Systemy polityczne 26.04.2010r.
Najważniejsze elementy demokracji:
a) zwierzchnictwo narodu – suwerenem jest naród, władza zwierzchnia pochodzi/ należy od narodu
substancja narodu- kto wchodzi w skład tego narodu, suweren może podejmować decyzje władcze, w skład substancji narodu wchodzą obywatele danego państwa, decyzje władcze spośród tych obywateli podejmują osoby pełnoletnie (posiadają pełnię praw wyborczych) substancję narodu tworzą wyborcy. Wyborcy wyrażają wolę w imieniu całego narodu :
b) zasada równości wobec prawa – istotne jest gwarantowanie równego udziału członków społeczeństwa w sprawowaniu władzy
c) podejmowanie przez naród decyzji większością głosów – ale to nie wystarczy; poszanowanie praw mniejszości
d) udział obywateli w podejmowaniu decyzji prawotwórczych oraz innych należących do zakresu władzy wykonawczej lub sądowniczej (obywatelska inicjatywa ustawodawcza- możliwość zgłaszania weta w drodze referendum, referendum konstytucyjne zatwierdzające zmianę w Konstytucji; kompetencje w zakresie władzy wykonawczej- referendum akcesyjne - wyrażenie zgody na ratyfikacje umowy międzynarodowej, decyzje z zakresu władzy sądowniczej- mogą zawetować w sprawie kontroli konstytucyjności prawa (instytucja ławników)
e) Związanie wszystkich elementów władzy wolą narodu i prawem stanowionym z jego bezpośrednim lub pośrednim udziałem (formuła teoretyczna, ale nie zawsze jest tak, że wola narodu wyrażana w formie referendum będzie miała moc wiążącą)
f) Podleganie przez wszystkie organy państwowe kontroli ze strony narodu.
Formy tej kontroli ze strony narodu w stosunku do władzy ustawodawczej- mamy do czynienia z mandatem wolnym -> jeżeli poseł czy senator nie wykonuje instrukcji wyborczych to nie może być przez nich powoływany,
W stosunku do władzy wykonawczej – jest ograniczona możliwość odwołania przez wyborców w czasie trwania kadencji; w samorządzie terytorialnym w drodze referendum można odwołać prezydenta miasta, wójta lub burmistrza przed upływem kadencji -> tzw. rewokacja popularna czyli dowołanie w drodze głosowania) w Polsce nie można odwołać prezydenta w drodze referendum, może zostać poddany kontroli wtedy kiedy wstępuje na kolejną kadencje. Naród kontroluje rząd poprzez swoich przedstawicieli w sposób przewidziany w Konstytucji (wotum zaufania i nieufności)
Wymiar sprawiedliwości – nie mamy wpływu na orzeczenia sądowe, władza jest kontrolowana przez wybór pośredni przez sejm, jawność postępowania – o niej możemy mówić również w przypadku władzy ustawodawczej, w przypadku władzy wykonawczej-> to prawo do uzyskania informacji odnośnie działania organów publicznych (art. 61 Konstytucji)
Demokracja:
a) Pośrednia – większość po tej stronie
b) Bezpośrednia – większe znaczenie pod względem strony teoretycznej
Formy demokracji bezpośredniej:
1. Referendum – definiowane jest jako sposób bezpośredniego rozstrzygania przez uprawnione podmioty w drodze głosowania o istotnych sprawach życia całego państwa albo części jego terytorium. Możemy wyróżniać/ klasyfikować referendum:
a) ze względu na zasięg terytorialny:
^ referendum ogólnokrajowe – obejmuje swoim zasięgiem cały kraj
^ referendum lokalne – przeprowadzane jest na terenie danej jednostki samorządu terytorialnego lub w kraju związkowym, w Polsce: referendum gminne, powiatowe, wojewódzkie
b) ze względu na konieczność przeprowadzenia referendum:
^ referendum obligatoryjne – mamy obowiązek przeprowadzenia referendum
^ referendum fakultatywne – wtedy gdy istnieje możliwość przeprowadzenia referendum ale nie ma obowiązku. Nasza konstytucja tylko przewiduje tą instytucje referendum . Art. 235- dotyczący zmiany konstytucji, ustęp 1 -> podmioty, które dysponują inicjatywą ustrojodawczą mają również kompetencję w zakresie wnioskowania o referendum zatwierdzające zmianę konstytucji; dotyczy tylko przepisów umieszczonych w rozdziale 1, 2 lub 12. [ Nie można tej samej ustawy uchwalać w dwóch procedurach ] podmioty mogą zarządzać referendum w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, można zażądać przeprowadzenia referendum zatwierdzającego -do Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłocznie przeprowadzenie referendum w ciągu 60dni od dnia zgłoszenia wniosku, a zarządzenie tego referendum musi się odbyć niezwłocznie. (Marszałek musi zarządzić referendum ale jeżeli tego nie zrobi to nic mu nie grozi bo nie ma odpowiedzialności konstytucyjnej tylko ma odpowiedzialność polityczną) nadal jest to referendum fakultatywne. Konieczność przeprowadzenia referendum jest wtedy gdy za zmianą odpowiedziała się większość głosujących ??
Materia referendalna- możemy mówić o trzech rodzajach referendum:
- referendum ustawodawcze – w zakresie materii ustawowej; wynik nie zastępuje formy ustawy, zostaje wysłowione zobowiązanie do wykonania inicjatywy ustawodawczej z jednym wyjątkiem – wynik referendum zastępuje formę ustawy w Polsce w referendum w sprawie europejskiej . [ umowy międzynarodowe w Polsce zawiera Rada Ministrów, następnie występuje wyrażenie zgody na ratyfikacje umowy międzynarodowej przez Sejm i Senat, Prezydent może odmówić ratyfikacji wtedy, kiedy ma wątpliwość dotyczące zgodności z Konstytucją.]
- referendum konstytucyjne- dotyczące materii konstytucyjnej, najczęściej związane ze zmianą konstytucji
- referendum zatwierdzające
- referendum wstępne- może mieć charakter stanowczy kiedy podjęte zostaje zobowiązanie do podjęcia działań bądź może mieć charakter konsultacyjny bądź opiniodawczy. Ze względu na podmiot wyróżniamy: referendum zw. Obywateli lub inicjatywy
- referendum uchwałodawcze – w przypadku Polski jest to kojarzone z referendum lokalnym, organy samorządu terytorialnego podejmują swoje rozstrzygnięcia w formie uchwał; jako przykład tego referendum podaje się referendum dotyczące samo opodatkowania mieszkańców na sprawy publiczne, wynik takiego referendum zastępuje ustawę – nie jest to prawda musi powstać odrębna uchwała
Konsultacje ludowe – polegają na wyrażeniu opinii w przedstawionej sprawie, nie mają charakteru wiążącego od referendum różnią się tym, że uczestnik konsultacji może wyrażać właśnie poglądy czy opinie, propozycje rozwiązań czy postulaty. ; w przypadku referendum możemy udzielić odpowiedzi pozytywnej lub negatywnej bądź dokonujemy wyboru pomiędzy wariantami rozwiązań – są to ograniczone możliwości; konsultacje dotyczące ograniczonego zakresu spraw i podmiotów, w PL dotyczące społeczności lokalnych.
Plebiscyt – (odrębna forma) jest niekiedy utożsamiany z referendum (prawie synonimy), we Francji - plebiscyt to głosowanie na jednostkę, nie dotyczy rozstrzygnięcia konkretnej sprawy, w Polsce traktowany jako rodzaj referendum, ale raczej w mierze historycznej- był przeprowadzony w przedmiocie zaufania dla rządów, jednostki lub przedmiocie granic
Rewokacja publiczna – odwołanie w drodze głosowania urzędnika państwowego przed upływem kadencji z powodu dezaprobaty dla jego postawy; przedmiotem tego referendum jest wypowiedzenie mandatu, w PL przewidziana w ramach referendum lokalnego
Wyróżnia się teoretycznie : prawo do referendum i prawo udziału w referendum
Prawo do referendum- skuteczna prawnie możliwość zainicjowania działań, których bezpośrednim skutkiem jest zarządzenie referendum
Prawo udziału w referendum- jest to możliwość wpływania na wynik głosowania poprzez bezpośrednie wyrażenie w nim swojego stanowiska.
Przysługuje nam prawo inicjatywy referendalnej. W PL nie mamy możliwości do ??
2. Obywatelska inicjatywa ustawodawcza – definiowana jest jako uprawnienie przyznane grupie obywateli mających czynne prawo wyborcze polegające na wniesieniu projektu ustawy z takim skutkiem, że po stronie sejmu powstaje obowiązek rozpatrzenia takiej ustawy. Wnioskodawcą w dalszych etapach legislacyjnych jest przedstawiciel komitetu inicjatywy ustawodawczej
Rodzaje :
a) właściwa inicjatywa obywatelska przejawiająca się w prawie przygotowania projektu ustawy, może przybrać formę negatywną weta ludowego, które nazywane jest również referendum weto-> referendum abrogacyjne ??
b) inicjatywa niesformułowaną – polega na określeniu jedynie w sposób ogólny przedmiotu regulacji, projekt zaś przygotowywany jest przez właściwy organ państwa
c) inicjatywa sformułowana, która polega na przedstawieniu przez obywateli właściwemu organowi poprawnego legislacyjnie i merytorycznie gotowego oraz systematycznego projektu ustawy. W Polsce mamy do czynienia z tą formułą.
· inicjatywa pośrednia- zakłada możliwość wystąpienia z projektem ustawy do organu uprawnionego do jego uchwalenia. W Polsce mamy z nią do czynienia
· inicjatywa bezpośrednia- zakłada uchwalenie przez obywateli ustawy z pominięciem procedury w organie ustawodawczym
· inicjatywa konstytucyjna – Konstytucja RP nie przewiduje obecnie takiej inicjatywy, historycznie była ona ukształtowana
· inicjatywa finansowa
· inicjatywa administracyjna
· inicjatywa ludowa- szeroko ujęte pojęcie opisujące uprawnienie określone przez prawo grupy członków zbiorowego podmiotu suwerenności dotyczące przedstawienia właściwemu organowi państwa projektu ustawy, projektu konstytucji lub wniosku w sprawie przeprowadzenia referendum czy też o podjęcie innych działań przez organ państwowy
W sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa może być przeprowadzone referendum ogólnokrajowe (art.125) Możliwość zarządzenia tego referendum-> Sejm może zarządzić to bezwzględną większością głosów. Sejm będzie ustalał czy przedmiot tego referendum jest zgodny z Konstytucja, ważność referendum ogólnokrajowego stwierdza Sąd Najwyższy, drugim podmiotem, który może zarządzić to referendum jest Prezydent, który musi uzyskać zgodę Senatu (w drodze głosowania, bezwzględną większością głosów) Ustalamy czy wynik referendum ma charakter wiążący czy też nie.
Mamy dwa wyjątki:
a) referendum europejskie – wyjątkowość procedury referendalnej, jego przedmiotem jest wyrażenie zgody na ratyfikację szczególnej umowy międzynarodowej, dwa tryby o wyborze decyduje Sejm bezwzględną większością głosów
b) (art. 235) -> zmiana Konstytucji; wyjątki: teoretycznie wyrażamy obowiązek Marszałka Sejmu do wyrażenia tego referendum. Nie ma znaczenia frekwencja referendalna, zmiana Konstytucji zostaje przyjęcia jeżeli opowiedziała się za nią większość ( nie ma znaczenia ile osób wzięło udział w referendum)
[Koniec kadencji powoduje upadek wszystkich wniosków, z wyjątkiem obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej]
umkc