Systemy polityczne 31.05.2010r.
Władza ustawodawcza
Legislatywa inaczej parlament – jeden z głównych organów państwa, o charakterze przedstawicielskim; przynajmniej jedna izba wywodzi się z wyborów powszechnych; jeśli mówimy o legislatywie to chodzi nam o organy władzy ustawodawczej [ parlament dwuizbowy] pojęcie legislatywy może różnić się od pojęcia parlamentu; system brytyjski- w skład parlamentu wchodzi monarcha; jeżeli chodzi o legislatywę- to ona dysponuje także funkcją kontrolną nad władzą wykonawczą; wł. ustawodawcza – uchwala, wykonawcza wykonuje,
Funkcja kreacyjna – dokonuje wyboru, powołania, wyboru niektórych najważniejszych organów państwa
W ramach funkcji wyróżniamy kompetencje, a w ramach kompetencji –uprawnienia
Struktura parlamentu
· Może występować w kilku znaczeniach, np. w politologicznym, publicystycznym – jest to określenie władzy ustawodawczej, w sensie prawnym- parlament jest to organ państwa.
· W Polsce nie występuje parlament w sensie prawnym, mamy tylko 2 organy sejm i senat, 3 organem jest zgromadzenie narodowe (jest ono odrębnym organem od sejmu i senatu) – ma ono zupełnie inna funkcje, funkcję weryfikacyjną w stosunku do państwa, nie posiada żadnej innej funkcji, funkcja ustrojodawcza, zgromadzenie – odrębny rodzaj państwa
5 kompetencji zgromadzenia narodowego :
1) Odebranie przysięgi od nowo wybranego prezydenta -0 nie ma charakteru władczego
2) Wysłuchanie orędzia prezydenta (orędzie nie jest przedmiotem debaty, jest to tylko bierne wysłuchanie, nie mamy do czynienia z kompetencją władczą)
3) Stawianie prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu
4) Uznanie trwałej niezdolności prezydenta do pełnionej funkcji
5) Uprawnienie wewnątrz organizacyjne – możliwość uchwalenia regulaminu zgromadzenia narodowego, który jako jeden akt nie został nigdy uchwalony
Poza trójpodziałem władzy pozostają niektóre organy państwa:
a) Organy Narodowego Banku Polskiego
b) Najwyższa Izba Kontroli - podlega sejmowi, więc nie jest niezależnym organem; celem jej jest sprawowanie kontroli
c) Rzecznik Praw Obywatelskich – nie wydaje żadnych decyzji stanowczych, nie wydaje decyzji administracyjnych – więc nie można go do władzy ustawodawczej ?
d) Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji – ma część uprawnień władzy wykonawczej, może udzielać koncesje (decyzje administracyjne) na prowadzenie programów
e) Zgromadzenie Narodowe – jest organem państwa pełniącym funkcję weryfikacyjną w stosunku do głowy państwa/ do prezydenta ; zbiera się tylko w ściśle określonych przypadkach wskazanych przez konstytucje. Członek zgromadzenia (poseł) dysponuje immunitetem; obraduje w przypadkach wskazanych w konstytucji i czyni to pod przewodnictwem marszałka sejmu lub w jego zastępstwie- marszałka senatu ;
wspólne posiedzenie sejmu i senatu – obraduje pod wspólnym przewodnictwem – marszałka sejmu i senatu i oczywiście może być zwołane w innych sytuacjach niż kompetencje zgromadzenia narodowego -> dzieje się to bardzo rzadko, w szczególnych momentach, np. wizyta papieża, papież -> jest monarchą absolutnym elekcyjnym, posiada kompetencje 3 władz (władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej)
Struktura parlamentów :
1) Jednoizbowe
2) Dwuizbowe – wyróżniamy:
a) Dwuizbowość zrównoważoną , np. Włochy - obie izby posiadają identyczny zakres kompetencji
b) Dwuizbowość niezrównoważona- asymetryczna, niesymetryczna inaczej; - jedna z izb posiada przewagą w zakresie funkcji kompetencji i uprawnień nad drugą izbą; przewaga jest najczęściej po stronie izby pierwszej (niższej), rzadko druga izba uzyskuje przewagę np. senat w USA. W Polsce sejm dysponuje większą liczbę funkcji niż senat; senat nie posiada funkcji kontrolnej, nie ma kompetencji kontrolnej, szczątkowo występują uprawnienia kontrolne, które polegają głównie na prawie uzyskania informacji; senat dysponuje prawem inicjatywy ustawodawczej! – informacje uzyskiwane przez senat mogą przyczynić się do wykonania praw inicjatywy ustawodawczej
Kompetencje w ramach funkcji kreacyjnej:
- powoływanie rządu – kompetencje posiada wyłącznie sejm, w tej procedurze nie uczestniczy senat; uprawnienia kontrolne
Wady i zalety dwuizbowej struktury parlamentu :
Zalety:
Ø Wzmocnienie zasady podziału władzy – dwuizbowość zapobiega supremacji jednego organu; prezydent był organem naczelnym; [później w czasach PRL’u mieliśmy przewagę sejmu jednoizbowego-> nastąpiło wzmocnienie władzy]
Ø Tworzenie lepszego prawa dzięki bardziej wszechstronnemu omówieniu spraw
Ø Lepsza reprezentacja narodu w częściach składowych federacji
Ø Kontynuacja występującej w poszczególnych państwach długotrwałej, długoletniej tradycji
Wady:
Ø Dwuizbowość osłabia samą władzę ustawodawczą i niekiedy staje się przyczyną konfliktów w łonie władzy ustawowodawczej
Ø W państwie unitarnym (Polska) nie ma wyraźnie wyodrębnionych interesów uzasadniających istnienie drugiej izby
Ø Druga izba wydłuża proces legislacyjny
Ø Tradycja istnienia drugiej izby nie świadczy o jej społecznym pożytku
Typy drugiej izby parlamentu: (4)
1) Izba refleksji (rozwagi) – jej funkcja polega na posiadaniu przymiotu, cechy strażnika dobrego prawa, jest izba refleksji nad ustawami uchwalonymi przez pierwszą izbę. [najczęściej występuje]
2) Izba reprezentująca kraje federalne – jeje funkcją jest reprezentacja krajów federalnych, związkowych jeśli chodzi o udział w procedurze to jej kompetencje mogą być różne w różnych krajach, np. izba o równorzędnym statusie izby pierwszej, mogą mieć część kompetencji wspólnych i odrębnych [najczęściej występuje]
3) Izba nordycka – może jeszcze szczątkowo występować; deputowani wybierani są w jednych wyborach, a dopiero później po wyborach dzielą się na dwie izby, jedna izba jest o mniejszym składzie/ mniej liczna, np. ¼ deputowanych, a w drugiej izbie zasiadają pozostali [przewaga jest po stronie liczby mniej licznej]
4) Izba reprezentacji funkcjonalnej- reprezentuje różne interesy, np. o charakterze politycznym, środowisko uniwersyteckie, a część jeszcze inne środowisko – kultury, rolnictwa, literatury
Kadencje:
Ø - okres trwania pełnomocnictw inaczej czas, w którym parlament może wykonywać swoje funkcje w składzie wyłonionym w jednych wyborach,
Ø długość kadencji waha się w przedziale od 2 do 6 lat, najczęściej występują kadencje 4 i 5 letnie; parlamenty są jednoizbowe są kadencyjne.
Ø W przypadku dwuizbowych parlamentów dwuizbowych sytuacja może być różna.
Przypadki, w jakich drugie izby się zachowują:
Ø Druga izba nie wychodzi z wyborów, więc można mówić o kadencji, np. Izba Lordów w WB
Ø kadencje dwóch izb pokrywają się
Ø Jedna z izb ma wyraźne określoną kadencję, a skład drugiej izby odnawiany jest periodycznie w częściach i obie izby mają kadencję o różnej długości np. Czechy- izba poselska ma 4 letnia kadencję, senat ma 5\6 letnia kadencje natomiast skład senatu: 1/3 składu senatu jest odnawiana co dwa lata.
Ø Federacja – jedna z izb ma określoną kadencję, natomiast każdy z członków drugiej izby ma różną kadencję w zależności od tego na jaki okres został wybrany zgodnie z prawem kraju federalnego, który reprezentuje
Może być:
Kadencja wydłużona lub skrócona- przeważnie konstytucje przewidują sytuacje, gdzie kadencja organu może zostać skrócona i jest to związane z niemożnością działania tej izby, np. izba nie może funkcjonować w danym składzie. Sytuacje najczęściej są związane z niemożnością wykonywania rządu, w związku z tym można zakładać, że rząd będzie źle funkcjonował; bo nie będzie zaplecza koniecznego do uchwalenia ustaw. Przewiduje się w sytuacjach kiedy rząd traci zaufanie można skrócić kadencję parlamentu; skrócenie kadencji będzie związane z dysfunkcją jeśli chodzi o procedurę ustawodawczą parlamentu, np. przez 3 miesiące nie jest w stanie uchwalić ustawy to można skrócić kadencję. Najczęściej skrócenie kadencji jest związane z ustawą budżetową- brak większości do ustalenie/a ustawy budżetowej rodzi skutek możliwości skrócenia kadencji.
W Polsce rząd wyłaniany jest w 3 etapach:
1) Etap 1. - wybiera się członków sejmy w wyborach powszechnych
2) Etap 2. – sejm wybiera większością bezwzględną premiera i członków jego rząd
3) Etap 3. – członkowie rządu i [Premier musi uzyskać votum zaufania od parlamentu]
Niepowodzenia etapów powoduje przechodzenie do kolejnych etapów, jeśli nie uda się wyłonić z 3 etapu to można skrócić kadencje sejmu i powołać nowe wybory
Ustawa budżetowa – konstytucja przewiduje termin 4 miesięcy od momentu założenia projektu do momentu przełożenia tej ustawy do podpisu. Upływ 4 miesięcy otwiera dla prezydenta termin 14 dni na możliwość skrócenia kadencji sejmu. Prezydent może skrócić kadencję, ale na obowiązku, a swoją decyzję musi podjąć w terminie 14 dni, jeśli tego nie uczyni to ta Możliwość zamyka się do przyszłego roku/ do kolejnej ustawy budżetowej. Jeśli chodzi o skrócenie kadencji to przeważnie konstytucje przewidują możliwość samorozwiązania parlamentu. Sejm może skrócić kadencję większością 2/3 ustawowej liczby głosów. Kadencja senatu zaczyna się i kończy w tym samym czasie do kadencji sejmu. W momencie skrócenia kadencji mocą własnej uchwały przez sejm dotyczy również to senatu.
Sytuacja przedłużenia kadencji – jest rzadko regulowana, jest związana z sytuacjami nadzwyczajnymi, wiąże się to z ochroną samego bytu państwa, ochroną organów w sytuacji nadzwyczajnej, w Polsce jest to związane ze stanem nadzwyczajnym, ze stanem klęski żywiołowej, z mocy konstytucji automatycznie następuje przedłużenie kadencji sejmu (również senatu) ; dzieje się to automatycznie
Z końcem kadencji parlamentu wiąże się zasada dyskontynuacji – parlamenty rozpoczynają swoją pracę z tzw. pustym portfelem, czyli nie przechodzą do nas w pełnej kadencji, wnioski niedokończone, uznaje się je zakończone w sensie nie dojścia do skutku, Ta zasada może być przełamywana w przepisach najczęściej dzieje się to w przepisach ustawowych – są to wyjątki.
Parlamentarzyści :
Ø Są opisywani są najczęściej jako przedstawiciele narodu
Ø jeśli pochodzą z wyborów to łączy ich z wyborcami stosunek przedstawicielski definiowany jako pełnomocnictwo do zastępowania w organie przedstawicielskim
Ø charakter tego stosunku uzależniony jest od konstrukcji mandatu przedstawicielskiego.
Nabycie mandatu – następuje chwilą stwierdzenia wyboru danego kandydata czyli w momencie ogłoszenia wyników wyborów wiąże się to z nabyciem pewnych uprawnień przedstawicielskich np. immunitetu.
Objęcie mandatu- następuje z chwilą złożenia ślubowania i oznacza, że parlamentarzysta może wykonywać swoje funkcje przedstawicielskie, nabywa wszystkie prawa i obowiązki parlamentarne
Wygaśnięcie mandatu- następuje wraz z końcem kadencji parlamentu; może dotyczyć poszczególnych parlamentarzystów w trakcie kadencji parlamentu (śmierć przedstawiciela)
Zrzeczenie się mandatu :
Ø objęcie stanowiska którego nie można łączyć z mandatem
Ø utrata prawa wybieralności
Ø unieważnienie wyborów
Immunitet parlamentarny – jego celem nie jest tylko ochrona danego parlamentarzysty ale ochrona jest pracy samego parlamentu
Rodzaje immunitetu:
1) materialny – immunitet nieodpowiedzialności bądź też indenitet oznacza niemożność podjęcia przedstawiciela do odpowiedzialności za działanie na forum organu przedstawicielskiego (wszelkie wnioski, inicjatywy, głosowania będą nim chronione) do odpowiedzialności karnej, sądowej, cywilnej, natomiast nie zwalnia od odpowiedzialności regulaminowej. Określany jest mianem – bezwzględny co oznacza, że nie może być uchylony; jest to immunitet trwały co oznacza, że rozciąga się na cza Spo zakończeniu kadencji i przysługuje dożywotnio. Niekiedy konstytucja będzie przewidywała możliwość uchylenia tego immunitetu (art.105 ustęp 1
2) formalny – czyli procesowy oznacza, że przedstawiciel nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zgody parlamentu (jego izby z której się wywodzi bądź z jakiegoś innego organu) jest to immunitet względny co do zasady może być uchylony. Jest to immunitet również nietrwały co oznacza, ze przysługuje tylko w czasie kadencji. Po upływie kadencji wygasa i osoba bez ograniczeń może ponosić odpowiedzialność larną także za czyny, które zaszły w czasie kadencji
3) nietykalności – niekiedy łączony jest z immunitetem formalnym czyli procesowym i określany jako przywilej nietykalności w ramach immunitetu formalnego; oznacza zakaz ograniczania wolności parlamentarzysty przez aresztowanie czy zatrzymanie bez zgody parlamentu; przysługuje tylko w czasie kadencji; jest to immunitet nietrwały
Organy parlamentu:
a) kierownicze – mamy do czynienia z:
Ø organem monokratycznym,
Ø organy kolegialne, występuje w krajach Skandynawskich zwanych prezydium, jeżeli występują oba te organy to przewaga jest po stronie monokratycznego.
b) komisje parlamentarne – są to organy wewnętrzne parlamentu, wykonują funkcje pomocnicze i kontrolne jeśli chodzi o procedurę
Rodzaje komisji parlamentarnych:
· mogą zajmować się cząstką parlamentu bądź wyręczać parlament w różnych sprawach
· mogą mieć charakter organów pomocniczych i opiniodawczych
· wyróżnia się komisje stałe, które powoływane są na okres sesji bądź kadencji parlamentu (uregulowane/ przewidziane są w regulaminach)
· funkcjonują także komisje nadzwyczajne czyli ATCHOK parlament powołuje taką komisje, podkreśla jej cel, zasady działania, tryb funkcjonowania, funkcjonują jedynie przez czas niezbędny do wypełnienia powierzonych zadań
· komisje resortowe – zajmują się sprawami powierzonymi jednemu lub kilku resortom administracji rządowej, kontrolują ich działalność, np. komisja obrony narodowej, komisja zdrowia
· komisje nieresortowe – zajmują się sprawami o charakterze między resortowym lub sprawami nie związanymi w ogóle z administracją publiczną, np. komisja etyki
· komisje śledcze – powoływane są do zbadania określonej sprawy, mają tzw. uprawnienia śledcze, mają prawo wglądu w akta, mogą przesłuchiwać świadków; status tych komisji jest bardzo różny, w PL -> komisja śledcza o charakterze organu wewnętrznego parlamentu i nie może ona wykraczać poza funkcję kontrolną sejmu, nie może w czynnościach kontrolnych naruszać zasady podziału władz; badają sprawy o szczególnej doniosłości politycznej czy społecznej; często stają się organami państwa, np.
umkc