Słowiańskie święta.pdf

[slowianie.republika.pl] Słowiańskie święta

http://slowianie.republika.pl/swieta.htm

SŁOWIAŃSKIE ŚWIĘTA I ICH OBCHODY

Święto Wielkiego Dnia i Wielkiej Nocy

...przypadające na pierwszą niedzielę po równonocnej pełni KsięŜyca, było dla naszych przodków

wiosennym świętem Matki Ziemi. Obchodzono je na wiele sposobów, a magiczne atrybuty

towarzyszące obrzędom miały wnieść do domostw energię i radość Ŝycia oraz zapewnić dobry urodzaj i

powodzenie na cały rozpoczynający się wiosną rok.

Pierwszym z rytuałów było przepędzanie zimy, czyli topienie słomianej kukły, zwanej Marzanną.

Odziewano ją w białe płócienne szaty, na głowę wkładano cierniową koronę z gałęzi głogu, po czym

obnoszono wokół wioski śpiewając, wyśmiewając zimę i przyzywając wiosnę. Śpiewom towarzyszyło

trzaskanie z batów, przygrywanie na grzechotkach i innych rytualnych instrumentach, oraz ogólne

czynienie hałasu i zamieszania. Następnie kukłę topiono albo palono.

Chrześcijaństwo próbowało oczywiście wykorzenić ten zwyczaj w 1420 roku Synod Poznański

nakazywał duchowieństwu: "Nie dozwalajcie, aby w niedzielę odbywał się zabobonny zwyczaj

wynoszenia jakiejś postaci, którą śmiercią nazywają i w kałuŜy topią.", co jednak na niewiele się

zdawało. Zakazy nie pomagały, postanowiono więc podjąć próby włączenia święta do obrządku

kościelnego na przełomie XVII i XVIII wieku starano się zastąpić starosłowiański zwyczaj topienia

Marzanny zrzucaniem z wieŜy kościelnej w środę przedwielkanocną kukły, mającej wyobraŜać

Judasza. Na szczęście próby te się nie powiodły...

Kolejnym rytuałem, po owym symbolicznym ogłoszeniu końca zimy, było rozpoczęcie przygotowań do

przyjęcia wiosny. Sprzątano i wietrzono domostwa, czyszczono izby, sprzęty, podwórza, prano

bieliznę, szykowano świeŜe i czyste odzienie. Kobiety piekły kołacze i placki, męŜczyźni rozpalali ogień

na wzgórzach, a młodzi chłopcy i dziewczęta wyruszali na łąki i do lasu w poszukiwaniu wierzbowych i

leszczynowych witek pokrytych pąkami bazi. Młodzieńcy "budowali" teŜ z owych witek wiechy czyli

palmy. Malowano jajka, prasłowiański symbol Ŝycia, płodności i magicznej siły witalnej; zwykło się teŜ

toczyć je po grzbietach domowych zwierząt, by zapewnić im zdrowie i dorodność. Zwyczaj malowania

jaj narodził się w Persji, co moŜe potwierdzać jedną z teorii pochodzenia Słowian. Jeśli natomiast

chodzi o ziemie polskie – najstarsze pisanki, pochodzące z końca X wieku, odnaleziono podczas

wykopalisk archeologicznych na opolskiej wyspie Ostrówek, gdzie odkryto pozostałości grodu

słowiańskiego. Wykonane zostały z wapienia. Wzór rysowano na nich roztopionym woskiem, a

następnie wkładano je do barwnika – łupin cebuli lub ochry, które nadawały im brunatnoczerwoną

barwę. W procesie chrystianizacji pisankę wraz ze starojudejskim barankiem włączono do elementów

symboliki wielkanocnej.

Po zakończeniu wszelkich przygotowań do właściwego święta trwały one około tygodnia w wieczór

przedświąteczny obchodzono całe gospodarstwo i ziołami okadzano kaŜdy zakątek, co miało przepędzić

złe moce. A nazajutrz obchodzono Śmigus. Początkowo rytuał ten polegał na uderzaniu się nawzajem

rozkwitłymi witkami wierzbowymi, baziami. Wierzono, iŜ pozwala to wygonić "złe" z człowieka,

oczyszcza go i daje mu siłę. Poza smaganiem się witkami urządzano barwne pochody zwierząt i ludzi

przebranych za zwierzęta. Szły w nich teŜ dziewczęta w brzozowych wiankach i młodzieńcy niosący

palmy. Korowód zamykali muzykanci, którzy hałasowali głośno, Ŝeby wywołać burzę, deszcz i pioruny

(pierwsza wiosenna burza była postrzegana jako akt miłosny Peruna z Ziemią). W czasie obchodu

czarnym i białym wołem orano zarys wioski, co miało chronić ją przed złymi mocami. Na koniec

udawano się na święte wzgórze, gdzie urządzano igrzyska połączone z ucztą, obdarowywaniem się

kraszankami, śpiewem i tańcem.

Następny dzień, Dyngus, rozpoczynano od obmywania się w świętej wodzie z czasem rytuał ów

przekształcił się w zwyczaj oblewania się zimną wodą. Miało to moc dodawania ludziom siły Ŝyciowej

tak jak deszcz dawał siłę roślinom. To rano i przed południem. Wieczorem natomiast udawano się na

mogiły przodków, gdzie wspominano zmarłych i pozostawiano dla nich jadło. Resztki jadła zakopywano

teŜ w miedzach, celem zwiększenia płodności ziemi. Ostatnim rytuałem był zwyczaj sadzenia młodych

drzewek, w korzeniach których zakopywano kawałki świątecznego kołacza.

Obecnie Święto Wielkiej Nocy uznaje się za typowo chrześcijańskie. Nic bardziej mylnego!

Chrześcijaństwo przez stulecia nie mogąc owego "pogańskiego" święta zniszczyć i wykorzenić z

obrzędowości ludowej zasymilowało je z obrzędowością chrześcijańską. Nie zapominajmy jednak, iŜ

Wielkanoc tak naprawdę wywodzi się z rodzimej, słowiańskiej jakŜe pięknej i mądrej tradycji.

Święto Ognia i Wody

...to jedna z najdawniejszych uroczystości obchodzonych w czasie przesilenia letniego na obszarach

1 z 4

20091108 19:19

[slowianie.republika.pl] Słowiańskie święta

http://slowianie.republika.pl/swieta.htm

zamieszkiwanych przez ludy słowiańskie, germańskie i celtyckie. Święto Kupały, Kupalnocka, Sobótka

wszystkie te nazwy opisują jedno święto. Święto ognia, wody, słońca i księŜyca, urodzaju, płodności,

radości i miłości. "Dzień Kupały najdłuŜszy w roku, noc Kupały najkrótsza, były jednym ciągiem

wesela, śpiewu, skoków i obrzędów." pisał Józef Ignacy Kraszewski w "Starej Baśni".

Słowo "kupała" wbrew powszechnie głoszonym opiniom najprawdopodobniej nie ma nic wspólnego z

ruską formą słowa "kąpiel". Tłumaczenie takie zostało wymyślone przez świat chrześcijański nie

wcześniej niŜ w XXI stuleciu Kościół nie mogąc wykorzenić z obyczajowości ludowej corocznych

obchodów "pogańskiej" Sobótki podjął próbę zasymilowania święta z obrzędowością chrześcijańską.

Nadano Kupalnocce patrona, Jana Chrzciciela, i zaczęto nawet zwać go Kupałą, z racji tego, Ŝe

stosował chrzest w formie rytualnej kąpieli (w obrządku wschodnim).

Jednak wyraz "kupała" pochodzi najpewniej z indoeuropejskiego pierwiastka "kump", oznaczającego

grupę, gromadę, zbiorowość, z którego wywodzą się słowa takie jak kupa, skupić, kupić (w sensie

"gromadzić"). Istnieje równieŜ pogląd, iŜ nazwa święta to po prostu imię rzekomego słowiańskiego

bóstwa, patrona miłości i płodności Kupały.

Jeśli natomiast chodzi o słowo "sobótka", późniejsze określenie Kupalnocki, to prawdopodobnie

stworzone zostało przez Kościół i od zarania miało wydźwięk pejoratywny; znaczyło tyle, co "mały

sabat". Z nazwą tą wiąŜe się równieŜ pewna legenda, mówiąca o tym, jakoby Sobótka była

uroczystością ku czci pięknej dziewczyny o tym właśnie imieniu. Sobótka w bliŜej nieokreślonym

czasie zamieszkiwała ponoć bliŜej nieokreśloną wioskę. Narzeczony jej, Sieciech, powróciwszy z wojny

miał swą wybrankę pojąć za Ŝonę, jednak wioska ich została nagle zaatakowana przez hordy wroga.

Podczas odpierania ataku Sobótka zginęła, trafiona w samo serce. A działo się to wszystko w noc

letniego przesilenia.

Informacje na temat obchodów Sobótki są dosyć skąpe, z racji tego, Ŝe Kościół od zawsze próbował

rzeczone obchody początkowo zwalczać (zarówno własnymi środkami, jak i za pośrednictwem zakazów

i kar ogłaszanych przez władców świeckich), później zmieniać nadając im sens, wyraz i symbolikę

chrześcijańską. W wyniku tych działań obchody Kupalnocki stopniowo zaczęły zanikać, ulegały

zapomnieniu bądź zniekształceniu juŜ w okresie XII XV wieku, by w drugiej połowie XVI stulecia

znów "odŜyć", wraz z nadejściem epoki głoszącej powrót człowieka do natury, do tego co dawne i

pierwotne. Znalazło to zresztą odzwierciedlenie w literaturze tamtego okresu (vide: "Pieśń

Świętojańska o Sobótce" autorstwa Jana Kochanowskiego).

Wiadomo na pewno, Ŝe Kupalnocka poświęcona jest przede wszystkim Ŝywiołom wody i ognia,

mającym oczyszczającą moc. To równieŜ święto miłości, płodności, słońca i księŜyca. Na Litwie istnieje

pieśń, opowiadająca jak to pierwszej wiosny po stworzeniu świata, KsięŜyc oŜenił się ze Słońcem.

Kiedy jednak Słońce po nieprzespanej nocy poślubnej wstało i wzniosło się ponad horyzont, KsięŜyc je

opuścił i zdradził z Jutrzenką. Od tamtej pory oba ciała niebieskie są wrogami, którzy nieustannie ze

sobą walczą i rywalizują najbardziej podczas letniego przesilenia, kiedy noc jest najkrótsza, a dzień

najdłuŜszy.

W niektórych regionach wierzono, Ŝe od przesilenia wiosennego do letniego nie moŜna kąpać się za

dnia w rzekach, strumieniach czy jeziorach; natomiast kąpiel po zmroku lub przed wschodem słońca

leczyła rozmaite dolegliwości, jako Ŝe woda była podówczas uzdrawiającym Ŝywiołem naleŜącym do

księŜyca.

Obchody Kupalnocki rozpoczynały się od rytualnego skrzesania ognia z drewna jesionu i brzozy (w

niektórych źródłach mowa jest tylko o drewnie dębowym), po uprzednim wygaszeniu wszelkich

palenisk w całej wsi. W obranym miejscu wbijano w ziemię brzozowy kołek, po czym zakładano nań

jesionową piastę, koło ze szprychami owiniętymi smoloną słomą. Następnie obracano koło tak szybko,

Ŝe w wyniku tarcia zaczynało się ono palić. Wtedy je zdejmowano i płonące toczono do

przygotowanych nieopodal stosów, dzięki czemu szybko zajmowały się ogniem. Szeregi stosów

układanych zazwyczaj na wzgórzach płonęły owej nocy niemalŜe w całej Europie.

Skakanie przez ogniska i tańce wokół nich miały oczyszczać, chronić przed złymi mocami i chorobą, a

palenie na stosach ofiar, składanych z drobnej zwierzyny i ptactwa oraz magicznych ziół, zapewniało

urodzaj tudzieŜ płodność zwierząt i ludzi.

Noc sobótkowa była równieŜ nocą łączenia się w pary. Niegdyś kojarzenie małŜeństw naleŜało do

głowy rodu oraz waŜniejszej starzyzny rodu i "wynajmowanych" przezeń zawodowych swatów. Ale dla

dziewcząt które nie były jeszcze nikomu narzeczone i pragnęły uniknąć zwyczajowej formy dobierania

partnerów, noc Kupały była wielką szansą na zdobycie ukochanego. Młode niewiasty plotły wianki z

kwiatów i magicznych ziół, wpinały w nie płonące łuczywo i w zbiorowej ceremonii ze śpiewem i

tańcem powierzały wianki falom rzek i strumieni. Trochę poniŜej czekali juŜ chłopcy, którzy czy to w

tajemnym porozumieniu z dziewczętami, czy teŜ liczący po prostu na łut szczęścia próbowali

wyłapywać wianki. KaŜdy, któremu się to udało, wracał do świętującej gromady, by zidentyfikować

właścicielkę wyłowionej zdobyczy. W ten sposób dobrani młodzi mogli kojarzyć się w pary bez obrazy

obyczaju, nie naraŜając się na złośliwe komentarze czy drwiny. Owej nocy przyzwalano im nawet na

wspólne oddalenie się od zbiorowiska i samotny spacer po lesie.

2 z 4

20091108 19:19

[slowianie.republika.pl] Słowiańskie święta

http://slowianie.republika.pl/swieta.htm

Przy okazji rzeczonego spaceru młode dziewczęta i młodzi chłopcy poszukiwali na mokradłach kwiatu

paproci, wróŜącego pomyślny los. O świcie powracali do wciąŜ płonących ognisk, by przepasawszy się

bylicą, trzymając się za dłonie, przeskoczyć przez płomienie. Skok ów kończył obrządek przechodzenia

przez wodę i ogień, i w tym jednym dniu w roku swojego czasu stanowił podobnieŜ rytuał zawarcia

małŜeństwa.

Legendy o kwiecie paproci, zwanym teŜ "Perunowym Kwiatem" (napięcie w przyrodzie podczas burz

miało sprzyjać kwitnieniu tej roślinki) znane są z przeróŜnych podań i gdzieniegdzie przetrwały do

dziś. Opowiadają o wielu ludziach którzy błądzili po lasach i mokradłach próbując odnaleźć magiczny,

obdarzajacy bogactwem, siłą i mądrością, widzialny tylko przez okamgnienie kwiat paproci. W

podaniach czeskich i niemieckich znalazca kwiatu paproci powinien szukać skarbów w ciemnym borze.

We francuskich na najwyŜszym w okolicy wzgórzu, do którego ma dobiec przyświecając sobie

ognistym kwiatem jak pochodnią. W legendach rosyjskich natomiast po zerwaniu gorejącego kwiatu

naleŜy wyrzucić go jak najwyŜej w powietrze i szukać skarbu tam, gdzie spadnie. A zdobycie rośliny

nie było łatwe strzegły jej widzialne i niewidzialne straszydła, czyniące straszliwy łoskot, gdy tylko

ktoś próbował się do perunowego kwiatu zbliŜyć.

Kupalnockę wszędzie, nie tylko wśród ludów słowiańskich, obchodzono podobnie. W Czechach, tak jak

w Polsce, skakano przez ogniska, co miało oczyszczać oraz chronić przed wszelakim złem i

nieszczęściem. Zasuszone wianki z bylicy zakładano na rogi bydłu, by ustrzec je przed chorobami i

urokami czarownic. Serbowie od dogasających o świcie ognisk zapalali pochodnie i obchodzili z nimi

zagrody i domostwa, co chronić miało przed złymi duchami. W Skandynawii palono ogniska na

rozstajnych drogach albo nad brzegami jezior, bo wierzono, Ŝe woda, w której koniecznie naleŜało się

zanurzyć, miała podówczas właściwości lecznicze. W Rosji przez ogień skakały pary niosące na

ramionach figurkę Kupały jeśli bóstwo wpadło do ognia, młodym wróŜono rychły koniec miłości. W

Grecji przy okazji skoków najpierw dziewczęta, a później chłopcy ogłaszali, Ŝe zostawiają za sobą

wszystkie swoje grzechy. Tyle na temat Europy. Jednak w noc przesilenia letniego ogniska płonęły

równieŜ na ziemiach północnej Afryki, zamieszkiwanej przez ludy mahometańskie.

Poza skakaniem przez ogień i szukaniem kwiatu paproci w noc Kupały odprawiano równieŜ rozmaite

wróŜby, bardzo często związane z miłością, które miały pomóc poznać przyszłość. WróŜono ze

zrywanych w całkowitym milczeniu kwiatów polnych i z wody w studniach (przepiękny opis rzeczonych

dwóch wróŜb znajduje się nawet w jednej z bajek dla dzieci o Muminkach autorstwa Tove Jansson),

wróŜono z rumianku i kwiatów dzikiego bzu, z cząbru, ze szczypiorku, z siedmioletniego krzewu

kocierpki, z bylicy... i z mnóstwa innych roślin oraz znaków. Powszechnie wierzono teŜ, iŜ osoby

biorące czynny udział w sobótkowych uroczystościach przez cały rok będą Ŝyły w szczęściu i dostatku.

A co na to wszystko Kościół...? Jak juŜ wspominałam, przed podjęciem prób włączenia święta do

chrześcijańskiego kalendarza, zwalczano Kupałę na wszelkie moŜliwe sposoby, począwszy od

potępienia w kazaniach, nie dawania rozgrzeszenia przy spowiedzi, groŜenia ogniem piekielnym, aŜ

do... wysyłania w miejsca zabaw zakonników, którzy dzierŜąc w dłoniach krzyŜe i zapalone świece

rozganiali świętujących. I nie moŜna się oprzeć konkluzji, Ŝe gdyby nie dochodziło do takiego typu

praktyk obecnie zapewne wiedzielibyśmy znacznie więcej na temat tego pięknego, radosnego święta

i moglibyśmy obchodzić je w mniej szczątkowej formie... Bo przecieŜ po dziś dzień w tzw. wigilię św.

Jana nad brzegami rzek organizuje się zabawy z rozpalaniem ognisk, wróŜbami, rzucaniem wianków

na wodę... a nawet z puszczaniem fajerwerków i sztucznych ogni, co jest juŜ znakiem naszych czasów.

Sobótka wg Zygmunta Glogera

...opisana w "Encyklopedii Staropolskiej Ilustrowanej" (wydanie 19001903)

Święto Plonów

...którego pozostałością są obchodzone po dziś dzień doŜynki, odgrywało w obrzędowości słowiańskiej

niemałą rolę. We wrześniu (najprawdopodobniej podczas jesiennego zrównania dnia z nocą) kaŜdego

roku dziękowano bogom za plony, plotąc wieńce, tańcząc, śpiewając i wznosząc modły o urodzaj w

roku następnym. Organizowano rytualne uczty, składano ofiary – przede wszystkim Świętowitowi –

wróŜono i przepowiadano przyszłość. Stojąc przed ludem zebranym u progów świątyni boga, kapłan

dokonywał uroczystych oględzin dzierŜonego przez posąg Świętowita kielicha, napełnionego miodem.

Znaczny ubytek napoju zwiastował nieurodzaj i mizerne zbiory, natomiast naczynie wypełnione po

brzegi postrzegano jako dobry znak. Po oględzinach kapłan rozlewał na ziemię stary miód, po czym na

nowo napełniał kielich, który po odprawieniu uroczystych modłów wracał do ręki Świętowita. Bóstwu

składano teŜ w ofierze przyprawiony miodem wielki okrągły kołacz – kapłan zwykł stawiać go

pomiędzy sobą a zgromadzonymi przed świątynią wiernymi i zapytywać, czy jest spoza niego

widoczny. JeŜeli moŜna go było dostrzec, Ŝyczył zebranym, by nie mogli go zobaczyć w przyszłym

roku.

Najstarsze wzmianki o Święcie Plonów pochodzą z 1168 roku i opisują obchody starosłowiańskich

3 z 4

20091108 19:19

[slowianie.republika.pl] Słowiańskie święta

http://slowianie.republika.pl/swieta.htm

doŜynek w Arkonie.

Święto Godowe

...gdzieniegdzie znane równieŜ pod nazwą Zimowego Staniasłońca, przypadało na moment zimowego

przesilenia, które w dalekiej przeszłości, równieŜ na ziemiach słowiańskich, uznawano za początek

nowego roku słonecznego, a takŜe obrzędowego i wegetacyjnego. Od tego momentu, po przeminięciu

najdłuŜej trwającej nocy w roku, noce stawały się coraz krótsze, a dni dłuŜsze, co postrzegano jako

zwycięstwo światła nad ciemnością. Słońce znów zaczynało odzyskiwać panowanie nad światem, co

napawało ludzi radością i optymizmem.

Przesilenie zimowe poświęcone było takŜe zmarłym przodkom. Na cmentarzach palono ogniska, by

zmarli mogli się przy nich ogrzać, a w domostwach organizowano rytualne uczty na ich cześć. Tego

dnia odprawiano teŜ wróŜby i przewidywano pogodę na dwanaście kolejnych miesięcy. Na Śląsku

praktykowano zwyczaj stawiania snopa Ŝyta w kącie izby i ścielenia słomy pod nakryciem stołu,

najprawdopodobniej po to, by zapewnić urodzaj w nadchodzącym nowym roku. Temu pierwotnemu

słowiańskiemu zabiegowi magicznemu nadano z czasem chrześcijańską interpretację i w wielu domach

nadal się go praktykuje w wieczór wigilii chrześcijańskiego "BoŜego Narodzenia". Wiadomo teŜ na

przykład, Ŝe wyraz "kolęda" oznaczał pierwotnie radosną pieśń noworoczną, śpiewaną podczas

odwiedzania znajomych gospodarzy w noc przesilenia zimowego.

Powiązań „BoŜego Narodzenia” ze Świętem Godowym jest zresztą znacznie więcej. Chrześcijanie

obchodzą dzień narodzin swojego zbawiciela 25 grudnia, nie mając ku temu Ŝadnych podstaw

biblijnych. Wręcz przeciwnie – ów dzień jako dzień przyjścia na świat Chrystusa wyklucza między

innymi fragment Ewangelii opisujący, Ŝe podczas narodzin Jezusa w Betlejem "byli w tej krainie

pasterze w polu czuwający i trzymający nocne straŜe nad stadem swoim" (Łk.2:8). Co oznacza, Ŝe

wyklucza to okres od listopada do lutego, poniewaŜ w tych miesiącach pasterze trzymali owce pod

dachem, ze względu na chłody i deszcze pory zimowej.

"BoŜe Narodzenie" jeszcze w III wieku obchodzono 6 stycznia, dopiero później pojawiła się data 25

grudnia (pierwsza wzmianka w 336 roku). A dlaczego akurat 25 grudnia? PoniewaŜ owego dnia w

pogańskim Rzymie obchodzono święto przesilenia zimowego, poświęcone bogu słońca, Sol Invictus. Do

czcicieli tego boga naleŜał równieŜ cesarz Konstantyn, który po swoim połowicznym przyjęciu wiary

chrześcijańskiej, przemianował "pogańskie" święto na święto chrześcijańskie, próbując pogodzić dwie

róŜne wiary. Spotkało się to oczywiście z aprobatą kościoła, którego przywódcy pragnęli

schrystianizować pogaństwo – choć z perspektywy czasu widać, Ŝe w bardzo wielu przypadkach

dokonał się proces odwrotny.

4 z 4

20091108 19:19

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: