Ajdukiewicz - w sprawie pojecia istnienia.pdf - filozofia w języku polskim - bibiariel

W SPRAWIE POJĘCIA ISTNIENIA*

KILKA UWAG W ZWIĄZKU Z ZAGADNIENIEM IDEALIZMU

On the Notion of Existence, „Studia Philo-

sophica" IV (1949/50), 1951, str. 7—22.

J.i P. (1985), t. II, s.143-154

PWN, Warszawa

1) W artykule tym pragnę na podstawie definicji pojęcia istnienia, podanej

w tzw. ontologii Leśniewskiego, omówić dwa pojęcia istnienia, a mianowicie: pojęcie

istnienia rzeczywistego i pojęcie istnienia intencjonalnego. Następnie, chcę uzys-

kane wyniki zastosować do interpretacji tezy idealistycznej, odmawiającej tworom

przyrody istnienia rzeczywistego, a przyznającej im byt tylko intencjonalny,

oraz oprzeć na tej interpretacji krytykę tak pojętej tezy idealistycznej.

2) Termin „istnieje" występuje w systemach logicznych i posiada w nich

dokładną definicję. Spotykamy taką definicję u Russella i Whiteheada, jak rów-

nież u Leśniewskiego. Definicja Russella jest tak sformułowana, iż pozwala

orzeczenie „istnieje" stosować tylko do symboli klas, relacji oraz deskryptów, nie

umożliwia jednak jego stosowania do imion własnych. Znaczy to, iż wypowiedź

złożona z orzeczenia „istnieje" i jakiegoś imienia własnego nie posiada u Russella

w ogóle określonego sensu. U Leśniewskiego**, w którego rachunku nazw, zwanym

„ontologią", imiona własne traktowane są pod względem składniowym na równi

z imionami pospolitymi, definiuje się termin „istnieje" tak, że określony jest

sens wszelkich zdań złożonych z orzecznika „istnieje" i z dowolnej nazwy, nie-

zależnie od tego, czy jest to imię własne, czy deskrypcja, czy też nazwa ogólna,

jednostkowa lub pusta. Ze względu na to właśnie oraz dlatego, że definicja Leś-

niewskiego wydaje się bliższa mowie potocznej i jest w Polsce bardziej znana,

oprzemy się w naszych rozważaniach na definicji „istnienia" podanej przez Leś-

niewskiego.

Przypomnę więc na wstępie zasadniczy zrąb ustaleń terminologicznych

Leśniewskiego, korzystając przy tym, w pewnej mierze, ze sformułowań, jakie

zawiera referat z ontologii Leśniewskiego zawarty w Elementach Kotarbińskie-

go***.

Terminologia ontologii Leśniewskiego opiera się na terminie pierwotnym

„e" (czytaj: „jest") oraz na terminach rachunku zdań i kwantyfikatorach. Ter-

" Niniejszy tekst publikujemy na podstawie maszynopisu zachowanego w wersji polskie j

{przyp. red.).

•• Stanisław Leiniewski Oher die Grundlagen der Ontologie. Warszawa 1930, „Comptes rendus

des Seances de la Societe des Sciences et des Lettres de Varsovie", XXIII, Cl. III, str. 111—132.

••• Tadeusz Kotarbiński Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk, Lwów 1929.

144

W sprawie pojęcia istnienia

145

min pierwotny ontologii „s" wprowadzony zostaje do języka za pomocą nastę-

pującego aksjomatu:

Opuszczając więc ten zawsze prawdziwy składnik w iloczynie po prawej stronie

wzoru (2), otrzymujemy T.2.

Z T.2 otrzymujemy zaś natychmiast:

zatem także:

(4)

(3*)(«C*)-

które czytamy: jeżeli a jest przedmiotem, to a istnieje.

3) Twierdzenie to zdaje się pociągać jako swe następstwo tezę, iż o niczym

nie można prawdziwie powiedzieć, że jest przedmiotem nieistniejącym, albo

mówiąc dokładniej, że żadne zdanie o postaci „a jest przedmiotem nieistnieją-

cym" nie może być prawdziwe. Tymczasem niektórzy uważają, że zdania ta-

kie mogą być prawdziwe. Twardowski, na przykład, broniąc swej tezy głoszą-

cej, iż każde przedstawienie posiada swój przedmiot, uzupełnia ją uwagą, że

przedmiotem przedstawienia nie musi być przedmiot istniejący, lecz może też

być przedmiot rzeczywiście nie istniejący. Np. przedstawienie odpowiadające

nazwie „Zeus" posiada swój przedmiot. Przedmiotem tym jest — powiada

Twardowski — Zeus, który wprawdzie nie jest przedmiotem istniejącym rze-

czywiście, ale jest przecież jakimś przedmiotem, choć przedmiotem tylko po-

myślanym. Zeus nie istniał rzeczywiście, ale istniał w myśli Greków. Z tą fra-

zeologią odróżniającą „przedmioty rzeczywiste" od „przedmiotów tylko po-

myślanych", „istnienie rzeczywiste" od „istnienia tylko w myśli" spotykamy

się na całym obszarze dziejów filozofii, poczynając od średniowiecza, w którym

ukuto terminy, ens reale, ens intentionale, esse reale, esse intentionale. Odgrywa

ona też istotną rolę w przedmiotowym sposobie formułowania zagadnienia idea-

lizmu i realizmu, a ponadto, frazeologia ta wniknęła w formułowanie słowne

najistotniejszych problematów filozoficznych.

W chwili obecnej zaznacza się tendencja do wyeliminowania owej frazeo-

logii. Tradycyjne problematy filozoficzne, które się formułowało w sposób

przedmiotowy przy pomocy tej właśnie terminologii, trawestuje się na tak zwa-

ny formalny (metajęzykowy) sposób mówienia. Np. zagadnienie idealizmu

subiektywnego, które przy przedmiotowym sposobie mówienia ujmowano w po-

staci pytania „czy ciała istnieją rzeczywiście, czy też istnieją tylko w czyjejś

myśli?", zastępuje się pytaniem metajęzykowym „czy zdania stwierdzające

istnienie ciał są prawdziwe, czy też są one tylko przez ludzi uznawane?" (nie

przykładamy w tej chwili wielkiej wagi do tego, czy sformułowania te adekwat-

nie oddają treść zagadnienia idealizmu). Otóż jakkolwiek w zasadzie uważam,

iż takie trawestowanie licznych zagadnień filozoficznych z przedmiotowego

na metajęzykowy sposób mówienia jest niejednokrotnie jedynym dorzecznym

sposobem sformułowania tego, o co w danym zagadnieniu idzie, to jednak

chciałbym zastanowić się nad tym, czy da się zbudować swój język tak,

aby w nim można było dorzecznie mówić zarówno o „przedmiotach rzeczy-

wistych", jak również o „przedmiotach tylko pomyślanych", zarówno o „ist-

nieniu rzeczywistym", jak również o „istnieniu tylko intencjonalnym" itp.

10 Język 1 poznanie

146

W sprawie pojęcia istnienia

147

4) Rozważając możliwość zbudowania takiego języka, oprzemy jego budowę

na zrębie, jakiego dostarcza ontologia Leśniewskiego.

W tym celu zdajmy sobie sprawę z tego, że w samej ontologii nie daje się

zbudować ani jednej takiej nazwy stałej, dla której można by w ramach ontologii

udowodnić jakieś zdanie o formie , mające ową nazwę za swój podmiot,

lub jakieś zdanie o formie „ex a", w którym by ta nazwa figurowała jako argu-

ment funktora „ex". Język samej ontologii jest na to zbyt ubogi. Można jed-

nakże rozszerzyć ów język o nowe wyrazy stale, dołączając równocześnie do

zdań w ontologii uznanych nowe zdania uznane, zawierające owe nowe wyrazy

stałe. Można np. rozszerzyć słownik ontologii o nazwy: „Sokrates", „Napo-

leon", „człowiek" itp., modyfikując przy tym dyrektywę podstawiania obowią-

zującą w ontologii na tyle, iż nazwy te będą należały do wyrażeń, które wolno

podstawiać w tezach ontologii za zmienne nazwo we. Równocześnie można do

tez uznanych w ontologii dołączyć jako tezy uznane zdania: „Sokrates jest czło-

wiekiem", „Napoleon jest człowiekiem" itp. Dzięki rozszerzeniu dyrektywy

podstawiania można będzie owe zdania włączyć w aparaturę dedukcyjną onto-

logii i wywieść z nich jako konsekwencje: „ob Sokrates", „ob Napoleon", „ex

Sokrates", „ex Napoleon", „ex człowiek".

Można jednakże słownik ontologii wzbogacić o nazwy: „Zeus", „Polifem",

„bóg olimpijski", „cyklop", zaś do tez ontologii dołączyć jako zdania uznane

zdania następujące: „Zeus jest bogiem olimpijskim", „Polifem jest cyklopem".

Ze zdań tych tezy ontologii pozwolą wyprowadzić zdania: „ob Zeus", „ob Po-

lifem" La ,ex bogowie olimpijscy", „ex cyklopi".

Widzimy, że sama ontologia nie prowadzi do żadnych tez egzystencjal-

nych. Otrzymamy jednak takie lub inne tezy egzystencjalne, zależnie od te-

go, jakie zdania o formie ze stałymi nazwowymi na miejscu podmiotu

i orzecznika dołączymy dodatkowo do tez ontologii, rozszerzywszy zakres sto-

sowania dyrektywy podstawiania, obowiązującej w ontologii, na owe nazwy. Mo-

żemy w ten sposób dojść do uznania zdania „ludzie istnieją", ale możemy też

dojść do uznania zdania „bogowie olimpijscy istnieją".

5) Weźmy obecnie pod uwagę język, który powstaje z języka ontologii przez

dołączenie do jej tez wszystkich zdań spełniających następujące warunki: 1)

zdania te dają się uzyskać z funkcji zdaniowych sensownych w ontologii przez

podstawienie odpowiednich stałych za zmienne wolne; 2) do uznania tych zdań

doprowadzają bezpośrednio lub pośrednio kryteria doświadczenia. Będą to

więc, przede wszystkim, zdania spostrzeżeniowe o formie lub innej for-

mie przewidzianej w języku ontologii, dalej, wszelkie takiej postaci zdania, któ-

re z owych zdań spostrzeżeniowych dają się wyprowadzić wedle metod przy-

jętych w tzw. naukach realnych (przyrodniczych lub humanistycznych). Znajdą

się wśród tych zdań takie, jak np. zdania: „Giewont jest górą", „Wisła jest rze-

ką", „Attlee jest premierem Anglii" itp. Nie będzie jednak wśród tych zdań

wypowiedzi takich, jak: „Zeus jest bogiem olimpijskim" lub „Polifem jest cy-

klopem".

Jeśli teraz w języku tak skonstruowanym przyjmiemy definicję istnienia

i definicję przedmiotu w postaci zdań:

to uznamy tezę egzystencjalną „ex a" wtedy i tylko wtedy, gdy za pośrednic-

twem doświadczenia dojdziemy do stwierdzenia . Najczęściej doj-

dziemy do tego zdania szczegółowego, wywnioskowując je z jakiegoś zdania

jednostkowego o formie , przyjętego na podstawie doświadczenia. W ten

sposób dojdziemy od zdania empirycznego „Giewont jest górą" do tezy egzy-

stencjalnej „góry istnieją" i, podobnie, do tezy „rzeki istnieją" itd. Nie dojdzie-

my jednak do tez egzystencjalnych „bogowie olimpijscy istnieją" lub „cyklopi

istnieją", chyba że doświadczenie potwierdziłoby jakieś zdanie o formie „x jest

bogiem olimpijskim" lub „x jest cyklopem".

Podobnie będzie się rzecz miała z tezami „obiektywizującymi", tzn. z tezami

o formie „ob a" („a jest przedmiotem"). Uznamy taką tezę wtedy i tylko wtedy,

gdy znajdziemy w doświadczeniu podstawę do stwierdzenia zdania szczegółowego

, a więc w najprostszym wypadku, gdy na podstawie doświad-

czenia będziemy mogli konkretnie stwierdzić . W ten sposób dojdziemy

do uznania tez obiektywizujących: „Giewont jest przedmiotem", „Wisła jest

przedmiotem", nie dojdziemy jednak do uznania tez: „Zeus jest przedmiotem"

lub „Polifem jest przedmiotem".

Jak z tego widać, w rozpatrywanym obecnie języku orzeczenie „istnieje"

stosować będziemy tylko do tych przedmiotów, które, że się tak wyrażę., posiadają

empiryczną egzemplifikację. Wydaje się rzeczą naturalną wyróżnić pojęcie istnie-

nia, które w tym właśnie języku występuje, jako pojęcie istnienia rzeczywistego.

Naturalną bowiem wydaje się rzeczą nazywać pojęciem istnienia rzeczywistego

takie pojęcie istnienia, o którego stosowaniu decyduje doświadczenie.

Wydaje się też rzeczą naturalną wyróżnić występujące w takim języku pojęcie

przedmiotu jako pojęcie przedmiotu rzeczywistego.

Wysuwamy więc następujące propozycje terminologiczne: proponujemy na-

zywać „pojęciem istnienia rzeczywistego" resp. „pojęciem przedmiotu rzeczy-

wistego" pojęcia będące odpowiednio znaczeniami terminów „ex a" resp. „ob a"

w języku powstałym przez rozszerzenie języka ontologii Leśniewskiego dokonane

w taki sposób, że do zdań uznanych w ontologii dołączymy jako tezy zdania,

które uzyskane są ze zdań sensownych w ontologii przez podstawienie nowych

nazw stałych za zmienne wolne i które ponadto mają sankcję doświadczenia.

6) Weźmy z kolei pod uwagę język powstający z języka ontologii w inny

sposób. Wzbogaćmy mianowicie tezy ontologii Leśniewskiego o wszelkie zdania

(powstałe ze zdań sensownych w ontologii przez podstawienie pewnych nazw

stałych za zmienne wolne), o których stwierdzimy, że występują (w formie oratio

10*

148

W sprawie pojęcia istnienia

149

reda) w polskim przekładzie Iliady lub Odysei Homera, rozszerzając równo-

cześnie odpowiednio dyrektywę podstawiania, obowiązującą w ontologii. W tak

rozszerzonym języku wystąpią jako tezy uznane zdania: „Zeus jest bogiem olim-

pijskim", „Polifem jest cyklopem", „ob Zeus", „ob Polifem", „ex bogowie

olimpijscy", „ex cyklopi" itp.

Ze względu na to, że inna jest w omawianym obecnie języku dyrektywa do-

tycząca uznawania zdań o formie „a jest b" aniżeli w języku rozważanym po-

przednio, trzeba będzie przyjąć, że wyraz „jest" (podobnie jak i inne wyrazy

drugiego języka równobrzmiące z pewnymi wyrazami pierwszego języka) posiada

w tym drugim języku inne znaczenie niż w języku pierwszym. W konsekwencji

określony przy pomocy definicji o formie zaczerpniętej z ontologii wyraz „ex"

oraz wyraz „ob" będą miały w tym drugim języku inne znaczenie niż w pierw-

szym, jako że różny jest w dwu tych językach sens wyrazu „jest", do którego

wyrazy „ex" i „ob" zostają przez definicję sprowadzone. W rozważanym obecnie

języku dojdziemy więc do innego pojęcia „istnienia" i innego pojęcia „przed-

miotu" niż w pierwszym. I znów wydaje się rzeczą naturalną pojęcie przedmiotu

i pojęcie istnienia z tego drugiego języka nazwać pojęciem przedmiotu intencjo-

nalnego eposów Homera resp. pojęciem istnienia w eposach Homera.

Dla odróżnienia pojęć odpowiadających symbolom: , „ex", „ob" itp.

w pierwszym i drugim z rozważanych języków dodamy do tych symboli, o ile

traktowane będą jako należące do pierwszego języka, wskaźnik „r", zaś o ile będą

traktowane jako wyrażenia drugiego języka, wskaźnik „h". Odróżniać więc bę-

dziemy pojęcia będące znaczeniem symboli „ex r " i „ex h ", „ob r " i „ob h ". Pojęcia

czysto syntaktyczny. Nie mówimy wcale o przedmiotach rzeczywistych, ale tylko

o pewnych wyrażeniach, takich jak „ob r " i „ex r ", i proponujemy pewien sposób

ich odczytywania; proponujemy je mianowicie odczytywać jako terminy „przed-

miot rzeczywisty", „istnienie rzeczywiste". W następstwie tego proponujemy

znaczenie symbolu „ob r " nazywać „pojęciem przedmiotu rzeczywistego", zaś

znaczenie symbolu „ex r " nazywać „pojęciem istnienia rzeczywistego". Tę pro-

ponowaną terminologię uważamy za naturalną, gdyż zdaje się ona odpowiadać

pewnym intuicjom, występującym u ludzi obeznanych z językiem filozoficznym.

Próbujemy wskazać, jak powinien być zbudowany ów język, aby występujące

w nim terminy chwytały owe intuicje.

Definicja, wedle której „a istnieje rzeczywiście" znaczy: „zdanie »a istnieje« jest

zdaniem spełniającym kryteria empiryczne", zakłada, iż język, w którym podaje

się tę definicję, jest budowany w ten sposób, iż termin metajęzykowy,, teza empi-

ryczna" występuje w nim na wcześniejszym miejscu niż wyrażenie rzeczowe

„istnieje rzeczywiście". Jest to więc język, w którym terminy rzeczowe wystę-

pują później niż terminy metajęzykowe i do tych ostatnich się sprowadzają.

W języku takim wszelkie zdania rzeczowe, a więc zdania o świecie, sprowadzają

się do zdań metajęzykowych, stwierdzających o owych zdaniach rzeczowych, iż

spełniają one kryteria empiryczne. W języku takim uznawalibyśmy więc pewne

zdania rzeczowe, czyli pewne zdania o świecie, lub odrzucalibyśmy je, zależnie od

tego, jakie byłyby owe kryteria. Tak właśnie budują, jak się zdaje, swój język

idealiści. Dla nich zdanie rzeczowe, głoszące np., że „ciała istnieją", znaczy tylko

tyle, iż zdanie to spełnia kryteria empiryczne. Wobec tego każde zdanie rzeczowe

o świecie, gdy się jego sens wyłuszczy wedle obowiązującej w tak zbudowanym

języku definicji, będzie się odnosiło do kryteriów poznawczych, będzie stwier-

dzało zgodność owego zdania rzeczowego z kryteriami, a więc pewien jego sto-

sunek do tych kryteriów. Ten charakterystyczny rys struktury swego języka

mają idealiści na myśli, gdy wygłaszają swą sztandarową tezę, jakoby świat był

tylko korelatem kryteriów poznawczych, jakoby rzeczywistość empiryczna tym

tylko różniła się od fikcji, iż rzeczywistość stwierdzana jest w zdaniach zgodnych

z kryteriami, a fikcje w zdaniach, które te kryteria gwałcą.

Widać z tego, że gdybyśmy przyjmowali definicję, wedle której „a istnieje

rzeczywiście" znaczyłoby, iż „zdanie »a istnieje* spełnia kryteria empiryczne", to

opowiedzielibyśmy się tym samym za idealizmem (w szczególności, za tzw. idea-

lizmem obiektywnym, czyli logicznym). Idealizm ten jest nam równie obcy, jak

taka właśnie definicja. Na to chcieliśmy w tym punkcie naszych rozważań z na-

ciskiem zwrócić uwagę.

Czytelnik tej rozprawy gotów jednakże zapytać autora, jaka jest jego własna

definicja przedmiotu rzeczywistego. Przed udzieleniem odpowiedzi na to pytanie

wskazane będzie wznieść się na pewien czas o jeden szczebel wyżej, by zwrócić

uwagę na język pozostałej części tej rozprawy. Otóż autor pisze w języku, w któ-

rym występują wypowiedzi rzeczowe o ludziach, domach, drzewach, górach itd.,

odpowiadające pierwszym członom w każdej z obu tych par (ex r , ob r ) nazywać bę-

dziemy pojęciami „istnienia rzeczywistego" resp. „przedmiotu rzeczywistego",

pojęcia zaś odpowiadające drugim członom tych par (ex h i ob h ) pojęciami „ist-

nienia intencjonalnego w eposach Homera" resp. „przedmiotu w eposach Ho-

mer 7) Zanim posuniemy się dalej w naszych rozważaniach, musimy poczynić

pewne uwagi dla zapobiegnięcia ewentualnym nieporozumieniom. Mógłby bo-

wiem ktoś zrozumieć nas tak, jakbyśmy w ustępach poprzednich pragnęli podać

definicję terminu „przedmiot rzeczywisty", „przedmiot intencjonalny" itp.

Mógłby mianowicie imputować nam, jakobyśmy podali następujące definicje:

1° a jest przedmiotem rzeczywistym zawsze i tylko, gdy zdanie „ob a" jest tezą

w języku powstałym przez dołączenie tez empirycznych do ontologii; 2° a istnieje

rzeczywiście zawsze i tylko, gdy zdanie „ex a" jest tezą w języku powstałym

przez dołączenie tez empirycznych do ontologii. Otóż należy się zastrzec

przed taką interpretacją naszych wywodów. Nie podawaliśmy żadnej definicji

terminów „przedmiot rzeczywisty" ani „istnienie rzeczywiste". Powyższe dwie

definicje przedmiotu i istnienia rzeczywistego są nam całkowicie obce. Obie te

definicje mają charakter semantyczny, gdyż operują zarówno nazwami przed-

miotów, jak też i nazwami tych nazw, nasze wywody natomiast mają charakter

150

W sprawie pojęcia istnienia

151

przy czym nie sprowadza tych wypowiedzi rzeczowych przez jakieś definicje do

wypowiedzi metajęzykowych. Kieruje się też autor w wypowiadaniu swych

twierdzeń rzeczowych, między innymi, dyrektywami empirycznymi, gotów jest

więc np., na podstawie spostrzeżenia, które ma w tej chwili, uznać zdanie „ten

stół jest okrągły". Przyjmuje też zasadnicze założenia ontologii, a więc na pod-

stawie poprzedniego zdania gotów jest uznać zdanie „stoły istnieją". Autor

przyjmuje też ogólnie definicję Leśniewskiego: a istnieje, to tyle, co: dla pewnego

x, x jest a. Przyjmuje też autor definicję przedmiotu zaczerpniętą od Leśniew-

skiego, mianowicie: a jest przedmiotem, to tyle, co: dla pewnego x, a jest x. Wobec

tego, że autor kieruje się przy uznawaniu zdań kryteriami empirycznymi, a nie

kieruje się takimi kryteriami, jakie są charakterystyczne dla języków, w których

mówi się o przedmiotach intencjonalnych, uznamy pojęcie przedmiotu, jakim sam

autor operuje, za pojęcie przedmiotu rzeczywistego. W części przedmiotowej

języka autora nie występuje więc w ogóle termin „przedmiot rzeczywisty", ale

mógłby autor ten termin wprowadzić jako synonim dla wyrazu „przedmiot".

Powtarzamy raz jeszcze, iż autor sam nie posługuje się wyrazem „przedmiot"

tak, by mógł odróżniać „przedmioty rzeczywiste" i „przedmioty intencjonalne".

Autor posługuje się natomiast terminem „pojęcie przedmiotu" w taki sposób,

że odróżnia „pojęcie przedmiotu rzeczywistego" od „pojęcia przedmiotu inten-

cjonalnego".

jako następstwa inferencyjne innych zdań języka intencjonalnego, którym nie

będzie odpowiadało w języku empirycznym żadne uznane zdanie metajęzykowe.

Tak np., w języku intencjonalnym mogą zostać uznane zdania „Zeus jest bogiem

olimpijskim", „każdy bóg olimpijski jest nieśmiertelny" na tej podstawie, iż

zdania te występują w tekstach Homera, z tych zaś zdań wyprowadzi się i uzna

w języku intencjonalnym konsekwencję, iż „Zeus jest nieśmiertelny", nawet

wtedy, gdyby to ostatnie zdanie w tekstach Homera nie figurowało.

Mówiący językiem intencjonalnym musi — jak to zauważyliśmy — władać

językiem empirycznym. Musi, mianowicie, przynajmniej władać metajęzykową

częścią języka empirycznego, gdyż inaczej nie dojdzie do bazowych zdań swego

języka intencjonalnego. Może się przy tym zdarzyć jedno z dwojga. Mówiący

językiem intencjonalnym może traktować oba te języki, rzeczowy i intencjonalny,

jako jeden język, a więc uznawać za sensowne wypowiedzi zbudowane z elemen-

tów, z których jeden należy do języka rzeczowego, drugi zaś do języka intencjo-

nalnego (będzie uznawać, np., za sensowne koniunkcje, okresy warunkowe, dys-

junkcje złożone z dwu zdań, z których jedno należy do języka empirycznego,

a drugie do intencjonalnego). Może też mówiący językiem intencjonalnym uważać,

że język ten tak samo nie tworzy z językiem empirycznym jednego języka, jak np.

język polski nie tworzy jednego języka z językiem angielskim.

Przyjmijmy, że mówiący językiem intencjonalnym traktuje go jako część

języka, którego drugą częścią jest język empiryczny. Innymi słowy, przyjmijmy,

że może on sensownie wypowiadać zdania złożone z elementów języka intencjo-

nalnego i z elementów języka empirycznego. Będzie się oczywiście mogło zdarzyć,

że mówiąc językiem empirycznym uzna, co następuje: „zdanie »Zeus jest bogiem

olimpijskim* występuje u Homera, ale Zeus nie jest bogiem olimpijskim". Zgodnie

z dyrektywą obowiązującą dla języka intencjonalnego uzna on w języku intencjo-

nalnym zdanie „Zeus jest bogiem olimpijskim". Sprzeczność, która przy tym

powstanie, będzie jednak pozorna, gdyż — jak to mówiliśmy — słowo „jest"

posiada w języku empirycznym inne znaczenie niż w języku intencjonalnym.

Zaznaczając tę dwuznaczność przez odpowiednie wskaźniki, będziemy mogli

zanotować owo pozornie sprzeczne twierdzenie w sposób następujący: ~(Zeus

bogiem olimpijskim) i (Zeus bogiem olimpijskim).

Możliwe jest też, iż nasz intencjonalista będzie w języku empirycznym twier-

dził „Zeus nie istnieje", zaś w języku intencjonalnym „Zeus istnieje". Sprzeczność

ta będzie jednak pozorna, albowiem słowo „istnieje" posiada w każdym z tych

języków sens odmienny. Ze względu na to, że zarówno język empiryczny, jak i język

intencjonalny jest rozszerzeniem ontologii, będzie ten, kto mówi połączeniem tych

języków, twierdził, że każdy przedmiot rzeczywisty istnieje rzeczywiście, jak rów-

nież, że każdy przedmiot intencjonalny Homera istnieje intencjonalnie u Homera.

Mimo to jednak, skoro w języku empirycznym stwierdzi, że „Zeus nie istnieje

rzeczywiście" ("~ ex r Zeus"), a w języku intencjonalnym stwierdzi, że „Zeus

jest przedmiotem intencjonalnym" („ob h Zeus"), będzie mógł wyprowadzić

8) Po tej dygresji, która miała na celu usunięcie grożących nieporozumień,

wróćmy do właściwego toku naszych rozważań. Zdajmy sobie mianowicie sprawę

z tego, jak wyglądają dyrektywy właściwe językowi, w którym występuje pojęcie

przedmiotu intencjonalnego eposów Homera. Wydaje się, że osobnik mówiący

tym językiem uznaje zdanie „Zeus jest bogiem olimpijskim", gdy uprzednio

stwierdzi, iż zdanie „Zeus jest bogiem olimpijskim" występuje w tekstach Ho-

mera. Obecność tego zdania w tekstach Homera stwierdza on zaś kierując się

kryterium doświadczenia, podobnie jak na mocy doświadczenia stwierdza obec-

ność innych osób w pokoju, w którym przebywa. Wydaje się więc, że ten, kto

mówi tym językiem, w którym występuje pojęcie przedmiotu intencjonalnego

eposów Homera, musi się posługiwać prócz tego językiem empirycznym. Dyrek-

tywy, którymi się on kieruje przy uznawaniu zdań języka intencjonalnego, są więc

takie, jak na przykład: wolno uznać w ięzyku intencjonalnym J h zdanie rzeczowe

, gdy uznane jest w języku empirycznym J r zdanie metajęzykowe „pewne

zdanie zawarte w tekście Homera ma kształt . Dyrektywa ta prowadzi

więc od uznania pewnych zdań metajęzykowych w języku empirycznym do

uznania pewnych zdań rzeczowych w języku intencjonalnym. Dyrektywa, która

prowadziłaby w kierunku odwrotnym, od zdań rzeczowych w języku intencjonal-

nym do zdań metajęzykowych w języku empirycznym, nie musi obowiązywać.

Język intencjonalny posiada bowiem własną immanentną logikę, tzn. logikę, która

prowadzi od pewnych zdań języka intencjonalnego do innych zdań tegoż języka.

Dzięki temu będą mogły być w języku intencjonalnym uznane pewne zdania

Ajdukiewicz - w sprawie pojecia istnienia.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: