ZUMS BN

BEZPIECZEŃSTWO

WEWNĘTRZNE  RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Opracował:

dr Bernard WIŚNIEWSKI

dr Sławomir ZALEWSKI

dr Dariusz PODLEŚ

mgr Katarzyna KOZŁOWSKA

Spis treści

              WSTĘP ..........................................................................................................................3

Rozdział 1. PODSTAWOWE POJĘCIA .........................................................................5

1.1. Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa              .................................................................7

1.2. Bezpieczeństwo publiczne .................................................................................13

1.3. Bezpieczeństwo powszechne .............................................................................19

1.4. Ochrona porządku konstytucyjnego ...................................................................24

Rozdział 2. ZAGROŻENIA BEZPIECZEŃSTWA WEWNĘTRZNEGO .................30

2.1. Zagrożenia bezpieczeństwa publicznego ...........................................................33

2.2. Zagrożenia bezpieczeństwa powszechnego .......................................................42

2.3. Zagrożenia porządku konstytucyjnego ..............................................................48

Rozdział 3. SYSTEM BEZPIECZEŃSTWA WEWNĘTRZNEGO RP .....................60

3.1. Podstawy prawne systemu bezpieczeństwa wewnętrznego RP .........................61

3.2. Charakterystyka systemu bezpieczeństwa wewnętrznego RP ...........................67

3.3. Podsystem bezpieczeństwa publicznego ............................................................70

3.4. Podsystem bezpieczeństwa powszechnego ........................................................74

3.5. Wspólne płaszczyzny funkcjonowania podsystemu bezpieczeństwa
        publicznego oraz podsystemu bezpieczeństwa powszechnego..........................77

3.6. Podsystem ochrony porządku konstytucyjnego .................................................79

Rozdział 4. BEZPIECZEŃSTWO WEWNĘTRZNE POLSKI W KONTEKŚCIE
                   INTEGRACJI Z UNIĄ EUROPEJSKĄ .....................................................87

ZAKOŃCZENIE ........................................................................................................98

BIBLIOGRAFIA ......................................................................................................100

WSTĘP

Odpowiedzialność za bezpieczeństwo wewnętrzne państwa spoczywa w Polsce na wielu podmiotach. Można ją przypisać wszystkim organom administracji rządowej
i samorządowej. W zakresie swoich kompetencji odpowiedzialność taką ponoszą również instytucje publiczne, organizacje i stowarzy­szenia. Częścią odpowiedzialności za bezpieczeństwo obciążone jest społe­czeństwo – obywatele naszego państwa funkcjonujący
w różnego rodzaju grupach, wspólnotach, społecznościach oraz instytucjach.

Nie ma współcześnie w szeroko rozumianej definicji bezpieczeństwa narodowego takiego obszaru jak bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, które podlegałoby jakimś dynamicznym przeobrażeniom. Powoduje to, że jednym z głównych tematów poruszanych przez polityków, przedstawicieli administracji rządowej i samorządowej oraz obywateli na początku XXI wieku są problemy związane z bezpieczeństwem wewnętrznym państwa. Poczucie zagrożenia spowodowane wzrostem przestępczości, rozbudowującymi się organizacjami mafijnymi i terrorystycznymi, prezentowaniem w mediach scen przemocy oraz nasilającymi się zjawiskami agresji w zachowaniach ludzi, katastrof i awarii technicznych wymusza poszukiwanie metod gwarantujących likwidację lub chociażby ograniczenie negatywnych zjawisk. Jednak mimo szerokiego zainteresowania problemami bezpieczeństwa wewnętrznego nie wypracowano w szerszej skali jednolitego, uporządkowanego systemu pojęciowego, który w zależności od intencji autorów przekazu prezentowałby szerokie lub wąskie pojmowanie zagadnienia[1].

Przystępując do opracowania niniejszej publikacji, autorzy założyli, że na bezpieczeństwo wewnętrzne państwa składa się: bezpieczeństwo publiczne, bezpieczeństwo powszechne oraz ochrona porządku konstytucyjnego (bezpieczeństwo ustrojowe). Założenie to pozwalało jednocześnie na systemowe rozpatrywanie zagadnień bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, co nie pozostało bez wpływu na treść pracy oraz jej układ.

Opracowanie składa się z czterech rozdziałów, wstępu i zakończenia.

W rozdziale pierwszym przedstawiono podstawy teoretyczne dotyczące przedmiotu opracowania. Rozdział ten w zamyśle autorów tworzy podwaliny pod dalsze rozważania, wprowadzając systematykę pojęciową. W tej części pracy starano się przedstawić w sposób jak najbardziej przystępny obiektywne zakresy pojęć znaczeniowych.

Rozdział drugi poświęcony został omówieniu zasadniczych zagrożeń bezpieczeństwa wewnętrznego państwa. W rozdziale tym, prezentując zagrożenia bezpieczeństwa publicznego, bezpieczeństwa powszechnego oraz ochrony porządku konstytucyjnego (bezpieczeństwa ustrojowego), podkreślano ich wzajemne zależności oraz złożoność materii bezpieczeństwa wewnętrznego państwa.

W rozdziale trzecim – najistotniejszym z punktu widzenia autorów – przedstawiono system bezpieczeństwa wewnętrznego RP, uwzględniając jego ponadresortowy charakter.
W rozdziale tym omówiono zasadnicze przepisy polskiego prawa, które decydują
o funkcjonowaniu  podsystemów systemu bezpieczeństwa wewnętrznego Polski.
W przedstawionych rozważaniach podkreślano wzajemne zależności i interdyscyplinarny charakter oraz konstrukcję prezentowanego problemu.

Natomiast rozdział czwarty przedstawia zasadnicze wyzwania dla Polski
w kontekście integracji z Unią Europejską, prezentując zagadnienia istotne już dziś, jak i te,
z którymi jako państwo członkowskie się spotkamy.

Opracowanie zawiera uporządkowaną, a przede wszystkim syntetyczną – według intencji autorów – zasadniczą problematykę bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, która, na ile to okazało się niezbędne, odnosi się do warunków polskich. Zastosowane uogólnienia miały pozwolić na jasne i precyzyjne przedstawienie istniejących w tej dziedzinie bezpieczeństwa narodowego prawidłowości.

O podjęciu trudu opracowania niniejszej publikacji zdecydowały zarówno potrzeby natury poznawczej, jak i dostrzegane do tej pory znaczne rozbieżności w interpretowaniu pojęcia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa. Wyniki rozważań autorów są efektem analizy literatury przedmiotu, syntezą poglądów i rozwiązań praktycznych. Przedstawione
w niniejszym opracowaniu zagadnienia są również rezultatem udziału autorów
w przedsięwzięciach naukowych i dydaktycznych organizowanych przez Wydział Strategiczno-Obronny Akademii Obrony Narodowej.

Opracowanie jest rozwinięciem i uzupełnieniem wykładów prowadzonych w ramach przedmiotu bezpieczeństwo wewnętrzne realizowanego w czasie zajęć ze studentami Zaocznych Uzupełniających Studiów Magisterskich Akademii Obrony Narodowej na kierunku Bezpieczeństwo narodowe.

86

Rozdział 1.

PODSTAWOWE POJĘCIA

Termin bezpieczeństwo w najogólniejszym sensie należy do grupy potrzeb podmiotowych, zasadnicze znaczenie ma podział na bezpieczeństwo narodowe
i bezpieczeństwo międzynarodowe. Te dwa pojęcia najczęściej występują w języku polityki, dyplomacji, w dokumentach polityczno-prawnych oraz w nauce o stosunkach międzynarodowych[2].

Potrzeba bezpieczeństwa jest mocno związana z grupą potrzeb fizjologicznych. Niektórzy psychologowie w swoich koncepcjach motywacyjnych działań ludzi traktują je łącznie, zaliczając do potrzeb egzystencjalnych lub niższego rzędu. Stąd też możemy wnioskować, iż jednym z podstawowych celów działania jednostki jest zapewnienie sobie bezpiecznego bytu i warunków rozwoju[3]. Każda jednostka stara się strzec,
na ile może, swych własnych dóbr i ochraniać je przed wszelką szkodą.
Ale zdana na własne siły nie byłaby w stanie trzymać nad nimi straży bez przerwy (...). Człowiek chroni swe dobra przed niebezpieczeństwem, gdy stwarza swym działaniem taki stan rzeczy, że albo zgoła nie może zniszczyć tego dobra żadne działanie szkodliwe czy wręcz rozmyślnie nieprzyjazne; albo że jest to poważnie utrudnione [4].

Najstarszą formułę bezpieczeństwa uczestników życia międzynarodowego stanowi pojęcie bezpieczeństwa narodowego. Potrzeby i interesy bezpieczeństwa narodu (lub narodów w przypadku państw wielonarodowych) są realizowane przez organy państwowe. Adekwatnie
do tego stanu rzeczy pojęcie bezpieczeństwo narodowe, szeroko upowszechnione w nauce zachodniej, jest w zasadzie utożsamiane z bezpieczeństwem państwa[5].

Pojęcie bezpieczeństwa odnosi się do procesu zaspokajania potrzeb i interesów uczestników życia międzynarodowego. Proces ten realizuje się w środowisku międzynarodowym, a jego konsekwencje dotyczą nie tylko zainteresowanych państw, ale całego systemu międzynarodowego. W związku z tym podstawą typologii dokonywanych dla celów analitycznych jest kryterium podmiotowe.

Podział bezpieczeństwa na narodowe i międzynarodowe jest czysto umowny, gdyż bezpieczeństwo państw w stosunkach międzynarodowych, obiektywnie rzecz ujmując, ma zawsze charakter międzynarodowy[6].

Drugim bardzo często stosowanym kryterium w typologiach bezpieczeństwa jest kryterium przedmiotowe. Ma ono charakter pomocniczy względem podziału podmiotowego
i nie stanowi wyodrębnionego kierunku ustaleń teoretycznych. Pozwala natomiast na wyodrębnienie, a niekiedy wręcz mnożenie, rodzajów bezpieczeństwa, które wzbogacają naukowy opis bezpieczeństwa rozpatrywanego z podmiotowego punktu widzenia.
W literaturze naukowej i publicystyce można więc spotkać (przy czym lista ta nie wydaje się zamknięta) następujące rodzaje bezpieczeństwa: polityczne, militarne, ekonomiczne, społeczne, kulturowe, ideologiczne, ekologiczne, zewnętrzne i wewnętrzne[7].

Przyjmując kryterium przestrzenne analizowania zjawiska, bezpieczeństwo może być ujmowane jako bezpieczeństwo: lokalne, subregionalne, regionalne, ponadregionalne, globalne (światowe, uniwersalne).

Z punktu widzenia sposobu organizowania bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych można postrzegać jako:

ü      bezpieczeństwo indywidualne (unilateralne) – zapewniane przez działania jednostronne (hegemonizm mocarstwowy, izolacjonizm, neutralność, niezaangażowanie);

ü      system blokowy (sojusznicze);

ü      system bezpieczeństwa kooperatywnego;

ü      system bezpieczeństwa zbiorowego (regionalnego, uniwersalnego)[8].

Zadaniem każdego państwa demokratycznego reprezentowanego przez władzę jest zagwarantowanie swoim obywatelom poziomu bezpieczeństwa, który jest przez nich do zaakceptowania, i stopnia rozwoju, który umożliwia im osiągnięcie odpowiedniego poziomu egzystencji.

Najważniejszym celem każdej władzy jest zapewnienie obywatelom takich warunków w państwie, w których zarówno ich bezpieczeństwo, jak i rozwój jest im zagwarantowany.
W sytuacjach wyższej konieczności władza przy podejmowaniu prób zmierzających do zwiększenia stopnia bezpieczeństwa w państwie powinna czynić wszystko, aby wprowadzane zmiany w minimalnym tylko stopniu miały wpływ na sposób funkcjonowania podstawowych swobód obywatelskich i w miarę możliwości nie naruszały demokratycznych praw.

1.1.            Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa

W miarę rozwoju cywilizacyjnego świata zmieniały się poglądy na temat charakteru, funkcji, przeznaczenia i organizacji państwa. Odzwierciedleniem tych zmian są poglądy filozofów, którzy w swoich rozważaniach próbowali określić istotę państwa i jego charakter[9].

Niezbędne wydaje się, z punktu widzenia prowadzonych rozważań, zaprezentowanie definicji państwa zawartej w Słowniku języka polskiego, a więc jest to: organizacja polityczna obejmująca ludzi stale osiadłych na pewnym terytorium[10].

Równie szeroko dostępna  Nowa encyklopedia powszechna PWN wyjaśnia, że państwo to: suwerenna organizacja polityczna społeczeństwa zamieszkującego terytorium
o określonych granicach, której głównym składnikiem jest hierarchiczna władza publiczna dysponująca aparatem przymusu i dążąca do monopolu w jej stosowaniu[11].

Z kolei R. Wróblewski definiuje państwo jako organizację polityczną wielkiej grupy społecznej, nierozdzielnie związanej z określonym terytorium, na którym rozciąga się jego władza i obowiązują prawa przez nią stanowione[12].

Natomiast Z. Ziembiński i S. Wronkowska określają państwo jako organizację polityczną wyposażoną w suwerenną władzę, przy tym terytorialną i taką, do której przynależność ma charakter sformalizowany[13].

Bardzo podobną do wyżej przedstawionej definicji jest definicja państwa zaprezentowana w Słowniku terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego[14], który określa państwo jako organizację polityczną grupy społecznej obejmującą określone terytorium, na którym rozciąga się jego władza i obowiązują prawa przez nią stanowione.

Pochodzenie państwa jest tłumaczone w różny sposób. Począwszy od teorii podboju, zgodnie z którą słabsze grupy ulegają silniejszym (cywilizacyjnie), przyjmując ich władzę;  poprzez teorię patriarchalną, gdzie akcentuje się łączenie jednostek w rody i plemiona, aż do pojawienia się państwa; do szeroko rozpowszechnionej teorii umowy społecznej, gdzie państwo jest tworem umowy między ludźmi, której filarem jest prawo i porządek władzy,
a celem zapewnienie spokoju i bezpieczeństwa. W społecznej nauce Kościoła akcentuje się rolę rozumnej natury człowieka jako siły sprawczej powstania państwa dla ochrony bytu członków danej społeczności w imię dobra wspólnego.

Koncepcje państwa sięgają czasów starożytnych. Według Arystotelesa państwo to zdolna do samowystarczalności wspólnota równych mająca na celu doskonałe życie[15]. Według Kanta państwo jest zrzeszeniem pewnej liczby ludzi pod rządami prawa. Innymi słowy, państwo jest zbiorowością ludzką żyjącą w obrębie porządku prawnego. Z kolei Hegel nazywa państwo Bogiem na ziemi, a Marks – narzędziem klasy panującej[16]. Klasyczna definicja państwa pochodząca od niemieckiego teoretyka prawa J. Jellinka[17] wskazuje, że jest to korporacja osiadłego ludu wyposażona w bezpośrednią samorodną władzę zwierzchnią[18].

              O istnieniu państwa oraz jego charakterze i pozycji świadczy władza, czy to pochodząca od Boga, czy też będąca narzędziem klasy panującej lub pochodząca z wyboru. Istota władzy zakłada jej suwerenność. Ta cecha sytuowana jest jako najważniejsza dla konstrukcji i istnienia państwa. Suwerenność obejmuje zarówno zwierzchność władzy państwowej w obrębie państwa (suwerenność wewnętrzna), jak i niezależność tej władzy od innych państw (suwerenność zewnętrzna). Inną cechą państwa jest powszechność, która określa, że państwo obejmuje swoim oddziaływaniem wszystkich ludzi znajdujących się na jego terytorium. Wskazuje się również na przymus jako immanentną cechę państwa. Dotyczy ona przynależności (obywatelstwa), które nabywa się najczęściej w chwili urodzenia[19]. Tak więc według klasycznej definicji, upowszechnionej w naukach o polityce, państwo obejmuje terytorium wraz z zamieszkałą na nim ludnością oraz suwerenną władzą nad nimi.

              Kolejnym istotnym pojęciem przydatnym do określenia obszaru ochrony porządku konstytucyjnego jest demokracja. A. Lincoln uważał, że demokracja to rządy ludu, przez lud
i dla ludu. Według N. Bobbio minimum demokracji to niekwestionowane prawo obywateli do bezpośredniego lub pośredniego wpływania na treść polityki państwa i decyzje podejmowane przez sprawujących władzę. T.G. Masaryk wskazuje, że jest to ustrój, w którym najwyższa władza należy do ludu. A. Luis upatruje w demokracji odrzucenie dominacji człowieka nad człowiekiem oraz sprawowanie władzy przez tych samych ludzi, którzy jej podlegają. Wskazuje przy tym, iż demokracja to nie tylko samorządność społeczeństwa, ale także jego prawo do samookreślenia się[20]. Z kolei K.R. Popper, mówiąc o demokracji, podkreśla, że nie należy raczej wskazywać na rządy ludu jako podstawę, która tworzy ten system, bowiem
w rzeczywistości nigdzie lud nie rządzi, lecz rządzą rządy. Realną kwintesencją nowoczesnej demokracji według tego autora jest, występująca tylko w jej ramach, możliwość swobodnego odwołania źle rządzących drogą wyrażonego w głosowaniu sprzeciwu większości[21].

              Ważnym pojęciem jest państwo prawne. Pojęcie to wywodzi się z języka niemieckiego (Rechtsstaat) i oznacza, że sprawowanie władzy państwowej jest dopuszczalne tylko na podstawie konstytucji oraz formalnie i materialnie zgodnych z nią ustaw w celu zagwarantowania takich wartości, jak: godność człowieka, wolność, sprawiedliwość
i pewność prawa[22]. Wymienia się szereg zasad konstytuujących państwo prawne. Po pierwsze, oparcie władzy na konstytucji, która jest aktem rangi najwyższej. Po drugie, relacja obywatel-państwo jest określona przez prawa zasadnicze, gwarantujące osobiste wolności. Po trzecie, władza państwowa jest podzielona pomiędzy wykonawczą, ustawodawczą
a sądowniczą. Po czwarte, podstawą i granicą wszelkiego działania państwa jest prawo
i konstytucja dla władzy ustawodawczej, ustawy i rozporządzenia dla administracji i sądów. Po piąte, wobec ustawy każdy jest równy, a oznacza to w szczególności połączenie państwa prawnego z zasadą demokracji. Po szóste, istnieją gwarancje szerokiej ochrony prawnej sprawowane przez niezawisłe sądy w ramach ustawowo przewidzianego postępowania; ochrona ta dotyczy także niezgodnych z prawem działań władz państwowych, w tym również władzy ustawodawczej. Po siódme, istnieje system odpowiedzialności funkcjonariuszy publicznych, państwowych i samorządowych, który przejawia się w ich odpowiedzialności prawnej – dyscyplinarnej, cywilnej i karnej oraz odpowiedzialności za szkody wyrządzone obywatelowi, względnie uszczuplenie praw obywateli. Po ósme, pojęcie państwa prawnego obejmuje także zasady ukierunkowujące działalność organów państwa, to jest proporcjonalność środków i celów, przewidywa...