Ustrój polityczno-społeczny w starożytnej Sparcie
Starożytna Sparta położona była na półwyspie Peloponez, w dolinie rzekiEurotas. Polis powstało prawdopodobnie pod koniec IX wieku przedChrystusem, w wyniku synojkizmu, czyli połączenia czterech wsi. W drugiejpołowie wieku VIII rozpoczęła się ekspansja terytorialna. Spośródpodbitych osad, mieszkańcy jednej zostali włączeni do społecznościspartańskiej na równych prawach. Odtąd Sparta składała się z pięciu wsi.W wieku VIII i VII przed Chrystusem Spartanie stoczyli dwie wojnymeseńskie, w wyniku których podbili Mesenię i uzależnili od siebiemiejscową ludność, która odtąd będzie tworzyła społeczną warstwęniewolnych chłopów, zwanych helotami.Od VI wieku przed Chrystusem polityka Sparty uległa zmianie.Lacedemończycy (tak nazywano Spartan) nie podbijali już sąsiednichpoleis, ale sformułowali system przymierzy, który zapewnił im hegemonię(zwierzchnictwo) nad znaczną częścią Peloponezu. Z czasem powstał luźnysystem sojuszy, nazywany błędnie przez niektórych historyków ZwiązkiemPeloponeskim, choć jego charakter lepiej oddaje nazwa Lacedemończycy iich sprzymierzeńcy.Dominiko, w polis spartańskim wyróżniamy trzy podstawowe grupy społeczne:spartiatów (zwanych również spartanami), periojków oraz helotów.Spartiaci byli pełnoprawnymi i wolnymi członkami wspólnoty politycznej,czyli polis. Stanowili jednak stosunkową niewielką grupę społeczną. Wczasach największej świetności jest ich około 40 tysięcy, podczas gdy wtym samym czasie populacja helotów wynosi ponad 200 tysięcy głów.Podstawową cechą spartiatów jest rezygnacja ze wszelkich działań ocharakterze gospodarczym. To zamknięta i dziedziczna grupa zawodowychwojowników, których całe życie było podporządkowane funkcjom militarnym,które mieli pełnić. Podstawą utrzymania rodziny był przydzielonyspartiacie dział ziemi, uprawiany przez niewolnych helotów. Ziemi tej niemogli spartiaci sprzedać, ani podzielić. Tryb życia spartiaty był bardzosurowy, z potępieniem luksusu w każdej formie. Obowiązywał zakazposiadania złotych i srebrnych monet. Do minimum ograniczona zostałaforma życia rodzinnego, na rzecz zbiorowego. Nawet decyzje, czy dzieckopowinno być wychowywane czy nie, należała do wybranego kolegium starców.Słabe dzieci porzucano w górach.Podstawą systemu społecznego było specyficzne wychowanie zwane agoge.Systemowi temu podlegali chłopcy od siódmego roku życia. Opuszczali onidom rodzinny i przenosili się do wspólnego obozu, w którym panował duchostrej rywalizacji. Przejście z jednej klasy wiekowej do drugiej wiązałosię z licznymi brutalnymi obrzędami, zaś najbardziej pożądaną cechą uadeptów była odporność na ból. Agoge kładło nacisk na sprawność fizyczną,uczono wprawdzie czytania, pisania i podstaw muzyki, ale na tym kończyłasię edukacja kulturalna przyszłego obywatela. W wieku dwudziestu latmłody spartiata wchodził do grupy obywateli, opuszczał obóz i aby uzyskaćprawa obywatelskie musiał być przyjęty do jednej z kilkunastoosobowychgrup mężczyzn, w różnym wieku, spożywających wspólnie posiłki (syssytia).Przejście z agoge do życia obywatelskiego łączyło się również zkryptejami. Chłopcy, nago, bez żadnego uzbrojenia, z wyjątkiem noża,udawali się na rok do lasu i sami musieli o siebie zadbać, zdobyćpożywienie, ubrania i wszystko, co potrzebne do przetrwania, przy czymmogli w tym celu zabijać helotów.Spartiaci mówili na siebie homoioi, czyli jednakowi. Istniały jednakrównież niższe kategorie spartiatów, którzy nie mieli już pełni prawpolitycznych, a przyczyny degradacji społecznej były różne.Periojkowie (perioikoi - mieszkający wokoło) żyli w gminach zachowującychwewnętrzną autonomię. Podstawą ich bytu była uprawa ziemi, którastanowiła ich swobodną własność. Zajmowali się również rzemiosłem ihandlem. To periojkowie byli głównymi dostawcami uzbrojenia do armiispartańskiej oraz budowniczymi obiektów użyteczności publicznej.Pełnienie tych funkcji często było dla nich źródłem znacznych dochodów.Byli członkami wspólnoty politycznej, czego wyrazem jest nazwa polis(Lacedemończycy, Lacedemończycy nie Spartanie), jednak nie brali udziałuw zgromadzeniu obywateli i nie mieli dostępu do spartańskich urzędów.Przez cały czas istnienia polis, periojkowie zachowywali wielką lojalnośćwobec Sparty, tylko raz, w 464 roku przed narodzeniem Chrystusa poparlihelotów w czasie ich buntu.Heloci to niewolni chłopi, głównie mesyńscy. Spoczywał na nich ciężaruprawy całej ziemi należącej do Jednakowych (homoioi). Stanowili więcpodstawę systemu gospodarczego Sparty. Byli w sposób trwały związani zuprawianą przez siebie ziemią, a właściciel działki nie mógł ichwyzwolić. Helotów było znacznie więcej niż Spartan, dlatego lęk przedbuntem helotów determinował całe życie społeczno-polityczne spartiatów. Ztego powodu Lacedemończycy bardzo niechętnie brali udział w dalekichwyprawach wojennych. Obsesyjny strach przed powszechnym buntem helotówtłumaczy niejako brutalny sposób funkcjonowania kryptei, jako instytucji,której celem było sianie lęku wśród helotów.Na czele państwa stali dwaj dziedziczni królowie. Podwójna monarchiawystępuje wyłącznie w Sparcie. Królowie dowodzili armią. W razie wyprawywojennej jeden z nich wyruszał na wojnę na czele części armii, drugi zaśpozostawał z resztą wojska w polis, aby zabezpieczyć Spartę przedczęstymi w takich sytuacjach buntami helotów.Najistotniejszym organem państwa lacedemońskiego była rada starszych,nazywana geruzją. Zasiadało w niej 28 gerontów - przedstawicieliarystokracji rodowej, powyżej 60 roku życia oraz dwóch królów. Gerontówwybierało Zgromadzenie obywateli, a swoją funkcję sprawowali dożywotnio.Geruzja posiadało w zasadzie pełnię władzy ustawodawczej.Teoretycznie władzę w państwie miało sprawować Zgromadzenie obywateli,które w przypadku Sparty nosi nazwę apella. W rzeczywistości jednak rolazgromadzenia ograniczała się do głosowania "za" lub "przeciw"proponowanym przez geruzję uchwałom, samo zaś głosowanie odbywało siępoprzez aklamację, czyli jednoczesny krzyk, co dawało gerontom szerokiemożliwości interpretacji woli ogółu. W Zgromadzeniu brali udział wszyscyobywatele, czyli spartiaci powyżej 20 roku życia.Bardzo ważną rolę w Sparcie odgrywało pięcioosobowe kolegium eforów. Bylioni wybierani na jednoroczną kadencję i kontrolowali całość życiapolitycznego polis. Mogli zaskarżyć i uwięzić każdego, kto ich zdaniemdziałał wbrew interesowi państwa, nawet króla. Jedynym ograniczeniem ichwładzy była świadomość, że po zakończeniu kadencji zostaną rozliczeni zeswoich działań.Ustrój polityczny Sparty to oligarchia, gdyż faktyczna władza spoczywaław rękach wpływowej grupy obywateli, w tym przypadku gerontów.
Klaryssas