SYSTEMY POLITYCZNE W EUROPIE 29.03.2010
STATUS JEDNOSTKI W PAŃSTWIE
Najpierw rozwinęły się prawa jednostki w umowach międzynarodowych
Normy programowe konstytucji – normy, które ustalają cele działań organów, polityki państwa. Art. 75
Normy kierunkowe – władze muszą zmierzać do wyznaczonego celu, np. zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych (preferencyjne stawki VAT na materiały budowlane)
W konstytucjach brak jest jakiegoś jednego katalogu. Kwestie regulowane w konstytucji: wolność osobista, słowa, prasy.
Prawa i wolność obywatela tworzą jednolity zbiór.
Źródłem praw i wolności obywatela jest godność człowieka.
Regulacja konstytucyjna praw przyznaje nam gwarancje na takim poziomie jaki wybiera państwo / na poziomie krajowym
I generacja praw – tworzą roszczenia II generacja praw – rzadko tworzą roszczenia kierowane do państwa, wyjątkiem jest prawo własności
Różnica między prawami człowieka i obywatela: prawa człowieka są przyznawane ze względu na to, że jesteśmy człowiekiem, a obywatela przysługują ze względu na status obywatelski
Obowiązki obywatela mają charakter naturalno-prawny. Społeczność gwarantuje nam zabezpieczenie praw, w związku z czym mamy obowiązki.
Katalogi praw i wolności człowieka i obywatela regulowane są w samej konstytucji.
*W Czechach prawa człowieka nie są elementem konstytucji.
Konstytucje zazwyczaj posiadają odrębny rozdział dotyczący praw i wolności człowieka i obywatela. Art. 5 zasada ustroju społecznego państwa (zapewnienie praw i wolności człowieka i obywatela)
W polskiej konstytucji na początku mamy część ogólną – rozdział 1, 2 – prawa i wolności człowieka i obywatela, 3 – źródła prawa. Część ogólna ma znaczenie przy wykładaniu kolejnych przepisów konstytucji. Istotne jest czy prawa i wolności będą regulowane przez czy po organach państwa – działalność organów musi uwzględniać prawa i wolności, ponieważ jest to rozdział 4, który znajduje się za prawami i wolnościami.
W polskiej konstytucji obowiązki są uregulowane odrębnie w ramach 2 rozdziału. Obowiązki jak i środki ochrony praw są regulowane w konstytucjach.
Środki ochrony wolności i praw
Odszkodowania za naruszenie wolności lub praw przez państwo mogą być dochodzone po uzyskaniu wyroku sądu. Sądownictwo powszechne gwarantuje nam prawa i wolności nie tylko w stosunku do organów państwa, ale również w stosunku do innych jednostek.
Sądownictwo powszechne, Rzecznik Praw Obywatelskich i trybunał konstytucyjny – skarga konstytucyjna – instytucja służąca osobie fizycznej i prawnej do ochrony przysługujących jej praw konstytucyjnych. Ochrona ta służy w przypadku naruszenia praw i wolności przez organy władzy publicznej. Przyznawana jest w drodze szczególnego postępowania przed sądem konstytucyjnym. W przypadku skargi konstytucyjnej możemy mówić o przesłankach do wystąpienia z taką skargą. Przesłanki mogą być:
· Materialne
o Interes osobisty – naruszenie praw konstytucyjnych musi dotyczyć osobiście skarżącego. Skarżący musi mieć interes prawny w uchyleniu kwestionowanego aktu
o Interes prawny – naruszenie gwarantowanych praw konstytucyjnych dotyczyć powinno pozycji prawnej skarżącego. Interes musi być prawnie wyrażony, nie może być to pozycja faktyczna, np. ekonomiczna czy zawodowa
o Interes realny – naruszenie praw musi być realne, nie może być potencjalne czy hipotetyczne. Naruszenie musiało być dokonane w przeszłości lub trwać w chwili złożenia skargi
o Działanie zasady subsydialności – ze skargą można wystąpić po wyczerpaniu wszystkich dostępnych środków prawnych
· Formalne
o Termin w czasie, którego można wystąpić ze skargą – waha się od miesiąca do roku w różnych państwach; w Polsce wynosi 3 miesiące od doręczenia ostatecznego rozstrzygnięcia
o Forma pisemna – może być to każda forma pisemna, bądź też pokreślona szczególna forma pisemna; w Polsce musi to być pismo procesowe, które traktuje się jak pozew
o Treść – pismo musi być o określonej treści. Musi zawierać oznaczenie naruszonych praw skarżącego, musi zawierać opis naruszenia – wskazywać na czym polega naruszenie praw skarżącego, musi zawierać uzasadnienie – zarówno faktyczne jak i „prawne”, argumentację prawną, musi zawierać opis stanu faktycznego
o Przymus adwokacko-radcowski w Polsce – musi stworzyć to pismo adwokat lub radca prawny
Skargę konstytucyjną wnosi się do sądu konstytucyjnego – akt normatywne
Przedmiotem skargi konstytucyjnej jest podstawa prawna wyroku / podstawa prawna indywidualnego rozstrzygnięcia.
Niektóre systemy przewidują możliwość zaskarżenia bez czynności legislatywy, czyli składamy skargę na to, że prawodawca nie uregulował jakiejś kwestii, a powinien był uregulować oraz wyroki sądów powszechnych lub inne rozstrzygnięcia organów państwowych, kiedy wyrok pomimo kontroli instancyjnej jest niezgodny z konstytucją.
W Polsce nie mamy możliwość zaskarżenia wyroków do sądu konstytucyjnego. Istotna jest jakoś podstawy prawnej rozstrzygnięcia.
Od skargi konstytucyjnej odróżnia się skargę powszechną – tzw. akcjo popularis; celem tej instytucji jest ochrona praw zagwarantowanych jednostce w konstytucji. W ramach podstawowych cech skargi powszechnej wyróżniamy:
· Legitymację przyznaną każdej jednostce
· Nie ma konieczności wykazania interesu prawnego, osobistego i realnego
· W przypadku skargi powszechnej mamy do czynienia z abstrakcyjną kontrolą norm
· Nie ma konieczności wyczerpania środków prawnych
· W przypadku skargi powszechnej ochrona dotyczy przede wszystkim interesu publicznego i porządku konstytucyjnego
· Brak rygorów formalnych poza pisemnością wniosków
W Polsce nie ma skargi powszechnej
Rzecznik praw obywatelskich, tzw. ombudsman
Cechy uniwersalne instytucji:
· Przeważnie jest to konstytucyjnej samodzielny organ państwa
· Niezależny od administracji
· Funkcje jego zazwyczaj mieszczą się w funkcji kontrolnej parlamentu. Niekiedy jest on organem wewnętrznym parlamentu. Jego funkcje mogą wykraczać poza kontrolę parlamentarną
· Przyjmuje skargi obywateli na nieprawidłowe funkcjonowanie administracji
· Postępowanie przed nim jest mało sformalizowane. Jest to organ szeroko dostępny dla obywateli
· Może działać na wniosek, ale również z własnej inicjatywy. Można wnieść go w interesie innej osoby
· Dodatkową cechą działalności tego organu jest szeroko pojmowana legalność, która będzie kontrolowana przez ombudsmana. On sprawa czy działanie było słuszne, celowe, zgodne z zasadami współżycia sprawiedliwości społecznej
· Rzecznik nie ma uprawnień do władczych rozstrzygnięć. Jest to organ kontrolujący
Typy ombudsmana – może być on w różny sposób kreowany / powoływany. Najczęściej będzie powoływany przez parlament. Ale może być również wyłaniany przez egzekutywę lub na wniosek głowy państwa przez parlament. Możemy mieć do czynienia z ombudsmanem ogólnym, który kontroluje wszystkie sprawy lub z organem wyspecjalizowanym (Rzecznik Praw Dziecka), bądź występującym na szczeblu lokalnym. Może funkcjonować sam wyspecjalizowany rzecznik (Rzecznik Spraw Wojskowych). Przeważnie jest to organ monokratyczny, ale również może być kolegialny. Art. 79 jeśli chodzi o skargę konstytucyjną i Art. 80 jeśli chodzi o wniosek do Rzecznika Praw
Obowiązki jednostki
Wynikają z teorii umowy społecznej. Są kategorią przyrodzoną
2. Obowiązek wierności konstytucji
o Może polegać na zachowaniu pasywnym – powstrzymanie się od działań mogących zagrozić państwu
o Może polegać na zachowaniu aktywnym – uzewnętrzniają nasze działania wobec państwa
8. Obowiązek ochrony środowiska naturalnego
9. Obowiązek wychowania dzieci
10. Obowiązek dzieci w stosunku do rodziców
11. Obowiązek pracy – nie jest sankcjonowany przez państwo
12. Obowiązek wyborczy – występuje w państwach demokratycznych. Niekiedy może być powiązany z sankcją.
4
umkc