systemy 1.03.2010.docx

SYSTEMY POLITYCZNE W EUROPIE                                                                                                  1.03.2010

KONSTYTUCJA – akt ustrojodawczy państwa o najwyższej mocy prawnej w systemie źródeł prawa. stanowi on tzw. normy podstawowe systemu, posiada moc najwyższą a inne akty normatywne powinny być zgodne z konstytucją. Tworzy system państwa. Ustala hierarchię aktów normatywnych

Umowy międzynarodowe pośrednio mogą wpływać na zmianę konstytucji

Multicentryczność systemu źródeł prawa – kilka ośrodków prawotwórczych, które tworzą własny system źródeł prawa i te systemy nakładają się na siebie jak „pajęczyna”. Przyjmuje się wykładnię dla innych systemów prawa

Międzywojenne czasy – mamy do czynienia z normami politycznymi, nie prawnymi w konstytucji

1955 lata – sąd najwyższy w swojej uchwale ustalił, że konstytucja nie może być tworzona przez sądy, nie ma znaczenia dla jednostek.

Prof. Rozmaryn i Trzciński twórcy prawnej podstawy konstytucji

Konstytucja ma charakter normatywny

Obecnie sądy stosują konstytucję bezpośrednio – Polska art. 8 konstytucji

Wyrok można uzyskać tylko na podstawie konstytucji

Konstytucja zawiera zbiór norm wiążących poszczególne organy władzy(system władz, organów władz ustawodawczych, wykonawczych, sądowniczych) zawiera normy o sposobie „urządzenia” państwa

3 szczególne cechy konstytucji:

·         Szczególna forma konstytucji 
^szczególna nazwa

              *Ustawy konstytucyjne – odrębny rodzaj źródeł prawa czy aktów normatywnych. Posiadają identyczną moc prawną w konstytucją

              *Konkordat – umowa międzynarodowa

^szczególny tryb uchwalania – odrębny od trybu ustawodawczego, trudniej uchwalić konstytucję niż zwykłą ustawą. Bardzo istotną rolę ma suweren w trybie ustalenia – naród, który jest zwierzchnikiem suwerenem, on wraża wolę państwową; musi dojść do legitymizowania konstytucji przez naród w drodze referendum;

              *Zgromadzenie narodowe – składa się z sejmu i senatu i sanowi odrębny organ konstytucyjny. Odrębny organ państwa i przewodniczy mu jedynie marszałek sejmu

              *Legitymizacja przez naród jest pośrednia – poprzez wybór członków ciała(parlamentu – pełni rolę ustawodawczą wobec innych członków konstytucji, konstytuanta – ciało powołane do uchwalenia konstytucji będzie nadawała ostateczną moc prawną konstytucji, powołany do ustalenia i uchwalenia tekstu konstytucji), które będzie uchwalało konstytucję

              *Konwent konstytucyjny – specjalnie powołane ciało do sformułowania tekstu konstytucji, ostateczna moc prawna nadawana jest przez inny podmiot, bądź to przez suwerena, bądź też przez zgromadzenia krajów federalnych, związkowych

^Szczególny tryb zmiany konstytucji – obostrzały w stosunku do trybu ustawodawczego

Zmienność konstytucji jest jej cechą immanentną, ona zawsze występuje, suweren jest substancją zmienną w czasie

·         Szczególna treść konstytucji

^zakres regulacji, czyli szerokość tej regulacji - Konstytucja reguluje całokształt kwestii ustrojowych. Odróżnienie konstytucji(reguluje wszystko) od ustaw konstytucyjnych(regulują wycinek materii konstytucyjnych

^sposób regulacji, czyli szczegółowość tej regulacji – konstytucje regulują zagadnienia podstawowe dla ustroju. Ustawy stają się organami „wykonawczymi” konstytucji. Konstytucja przewiduje pewne regulacje w sposób podstawowe, ale dla pełnego ich zastosowania niezbędna jest ustawa uszczegółowiająca konstytucję

·         Szczególna moc prawna konstytucji, tzw. siła derogująca – zdolność do uchylania wszystkich aktów niezgodnych z konstytucją. Aby to zrobić muszą istnieć sądy konstytucyjne. Tzw. moc obowiązująca nie jest szczególnym wyróżnikiem, bo moc obowiązująca wszystkich aktów normatywnych jest taka sama. Moc prawna jest istotnym wyróżnikiem

Rewizja konstytucji – przegląd wszystkich postanowień ustawy zasadniczej

Szczególna moc prawna konstytucji jest wyróżnikiem

Klasyfikacja konstytucji

·         Konstytucja w sensie materialnym -  normy prawne dotyczące ustroju państwa niezależnie od ich usytuowania w hierarchii aktów normatywnych, np. akty konstytucyjne WB

·         Konstytucja w sensie formalnym -  akt przyjęty w szczególnym trybie, o szczególniej nazwie, który zajmuje miejsce najwyższe w hierarchii aktów normatywnych

·         Konstytucja rzeczywista – posiada uzasadnienie w narodzie, naród popiera obowiązywanie konstytucji

·         Konstytucja fikcyjna – taka, która oderwała się od suwerena, on nie popiera już tej konstytucji

·         Konstytucja stabilna – taka, która nie poddaje się nowelizacjom

·         Konstytucja zmienna -  taka, która była często zmieniana

·         Konstytucja pełna – reguluje całość ustroju państwa, np. konstytucja polska z 1997

·         Konstytucja niepełna -  nazywana małą konstytucją, np. mała konstytucja polski z 1992 – regulowała mały wycinek ustroju państwa

Małe konstytucje - pojawiają się kiedy istnieje nagła potrzeba szybkiego uregulowania podstawowych ustaw, np. odzyskanie niepodległości, zmiana ustroju

·         Konstytucja pisana – akt normatywny

·         Konstytucja niepisana – na jej treść obok aktów normatywnych składają się również:
^zwyczaj – utrwalona praktyka postępowania
^prawo zwyczajowe
^konwenanse – zwyczaj konstytucyjny
^precedensy – decyzja organu państwa

·         Konstytucja sztywna – przewiduje kwalifikowany tryb zmiany, trudno jest zmienić taką konstytucję, np. Polska konstytucja, większość konstytucji. Jeżeli nie jest dostosowana do warunków społecznych lub przeważa jedna partia to może dokonać łatwo i często zmian konstytucji

·         Konstytucja elastyczna – przewiduje tryb zmiany jak w przypadku ustaw zwykłych, np. system brytyjski

·         Konstytucja jednolita – jeden akt normatywny, np. Polska konstytucja. Nie ma innych aktów, które mogłyby uzupełniać konstytucję

·         Konstytucja złożona – składa się z kilku aktów normatywnych, np. Austria, Francja – bloki konstytucyjne

Treść konstytucji

·         Władztwo państwowe i zasady jego sprawowania – dotyczy suwerena(czyli narodu), demokracja pośrednia(reguła w państwach demokratycznych) i bezpośrednia(jest w mniejszej lub większej formie przewidywana, wyjątkowo w formie referendum występuje w WB; w Szwajcarii jest najbardziej rozwinięta)

·         Organizacja aparatu państwowego

^podział władzy i sposób ukształtowania poszczególnych członków władzy – władza ustawodawcza(parlament może być jednoizbowy lub dwuizbowy), wykonawcza(rząd i głowa państwa – prezydent lub monarcha) i sądownicza(sądy, w Polsce dwu członowa władza sądownicza sądy i trybunały)

W systemie brytyjskim monarcha jest również traktowany jako składnik parlamentu

NIK i władza kontrolująca – są niezależne od innych władz

NIK – w pewien sposób podporządkowana jest sejmowi

Władza kontrolująca – 4 organ władzy

Rada Radiofonii i Telewizji

Sejm i Senat odrębne izby parlamentu, nie są organami

·         System prawa i miejsce konstytucji w ramach tego systemu – dzieli się na:
^prawo obowiązujące powszechnie – może być kierowane do jednostek
^prawo obowiązujące wewnętrznie – nie wychodzi na zewnątrz, nie może być kierowane do jednostek

·         Zagadnienia wewnątrz państwowe – mają znaczenie jeśli chodzi o źródła prawa i status prawny jednostki

System społeczny

1.       Status prawny jednostki – system gospodarczy

2.       Ustrój gospodarczy – stosunki własnościowe

Sposoby ustanowienia konstytucji w państwach demokratycznych:

1.       Przez suwerena w referendum, który po ustaleniu tekstu konstytucji(przygotowany przez parlament bądź konwent)  w drodze referendum nadaje jej moc prawną

2.       Przez konstytuantę – specjalnie w tym celu powołany organ, ustala tekst konstytucji i następnie ją uchwala

3.       Przez parlament – pełni funkcję ustrojodawczy obok ustrojodawczej i pozostałych funkcji

Zmiana konstytucji – uchylenie lub nadanie odmiennej treści wszystkim lub niektórym postanowieniom konstytucji, a także wydanie nowych norm konstytucyjnych w trybie przewidzianym dla zmiany konstytucji

·         Zmiana częściowa – podlega kilka lub kilkanaście przepisów konstytucyjnych, ale nie mają znaczenia zasadniczego, nie zmienia się ani charakter konstytucji, ani charakter państwa

·         Rewizja konstytucji – zmiana całościowa – mamy do czynienia ze zmianą zasadniczą, zamiana się konstytucja lub charakter państwa, państwo opiera się na odmiennych zasadach; mamy do czynienia z rewizją:

^formalną – polega na uchwaleniu całkiem nowego aktu, całkiem nowa konstytucja; nowy akt musi opierać się na innych zasadach konstytucyjnych

^materialną – zmiana zasad ustrojowych, (nie zawsze zmiana zasad ustrojowych będzie powodowała rewizję konstytucji)

^poprawki – wprowadzona zmiana do konstytucji, np. w USA, że jest widoczna rozpoznawalna

^nowelizacja – uzupełnienie konstytucji, inkorporowana jest do tekstu konstytucji o wejściu w życie nie jest rozpoznawalna

Stosowanie konstytucji – obecnie mamy do czynienia z bezpośrednim stosowaniem konstytucji. Obywatele mogą powoływać się na normy konstytucji. Możemy mówić o różnych wymiarach stosowania

·         Stosowanie prawa – ustalanie konsekwencji norm prawnych w postaci jednostkowych rozstrzygnięć, np. wyroki sądów i decyzje administracyjne
Stanowienie prawa – ustalanie norm prawnych

Bezpośrednie stosowanie konstytucji musi być traktowane jak najszerzej. Z konstytucji wynika kompetencja sejmu i senatu dla uchwalania

Bezpośrednie stosowanie konstytucji w wąskim znaczeniu oznacza wydawanie wyroków i decyzji administracyjnych tylko na podstawie konstytucji

Struktura i systematyka konstytucji

·         Systematyka konstytucji – sposób wewnętrznego uporządkowania treści konstytucji. Kolejne przepisy ustanowione w dalszej części muszą być interpretowane przez zasady ogólne

Wśród różnorodnych norm konstytucji występują zasady ustrojowe - są najważniejsze dla aksjologii konstytucji, wartości np. równość wobec prawa

Normy programowe – ustalają cele polityki państwa, zadania państwowe. Normy kierowane do ustawodawcy

Preambuła – inaczej nazywana arengą; nie jest elementem koniecznym, może występować w innych aktach normatywnych; to wstęp do konstytucji. W preambule są wyjaśniane intencje ustawodawcy, odniesienia historyczne, czy opisowe. Preambuła nie ma znaczenia normatywnego, bo nie jest artykułowana, preambuła posiada charakter normatywny, ponieważ jest częścią konstytucji, a cała konstytucja ma charakter normatywny. Nie można jednocześnie określić znaczenia normatywnego preambuły.

Zasada pomocniczości w polskiej konstytucji ujawnia się tylko w preambule. Preambuła polskiej konstytucji ma charakter normatywny

Funkcje konstytucji:

·         Prawna – konstytucję traktujemy jako akt prawotwórczy o najwyższej mocy prawnej, jako akt normatywny stosowany tak jak inne akty normatywne.

·         Wychowawcza – art. 32 i 33 konstytucji

5