Duchowość w życiu i posłudze kapłanów.pdf

Ks. Marek Chmielewski

DUCHOWOŚĆ

W ŻYCIU I POSŁUDZE KAPŁANÓW *

Prorok naszych czasów, Jan Paweł II, w Adhortacji apostol-

skiej Ecclesia in Europa (z 28 VI 2003), pisząc o zadaniach du-

chownych w jednoczącej się Europie, podkreśla, iż „w obecnej

sytuacji kulturowej i duchowej kontynentu europejskiego są we-

zwani, by być znakiem sprzeciwu i nadziei dla społeczeństwa

chorego na horyzontalizm i potrzebującego otwarcia na Trans-

cendencję” (EiE 34).

W przytoczonych słowach uwagę przykuwa trafna diagnoza

duchowego stanu społeczeństwa europejskiego, które jest „chore

na horyzontalizm”, a tym samym „potrzebuje otwarcia na

Transcendencję”. Na początku adhortacji Ojciec święty wyjaśnia,

że ta choroba horyzontalizmu polega przede wszystkim na za-

tracie zmysłu nadprzyrodzoności przez sprowadzenie wszyst-

kiego do doczesności, do wymiernych korzyści ekonomicznych

czy zaspokojenia naturalnych potrzeb. Przejawia się to m.in. w

utracie pamięci i dziedzictwa chrześcijańskiego oraz w braku

nadziei, „któremu towarzyszy swego rodzaju praktyczny agno-

stycyzm i obojętność religijna” (EiE 7). Wskutek tego „w wielu

sferach publicznych łatwiej jest deklarować się jako agnostycy,

niż jako wierzący; odnosi się wrażenie, że niewiara jest czymś

naturalnym, podczas gdy wiara wymaga uwierzytelnienia spo-

łecznego” (EiE 7). Innym przejawem horyzontalizmu, boleśnie

godzącego w poszczególnych ludzi, jest fragmentaryzacja egzy-

stencji, a więc osamotnienie, podziały i kontrasty, „kryzys rodzi-

ny, konflikty etniczne, odradzanie się postaw rasistowskich, na-

—————————

* Opublikowano w: Facere veritatem in caritate. Księga jubileuszowa ku czci bi-

skupa Pawła Sochy CM , red. A. Brenk, Pallottinum-Poznań 2005, s. 123-134.

pięcia międzyreligijne, egocentryzm i powszechna obojętność

etyczna, gorączkowe zabieganie o własne interesy i przywileje”

(por. EiE 8).

Jak w dobie komunizmu istniał programowy ateizm, tak w

europejskim totalitaryzmie, w zasięgu którego Polska znalazła

się po 1 V 2004 roku, można mówić o programowym horyzonta-

lizmie. Jego przejawem jest, na przykład, uporczywe odrzucanie

chrześcijańskiego dziedzictwa w konstytucji Unii Europejskiej i

preferowanie antropologii bez Boga i bez Chrystusa, a zatem

traktowanie człowieka jako „absolutne centrum rzeczywistości”

(EiE 9).

1. Jesteśmy potrzebni?

W tym kontekście zapewne niejeden kapłan, zwłaszcza w

krajach Europy Zachodniej, stawia sobie bolesne pytanie: czy je-

stem jeszcze potrzebny temu społeczeństwu? Echo takich wąt-

pliwości znajdujemy w Liście do kapłanów Jana Pawła II z okazji

Jubileuszu Odkupienia, w którym czytamy: „To jest tak bardzo

ważne dla nas: ażeby nie ogarniała nas pokusa «nieużyteczno-

ści», że jesteśmy niepotrzebni. Bo to nieprawda. Jesteśmy po-

trzebni bardziej niż kiedykolwiek — bo Chrystus jest potrzebny

bardziej niż kiedykolwiek! Dobry Pasterz jest potrzebny bardziej

niż kiedykolwiek!” 1 .

Wynika z tego, że europejskiemu społeczeństwu choremu na

horyzontalizm, każdy bez wyjątku kapłan jest potrzebny, ale nie

tyle jako organizator, budowniczy, specjalista od mediów czy tu-

rystyki pielgrzymkowej, co przede wszystkim jako „człowiek

Boży” (por. 1 Tm 6, 11; 2 Tm 3, 17), głęboko zatroskany o swoje

życie duchowe. Te wątpliwości współczesnego kapłana rozwie-

wa Ojciec święty w cytowanej adhortacji, pisząc, iż „Kościół ma

—————————

1 Listy Ojca świętego Jana Pawła II do wszystkich kapłanów Kościoła na Wielki

Czwartek (1979-1997) , Kraków 1998, s. 115.

do zaofiarowania Europie najcenniejsze dobro, jakiego nikt inny

nie może jej dać: jest to wiara w Jezusa Chrystusa, źródło nadzie-

i, która nie zawodzi; jest to dar leżący u początków jedności du-

chowej i kulturowej ludów Europy, który dzisiaj i w przyszłości

stanowić może zasadniczy wkład w ich rozwój i integrację” (EiE

18). W świetle tego donioślejsze stają się słowa Papieża: „Kapłani

na mocy swej posługi są powołani, by w szczególny sposób cele-

brować Ewangelię nadziei, głosić ją i jej służyć” (EiE 34).

Innymi słowy, współczesnemu społeczeństwu europejskie-

mu każdy kapłan jest potrzeby, pod warunkiem, że jest świad-

kiem (por. EN 41), to znaczy, że sam żyje głębokim życiem du-

chowym i jest szczerze zatroskany o życie duchowe powierzo-

nych mu ludzi. Znamienne jest to, że często i mocno Jan Paweł II

upomina się o życie duchowe kapłanów, o ich esse , z którego ma

wypływać agere . W posynodalnej adhortacji apostolskiej Pastores

dabo vobis Papież pisze, iż „kapłan musi być świadomy, że jego

bycie w Kościele lokalnym stanowi, ze swej natury, element po-

zwalający żyć duchowością chrześcijańską” (PDV 31). Ma on

więc być promotorem życia duchowego. W tym samym duchu

wypowiada się Kongregacja do spraw Duchowieństwa m.in. w

Dyrektorium o życiu i posłudze kapłanów (z 31 I 1994). Jeden z

trzech rozdziałów tego dokumentu (środkowy) w całości po-

święcony został duchowości kapłańskiej. Czytamy tam, że „w

celu przezwyciężenia wyzwań, które mentalność świecka nie-

ustannie stawia kapłanowi, powinien on zatroszczyć się, aby dać

absolutne pierwszeństwo życiu duchowemu, ciągłemu trwaniu z

Chrystusem i przeżywać z hojnością miłość duszpasterską” (Dyr

37). Nieco dalej Dyrektorium podkreśla, że „troska o życie du-

chowe powinna być odczuwana jako radosny obowiązek ze

strony samego kapłana, ale także jako prawo wiernych, którzy

szukają w nim, świadomie czy nieświadomie, człowieka Boże-

go” (Dyr 39).

Powyższe postulaty nabierają ostrości w świetle programu

Kościoła na trzecie tysiąclecie, jaki nakreślił Jan Paweł II w Liście

apostolskim Novo millennio ineunte (z 6 I 2001). Odpowiedzią Ko-

ścioła na wyraźnie dostrzegalne zjawisko „powszechnej potrze-

by duchowości”, objawiającej się współcześnie pomimo „rozle-

głych procesów laicyzacji” (NMI 33) ma być program duszpa-

sterski, którego nadrzędną ideą jest dążenie do świętości, to zna-

czy osiąganie z pomocą łaski Bożej „tej «wysokiej miary» zwy-

czajnego życia chrześcijańskiego” (NMI 31).

A zatem we współczesnym społeczeństwie europejskim, cho-

rym na horyzontalizm i szukającym Transcendencji, bezwzględ-

nie potrzebny jest kapłan, który żyjąc życiem duchowym, zdolny

jest innych prowadzić do doświadczenia Jezusa Chrystusa — do

świętości.

2. Duchowość w życiu kapłana

Podjęcie zagadnienia duchowości w życiu kapłana domaga

się wpierw wyjaśnienia samego pojęcia z uwagi na jego wielo-

znaczność. Słowo „duchowość”, które do języka teologii powró-

ciło na przełomie XIX i XX wieku, jest bowiem ostatnio niezwy-

kle popularne, a przez to wieloznaczne. Na przykład w Ameryce

duchowość uznaje się za jedną z pięciu dziedzin problematyki

tzw. well-being , czyli dobrego samopoczucia, i sprowadza się ją

do poszukiwania takich dróg oddziaływania na psychikę jed-

nostki (medytacja transcendentalna, praktyki religijne, sugestia

itp.), aby otrzymać efekt osobistej satysfakcji 2 .

Łacińskie słowo spiritualitas (duchowość) pojawiło się dość

wcześnie, bo w latach dwudziestych V w. w listach pseudohie-

ronimiańskich, których właściwym autorem był najprawdopo-

dobniej Pelagiusz († 427). Autor tych listów zwraca się do nowo-

ochrzczonego dorosłego Thesiphonta z zachętą: Age , ut in spiri-

tualitate proficias (Postępuj tak, abyś wzrastał w tym co ducho-

—————————

2 P. Socha, Psychologia rozwoju duchowego — zarys zagadnienia , w: Duchowy

rozwój człowieka. fazy życia. Osobowość. Wiara. Religijność , red. P. Socha, Kraków

2000, s. 15.

we). Początkowo, aż do końca XI wieku pojęcie to miało sens ści-

śle religijny i oznaczało życie w Chrystusie pod natchnieniem

Ducha Świętego. Pod wpływem tendencji manichejskich prze-

ciwstawiano mu cielesność ( carnalitas ), a nawet zwierzęcość

( animalitas ), jakie człowiek odkrywa w swoim postępowaniu.

Później, w dobie dojrzałej scholastyki słowo spiritualitas przybra-

ło sens filozoficzny i oznaczało niematerialność duszy ludzkiej,

dlatego rzadko służyło do określenia relacji człowieka z Bogiem.

W okresie późniejszym, to jest od XIV do XVI wieku o duchowo-

ści mówiono niemal wyłącznie w sensie jurydycznym, określając

tym pojęciem dobra duchowe (jałmużny, odpusty itp.), a nawet

beneficja kościelne. W XVI wieku, kiedy zainteresowanie misty-

ką stało się powszechne, jurydycznie rozumiane słowo „ducho-

wość” zupełnie zanikło. Odrodziło się po ponad trzech wiekach,

głównie za sprawą francuskich autorów, takich jak Pierre Pour-

rat i August Saudreau 3 .

Współcześnie pojęcie „duchowość” funkcjonuje głównie w

sensie antropologicznym i rozumiana jest jako wrodzona zdol-

ność do autotranscendencji, czyli wychodzenia poza aktualne

doświadczenie własnego ja. W zależności od tego, ku czemu

transcenduje życie wewnętrzne człowieka, czyli całe bogactwo

jego psychiki, można mówić o różnych formach duchowości.

Czym innym zatem jest, na przykład, duchowość intelektuali-

styczna, dalekowschodnia czy europejska, a zupełnie czym in-

nym duchowość chrześcijańska. Ta ostatnia, jako duchowość w

sensie teologicznym, to po prostu życie duchowe, czyli — we-

dług Jana Pawła II — „życie ożywiane i kierowane przez Ducha

ku świętości i ku doskonaleniu miłości” (PDV 19), albo — jak

czytamy w Adhortacji apostolskiej Vita consecrata — „życie w

—————————

3 Chodzi głównie o ich dzieła: P. Pourrat, La spiritualité chrétienne (Paris

1918-1928), A. Saudreau, Manuel de spiritualité (Paris 1920). — Zob. M. Chmie-

lewski, Metodologiczne problemy posoborowej teologii duchowości katolickiej , Lublin

1999, s. 70-71.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: