Szymański - Wartości preferowane przez młodzież i ich wzajemne związki - Młodzież wobec wartości - duże opracowanie.doc

Anna Karpińska, gr. piątek 11.45

Mirosław Szymański – r. 3 Wartości preferowane przez młodzież [w:]

Młodzież wobec wartości

W życiu codziennym bylibyśmy bezradni lub zdani na przypadek i chaos, gdyby nie to, że istnieją uznane w społeczeństwie wartości, przyswojone przez nas i przyjęte jako własne.

Wartości te służą jako:

§     punkty orientacyjne w rzeczywistości społecznej

§     podstawy do podejmowania różnorodnych decyzji

§     wytyczne do planowania przyszłych działań

Hierarchia wartości młodzieży szkolnej

Czym są hierarchie wartości?

Ze względu na to, że ilość i rodzaj sytuacji społecznych i psychologicznych, w których znajduje się każdy człowiek, jest ogromna, nieuchronnie dochodzić musi do konfliktu różnych wartości. Konieczny jest wówczas wybór między wartościami.

W czasach starożytnych filozofowie mówili o istnieniu wartości naczelnych (Prawda–Dobro–Piękno), z których wywodzono i którym podporządkowywano wszelkie inne wartości.

Hierarchiczna struktura wartości stałą się podstawą systemu etycznego Maxa Schelera

Wyróżnił on cztery wielkie klasy wartości:

§     hedoniczne

§     witalne

§     duchowe (wartości moralne, poznawcze i estetyczne)

§     religijne

Wartości zawsze tworzą hierarchię (wartości niższe zawsze zależą od wyższych):

§     witalne są wyższe od hedonicznych

§     ducho­we wyższe od witalnych

Hierarchia wartości opiera się na stałych kryte­riach, którymi są:

§     trwałość wartości

§     głębia zadowolenia

Nicolai Hartmann

·         wyróżniał wartości wyższe i niższe

·         róż­nicując: wartości dóbr, w tym wartości użyteczności, środków do celu, stanów rzeczy oraz

·         klasy wartości:

§     przyjemność

§     wartości witalne

§     wartości moralne

§     epistemologiczną wartość prawdy

Najważniejszym elementem charakteryzującym daną wartość jest jej „wysokość" w stosunku do innych wartości (pogląd przejęty od Schelera).

Hierarchiczny porządek wartości obowiązuje zawsze, choć nie zawsze sobie to uświadamiamy.

Ontologiczny porzą­dek zależności między wartościami nie pokrywa się z ich porządkiem hierarchicznym (bywa że ma kierunek przeciwny, czyli wartości wyższe są uwarunkowane przez niższe).

P. Lavelle - poszczególne wartości układają się w plany hierarchiczne odpowiadające naszemu istnieniu indywidualnemu, światu  i działaniu nieskończoności.

Milton Rokeach – system wartości jest „organizacją hierarchiczną", w której istnieje „rangowe uporządkowanie" wartości według „kontinu­um ważności"

Stanisław Ossowski – wartości pozostają w hierarchicznym stosunku do siebie;

pisał o skali wartości uznawanych (wartości-cele i wartości-środki), a także o skali wartości uroczystych i skali wartości codziennych

Podzielił wartości na:

§     Autoteliczne – aksjomaty, mające znaczenie autonomiczne

§     Instrumentalne – zachowania wiodące do osiągania wartości autotelicznych

Kiedy mówimy o hierarchii wartości, zawsze mamy na myśli ich zróżnicowanie prowadzące do powstania układu nadrzędności - pod-rzędności w jednym z następujących znaczeń:

§     relacja przedmiotowa, wyrażająca się w gradacji poszczególnych przedmiotów,   klas   przedmiotów   i ich   własności,   ustalona   zgodnie z zasadą lub zasadami porządkowania wartości w danym systemie;

§     relacja aksjologiczna, prowadząca do określenia większej  lub mniejszej ważności określonych wartości w systemie wartości, w tym także tego, które z nich wspierają się na innych

§     relacja   ilościowa,   ułatwiająca   hierarchiczne   uporządkowanie wartości przedmiotowych

Można wyróżnić co najmniej dwa znaczenia pojęcia „hierarchia wartości":

§     hierarchia jako „drabina", „schody", nie prowadzi ona jednak do pełnego uporządkowania wartości, które ze swej istoty są niepo­równywalne, nieprzeliczalne;

§     hierarchia jako preferencja określonych wartości w sytuacji wyboru-tu sposobów systematyzacji może być nieskończenie wiele
 

Zdaniem Ryszarda Borowicza, możliwe jest hierarchizowanie wartości niezależnie od tego, czy znajdują się one w konflikcie, czy też nie.

Według niego hierarchie wartości mogą tworzyć różne rodzaje po­wiązań, np.:

§     pionowe, gdy jedne wartości dominują nad innymi, powstaje wówczas układ liniowy;

§     poziome, nie istnieje wówczas relacja nadrzędności lub podrzędności między wartościami lub typami wartości, mamy do czy­nienia z układem szeregowym;

§     mieszane, które charakteryzuje jednoczesne występowanie obu wymienionych już postaci powiązań

W praktyce badań wartości uznawanych w społeczeństwie bardzo często   dąży   się   do   rekonstrukcji   hierarchii wartości   istniejących w różnych środowiskach i społecznościach.

§     Ograniczenia: pogląd o hierarchicznej strukturze systemu wartości nie jest wystarczająco uzasadniony teoretycznie -> sprawdza się w stabilnych warunkach a okres transformacji jest okresem gwałtownych zmian

§     Dyczewski – obecnie mo­żemy mówić o mieszanym systemie wartości młodzieży, a więc takim, w którym istnieją nie tylko relacje pionowe między wartościami   (nad­rzędności i podrzędności), ale także relacje poziome (współzależność i wzajemne związki).

§     Adam Podgórecki – młodzież częściej ma wobec wartości postawę celowościową (oceną różnych wariantów, okoliczności i skutków zachowań) niż zasadniczą (bezpośrednia akceptacji rzeczywistych lub wyobrażonych stanów rzeczy).

§     Coraz rzadziej świadomość moralna młodzieży ma charakter czysto doktrynalny

Hierarchia wartości badanej młodzieży

Poznanie hierarchii wartości umożliwia:

§     lepszą orientację w stanie świadomości młodzieży

§     zrozumienie

-       

celów

-       

młodych ludzi

-        dążeń

-        potrzeb

-        postaw

§     racjonalne plano­wanie pracy wychowawczej, oceny jej przebiegu

§     przewidywanie dalszych dążeń i zachowań młodego poko­lenia

Badanie

§     Kwestionariusz zawierał 10 zadań

§     Skala pięciopunktowa (od -2 do 2; 0 – nie mam zdania)

§     W zdaniach negatywnych odwrócono punktację

§     Uwzględniało 10 grup wartości

§     Ankietę wypełniło 2090 uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych

Wyniki

Tabela 5. Hierarchia wartości ogółu badanych uczniów (N = 2090)