Witolda Gombrowicza.

Streszczenie

Czas i miejsce akcji

Akcja powieści rozgrywa się pod koniec sierpnia i na początku września roku 1939 w Buenos Aires

stolicy Argentyny. Czas wprowadza element autentyczności, chodzi tu o wymiar historyczny i

dokumentalny. Zdaniem Z. Malićia czas należy do akcji powieści a przestrzeń stanowi czynnik

składowy fabuły Trans-Atlantyku.

Trans-Atlantyk– streszczenie

Bohater, którym jest sam Gombrowicz, informuje, że celem opisania dziesięciu lat swego życia

spędzonych w Argentynie jest chęć przekazania swej historii rodzinie, krewnym i przyjaciołom.

Dwudziestego pierwszego sierpnia przybył on z Gdyni do Buenos Aires na statku „Chrobry”. Podróż

przebiegała niezwykle spokojnie, wypełniały ja głównie chwile „bajdurzenia i baraszkowania” z ładnymi

panienkami oraz mało ciekawe, przepojone wrogością przyjęcia Prezesów i Przedstawicieli Poloni.

Spokój ten został przerwany wiadomością przyniesioną przez towarzysza podróży, także literata

Czesława Straszewicza. Gazety informowały, że lada dzień wybuchnie w Polsce wojna. Wszyscy

uczestnicy podróży popadli w zwątpienie, zaczęli się obejmować i jak najprędzej chcieli wracać i choć

zdawali sobie sprawę, że do ojczyzny zapewne nie zostaną wpuszczeni, to chcieli być jak najbliżej niej,

choćby w Anglii czy Szkocji. Jeden tylko Gombrowicz oznajmił, że zostaje. Prawdziwych powodów

swojej decyzji zdradzić nie mógł. Kiedy statek odpływał popatrzył na niego i rzekł:

„Płyńcie do Szaleńca, Wariata waszego św. ach chyba przeklętego, żeby on was skokami,

szałami swoimi Męczył, Dręczył, was krwią zalewał, was Męką zamęczał, Dzieci wasze, żony, na

Śmierć, na Skonanie sam konając w konaniu swoim Szału swojego was Szalał, Rozszalał!”

I z tymi słowami na ustach wstąpił do miasta z 96 dolarami w kieszeni. Wiedząc, że nie ma

środków do życia udał się do panaCieciszkowskiego, znajomego z dawnych lat, któremu rzecz jasna

nie zdradził swej„bluźnierczej przyczyny zostania”. Cieciszkowski obiecał porozmawiać z trzema

wspólnikami, którzy„Spółkę mają i Interes Koński tyż i Psi Dywidendowy”, by pomogli przybyszowi.

Zastanawiał się długo, czy iść do poselstwa. Kiedy postanowił, że tego nie zrobi, zobaczył nagle

wspinającego się na źdźbło trawy robaczka. Ten widok tak go strwożył, że w rezultacie poszedł do

Poselstwa:

„o pójdę, tak, pójdę, pójdę, Jezus Maria, pójdę, lepiej pójdę…i poszedł”.

Tam przyjął go minister Feliks Kosiubidzki , który za kilkadziesiąt pezów chciał odesłać literata

do Rio de Janeiro. Poseł doszedł podczas rozmowy do wniosku, że musi coś być w przybyszu skoro

On – tak ważna persona – poświęca mu tyle czasu i postanowi poprzez okazanie pomocy spełnić swój

obowiązek wobec Piśmiennictwa Narodowego. Zaproponował Gombrowiczowi pisanie artykułów do

gazet o wielkich polskich poetach. Ten jednak odmówił. Zdziwiony minister zapytał swego radcę

Podsrockiego, kim jest nowo przybyły człowiek. Po chwili obydwaj zaczęli się nienaturalnie

zachowywać. Złożyli mu pokłony i oznajmili, że przedstawią go jako wielkiego polskiego Geniusza.

Przytłoczony „atmosferą Parlamentu” nie zaprotestował, choć byli to ludzie, którymi gardził. Dopiero

po opuszczeniu murów Ministerstwa odreagował minione zdarzenia wirtualnym „wyrzucaniem,

odprawianiem, pałą przeganianiem, wyganianiem” Kosiubidzkiego.

Naglący stan finansów zmusił bohatera do ponownego spotkania z Cieciszkowskim. Kiedy

przechadzali się jedną z najbogatszych ulic, wpadli na Barona. Cieciszkowski przedstawił Gombrowicza

i poprosił o znalezienie dla niego posady. Baron, nie zastanawiając się długo, zaproponował miejsce

sekretarza. Wtem nadszedł wspólnik Barona, Pyckal, który dowiedziawszy się o zaistniałym fakcie

zabronił przyjęcia Gombrowicza, chciał go nawet pobić, ale wówczas nadszedł trzeci z właścicieli firmy

– Ciumkała. Zaczęli się kłócić i przepychać. W końcu zaciągnęli Gombrowicza do domu, w którym

mieli firmę. Zostawili samego i poszli przedyskutować sprawę jego zatrudnienia. Gombrowicz

przyglądał się pracującym tam urzędnikom, w których zachowaniu było widać, że przez kilkanaście lat

robią, mówią, a nawet zachowują się dokładnie tak samo. Obserwacje urzędników przerwali

Pryncypałowie, którzy wezwali literata do siebie. Zaproponowano mu pracę, ale z obiecanych przez

Barona 1500 pezów wynagrodzenie spadło do 85. W ten sposób Gombrowicz stał się jednym z

urzędników, i choć mógł być bezpieczny o kwestie finansowe, to jednak „obcość miasta, brak

przyjaciół, lub towarzyszów zaufanych, dziwaczność pracy…jakimś lękiem go wypełniały ‘’

Gombrowiczowi nie dawała spokoju sprawa z Poselstwem. Kiedy wrócił do domu okazało się, że

czeka na niego bukiet biało-czerwonych fluksji i zaproszenie na wieczór organizowany przez Pisarzy i

Artystów. Mimo jego niechęci gospodyni przeniosła bukiet do największego salonu. Był wściekły, że

nagle wszyscy chcą uczynić z niego wielkiego pisarza i w ramach buntu postanowił zostać w domu. Po

chwili doszedł jednak do przekonania, że zasługuje na „czapkowanie”, i razem z radcą – Podsrockim

pojechał na spotkanie. Powitała go Polonia - właściciele i pracownicy firmy. To przesadnie miłe

przyjęcie nie zostało jednak powtórzone po wejściu na salę.

Okazało się, że wszyscy, którym był przedstawiany, bardzo szybko o nim zapominali, przegrywał

z rozwiązaną sznurówka czy chęcią zjedzenia ciastka. Nagle wszedł człowiek „niezwykle

wydelikacony, a do tego jeszcze siebie delikacący”, był to znany pisarz argentyński. Rodacy

Gombrowicza oczekiwali, że jako polski Geniusz zacznie rozmowę z tym niezwykłym człowiekiem.

Doszło między nimi do słownego pojedynku, i choć zaczął go Gombrowicz, to i on w finale przegrał.

Każda kwestia przez niego wypowiedziana była autorstwa kogoś innego. W ramach odreagowania

stresu począł chodzić, i chodził tak od ściany do ściany, gdy nagle zauważył, że w ślad za nim chodził

ktoś jeszcze – mężczyzna o czerwonych wargach, które „różem kobiecym, choć Męskie, krwawiły”.

Gombrowicz poczuł się jak uderzony w twarz i uszedł przez drzwi.

Kiedy biegł przez ulicę spostrzegł, że ów mężczyzna biegnie za nim. Zatrzymał się i mimo

początkowych sprzeciwów zaczął z nim rozmawiać. Gonzalo – bo tak miał na imię, opowiedział mu o

swoim życiu, które polegało na codziennym szukaniu chłopców, którzy za pieniądze zaspokoją jego

potrzeby seksualne. Portugalczyk pokazał pisarzowi miłość swego życia - blondyna, którego nie zdołał

jeszcze posiąść. Poprosił Gombrowicza, by ten dowiedział się kim jest starszy mężczyzna z którym czas

spędza jego ukochany. Okazało się, że jest to jego ojciec. Blondyn idzie wraz z nim do „Parku

Japońskiego”, za nimi zaś Gonzalo i Gombrowicz. Usiedli i zamówili piwo. Dziwne zachowanie

zakochanego Portugalczyka wzmagało się – „to oczkiem strzeli, tonów gałki z chleba podrzuca, to

szklaneczką brzęczy, to paluszkiem drobi, a tak pośród tych figielków swoich jak Indor między

Wróbelkami…i śmiechem hucznym wita własne figle swoje!”, Gombrowicz coraz bardziej się wstydził,

w końcu postanowił pójść „za potrzebą” i zniknąć. Po drodze spotkał jednak Pyckala, rzecz jasna za

chwilę pojawił się Ciumkała i Baron (są nierozłączni), którzy zaprosili go na piwo. Wrócili do stolika,

przy którym rozgorzała kłótnia, kto komu a postawić trunek. Witold znudzony sytuacją poszedł do

ustępu, za nim zaś trójka wspólników. Przekonani byli, że Gombrowicz jest nowym kochankiem

niezwykle bogatego Gonzala, z tego powodu wcisnęli mu do kieszeni pieniądze. Mimo zmagań

Gombrowicz przyjął je i wrócił do Gonzala, który także włożył mu pieniądze do kieszeni jako dowód

swej przyjaźni. Poprosił Gombrowicza, by ten zaprosił jego ukochanego do ich stolika. W międzyczasie

dosiadł się Pyckal, Ciumkała i Baron. Witold odszedł do stolika obok, okazało się, że chłopiec ma na

imię Ignacy a jego ojciec (Tomasz Korzycki) jest byłym Majorem, który zamierza wysłać syna do

wojska. Ojciec Ignacego zaprosił Witolda na pogawędkę, ale z niechęcią spoglądał na jego hałasujących

towarzyszy. Gombrowicz ostrzegł go przed seksualnymi zamiarami Gonzala.

Tomasz wściekł się i wstał, wstał również Gonzalo, który ze strachu zaczął pić ze swojego

kubka, pił nawet wtedy, gdy był już pusty. Nagle rzucił nim w Tomasza, z jego skroni kapały krople

krwi. Wszyscy byli gotowi do bójki, ale …stali. Gonzalo nagle wziął swój kapelusz i odszedł. „I tak

wszyscy się rozeszli, wszystko Się rozeszło.”

Następnego dnia do dręczonego wyrzutami sumienia Gombrowicza przybył Tomasz i poprosił, by

w jego imieniu wyzwał do pojedynku Gonzala. Choć Witold nie był zachwycony tym pomysłem

pojechał do pałacu Portugalczyka. Kiedy zapukał, otworzył mu Gonzalo ubrany w kitel lokajski, ze

szczotką od podłogi w ręku i zaprowadził do swego mizernego pokoju. Próbował przekonać

przyjaciela, żeby uprowadził dla niego Ignacego. Witold odmówił powołując się na swoją polskość

(Ignacy i Tomasz byli także Polakami). Gonzalo wyśmiał polskość, która dała jedynie Umęczenie i

Udręczenie, zaproponował zastąpić Ojczyznę „Synczyzną”. Po chwili powrócili do sprawy pojedynku.

Portugalczyk wpadł na pomysł, że weźmie udział w pojedynku, ale jeśli Gombrowicz - jego zaufany

przyjaciel przy ładowaniu pistoletów „wrzuci kule w rękaw”.

Gombrowicz dochodzi do wniosku, że związki z rodakami są najważniejsze. Chce pomóc

Tomaszowi i postanawia uknuć intrygę. Gonzalowi zamierza powiedzieć, że w pistoletach nie ma kul, a

potem je podłożyć, by pojedynek odbył się naprawdę. Do zrealizowania planu potrzebuje Pyckala i

Barona jako sekundantów Portugalczyka, którzy podłożą mu prawdziwe naboje. Po tych

przemyśleniach Gombrowicz poszedł do pracy i wtajemniczył w plan pracodawców. Solidarność

Polaków zwyciężyła – rodacy zgodzili się na plan Witolda.

Wieczorem Gombrowicz otrzymał list wzywający go do Poselstwa. Okazało się, że czekał tam na

niego nie tylko minister, ale i Pułkownik Fichcik. Powodem wezwania była wieść o mającym się odbyć

pojedynku Tomasza z Gonzalem. Ministerstwo postanowiło ten bohaterski czyn nagłośnić i pokazać

cudzoziemcom. Postanowiono, że minister przybędzie na pojedynek wraz ze swymi gośćmi, ale jak

słusznie zauważył Pułkownik pojedynek to nie polowanie i nie przystoi żeby Minister na niego

zapraszał. Ponieważ było już wszystko wpisane do protokołu, a nie można było fałszować w nim

prawdy, postanowiono zorganizować polowanie nieopodal miejsca pojedynku, tak by rzekomo

przypadkiem Minister mógł swym gościom pokazać bohaterski czyn swego rodaka Tomasza i

wychwalać tym samym odwagę i poświecenie Polaków.

Witold poszedł na sesję do kawiarni, by z Pyckalem i Baronem omówić szczegóły pojedynku.

Właściwie nikt już nie widział po czyjej jest stronie, czy po stronie honoru a wiec Tomasza, czy może

po stronie pieniędzy, a te miał przecież Gonzalo. Absurdalność sytuacji pogłębiał fakt, że w czasie tak

niebezpiecznym dla Polaków, gdy powinni oni siedzieć cicho, urządzali sobie pojedynek. „Ale trudna

rada, cóż robić, gdy nic innego do roboty nie ma tylko właśnie ten pojedynek przed nimi, jako jedyny

cel działania”.

Gombrowicz nękany myślami o beznadziejności zamierzonego pojedynku, postanowił pójść

(mimo, że była noc) do Poselstwa i dowiedzieć się, co dzieje się w Ojczyźnie. Z rozmowy z Ministrem

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: