{245}{328}Ludzko�� - szcz�liwa w niewiedzy. {410}{463}�yjemy w�asnym �yciem nie�wiadomi, {465}{567}�e w otch�ani kosmosu |czaj� si� niewidzialne potwory. {712}{817}Niszczyciele silni na tyle, |aby rozerwa� nasze S�o�ce {821}{924}i pozostawi� za sob� |zrujnowan�, wypalon� Ziemi�. {1126}{1255}Za chwil� poznacie �wiat |najwi�kszego zab�jcy we wszech�wiecie. {1403}{1471}B�dziemy tam, |gdzie rodzi si� ten potw�r - {1473}{1545}w sercu |umieraj�cej gwiazdy. {1606}{1733}B�dziemy szuka� dowod�w ich istnienia |w ciemno�ciach wszech�wiata. {1737}{1850}To opowie�� o pot�nej sile, kt�ra pewnego dnia |mo�e nas wszystkich zniszczy� - {1852}{1899}czarna dziura. {2088}{2186}KOSMOS z Sam'em Neill'em {2303}{2428}"Czarne dziury" {2685}{2762}Jest stare powiedzenie - co wzleci wzwy�... {2777}{2888}... musi spa��. |Lecz nie zawsze jest to prawda. {2890}{2999}Je�li rzuci si� czym� wystarczaj�co mocno,|mo�e w og�le nie wr�ci�. {3110}{3224}Je�li co� porusza si� wystarczaj�co szybko, |mo�e wydosta� si� z obszaru dzia�ania Ziemi. {3262}{3349}Poruszaj�c si� jeszcze szybciej mo�e uciec |przed pot�nym przyci�ganiem S�o�ca, {3351}{3435}kt�ra utrzymuje planety na swoich miejscach. {3827}{3868}W zasadzie, je�li porusza si� |odpowiednio szybko, {3870}{3951}mo�na nawet uciec przed si�� |grawitacyjn� miliard�w gwiazd {3953}{4017}wchodz�cych w sk�ad naszej galaktyki... {4082}{4152}... Drogi Mlecznej. {4405}{4518}W kosmosie jest jednak co�, co ma tak pot�n� |si�� przyci�gania, �e nie mo�na przed ni� uciec {4520}{4644}niezale�nie od tego, jak szybko si� poruszamy, |nawet poruszaj�c si� z pr�dko�ci� �wiat�a. {4710}{4784}Poznajcie tego potwora. {4900}{4973}Oto czarna dziura w akcji. {4975}{5076}Rozrywa w�a�nie gwiazd�, |kt�ra za bardzo si� zbli�y�a. {5128}{5214}Cokolwiek si� do niej zbli�y |jest natychmiast niszczone. {5356}{5409}Trudno uwierzy�, �eby cokolwiek |by�o tak silne, {5411}{5488}aby zniszczy� obiekt wielko�ci |planety czy gwiazdy, {5490}{5555}ale to jednak prawda. {5706}{5774}Przyjrzyjmy si� bli�ej. {5776}{5895}Umie��cie czarn� dziur� w pobli�u czegokolwiek, |a natychmiast zacznie ona to niszczy�. {5982}{6058}Jest tu gwiazda -mog�aby by� |r�wnie dobrze naszym S�o�cem - {6060}{6160}i jest ona w�a�nie rozrywana |przez czarn� dziur�. {6320}{6445}W takiej skali nasza Ziemia |nie by�aby wi�ksza ni� kamyk. {6515}{6588}Nie mieliby�my �adnych szans. {6741}{6822}Szokuj�cy jest ma�y |rozmiar czarnej dziury. {6824}{6927}Znajduje si� ona w samym |centrum tego dysku. Jest malutka. {7018}{7090}Milion razy mniejsza |ni� ta gwiazdy. {7092}{7157}Zobaczcie tylko |do czego jest zdolna. {7237}{7344}Co sprawia, �e czarna dziura |ma tak pot�n� si��? {7475}{7531}Odpowied� to grawitacja. {7533}{7635}To ta si�a, kt�ra trzyma nas wszystkich |na powierzchni naszej planety. {7706}{7790}Je�li co� jest wystarczaj�co ci�kie, |przyci�ga WAS do siebie. {7792}{7875}Ziemia jest ci�ka - {7877}{7968}ci�ka na tyle, �e aby si� od niej oderwa� |musicie zrobi� to. {8370}{8473}Wszystko to tylko po to, |aby oderwa� si� od naszej ma�ej planety. {8827}{8894}A je�li grawitacja Ziemi wydaje si� silna... {8930}{9006}... to wyobra�cie sobie |grawitacj� S�o�ca. {9007}{9070}Nasze S�o�ce ma �rednic� |miliona kilometr�w. {9072}{9168}To prawdziwy kolos |Uk�adu S�onecznego. {9208}{9305}Ale je�li my�licie, �e S�o�ce jest ogromne, |pomy�lcie jeszcze raz. {9453}{9609}Istniej� tam wysoko ogromne gwiazdy. |Ich grawitacja jest przyt�aczaj�ca. {9710}{9817}Jednak w por�wnaniu z czarn� dziur�, |nawet ta gwiazda nie ma szans. {9821}{9881}Czarna dziura wa�y tyle |co pot�na gwiazda, {9883}{10005}lecz jest �ci�ni�ta do obszaru |mniejszego od ziarna grochu. {10055}{10130}Czarna dziura to rozszala�a grawitacja. {10132}{10200}Nic nie zdo�a przed ni� uciec. {10230}{10277}Co mog�o stworzy� takiego potwora - {10279}{10371}co� tak ci�kiego |a jednak niewyobra�alnie ma�ego? {10473}{10532}Zdarzenie pot�ne na tyle, |aby stworzy� czarn� dziur� {10534}{10618}powinno by� �atwo dostrzegalne |we wszech�wiecie. {10620}{10738}Niedawno mogli�my rzeczywi�cie |zaobserwowa� takie zdarzenie. {10755}{10872}Dostrzeg�a je grupa naukowc�w |pod kierunkiem profesora Briana Boyla. {10876}{11000}Pierwsz� wskaz�wk�, kt�ra doprowadzi�a |go do tego odkrycia by�o promieniowanie gamma, {11002}{11070}kt�re s� niewidzialne dla ludzkiego oka. {11126}{11243} Niebo, kt�re go�ym okiem widzimy noc� jest |tylko cz�ci� ca�ego obrazu. {11247}{11318}�wiat�o dociera do nas |w rozmaitych postaciach, {11320}{11372}od s�abych fal radiowych {11374}{11440}do najpot�niejszych form energii �wietlnej|: {11442}{11547}promieni gamma, najpot�niejszej |formy �wiat�a {11672}{11785}Ka�da noc na niebie wype�nionym promieniami |gamma jest pe�na fajerwerk�w. {11873}{11957}Od wielu lat wykrywamy gwa�towne |wybuchy promieni gamma, {11959}{12031}lecz nigdy nie zaobserwowali�my |sk�d si� one bior�. {12033}{12132}Musi to by� bardzo gwa�towne zjawisko, |ale jakiego typu? {12266}{12370}Problem w tym, �e promieniowanie gamma |trwa zaledwie kilka sekund. {12394}{12520}I co jeszcze utrudnia obserwacj�, |najlepiej to robi� z kosmosu. {12608}{12674}"Obserwatorium Promieni Gamma do Atlantis..." {12678}{12778}}"Houston, bez odbioru..." {12807}{12882}"...Ten wspania�y statek kosmiczny..." {12886}{12952}Podczas rutynowej obserwacji, |Obserwatorium Promieni Gamma {12954}{13070}wykry�o pot�ny strumie� energii |maj�cy �r�d�o daleko w kosmosie. {13433}{13481}Co by�o tego przyczyn�? {13483}{13548}Zgodnie ze wskazaniami obserwatorium, |zesp� Brian'a Boyle'a {13550}{13639}skierowa� swoje naziemne |teleskopy optyczne na podmuch {13641}{13738}z nadziej�, �e uda im si� go |zobaczy� zanim zniknie. {13931}{13987}Wiadomo�� by�a naprawd� powalaj�ca. {13989}{14058}A optyczne teleskopy natychmiast |zacz�y pracowa�, {14060}{14199}staraj�c si� zlokalizowa� �r�d�o |tego pot�nego wybuchu energii. {14271}{14346}Tego, co odkryli�my, |nie spodziewali�my si�, {14348}{14432}�e �wiat�o w rzeczywisto�ci |pochodzi�o od supernowej. {14573}{14694}To, co zaobserwowali przy pomocy teleskop�w |to eksploduj�ca gwiazda. {14825}{14933}Lecz eksplozja ta by�a o wiele wi�ksza |ni� kiedykolwiek wcze�niej obserwowane.. {15137}{15210}A w samym sercu |tej katastrofalnej eksplozji {15212}{15323}dzia�o si�, jak stwierdzili naukowcy, |co� niezwyk�ego i przera�aj�cego. {15325}{15443}W momencie �mierci tej ogromnej gwiazdy |narodzi� si� potw�r. {15471}{15559}To, czego byli�my �wiadkami |to narodziny czarnej dziury. {15700}{15788}To, co zobaczy� zesp� Boyle'a |to �mier� gwiazdy tak pot�nej, {15790}{15866}�e w momencie eksplozji ca�a jej masa |zapad�a si� do wewn�trz {15868}{15950}zamiast rozprysn�� si� |w przestrze� kosmiczn�. {16171}{16267}Ta gwiazda jest niesamowicie ogromna. {16340}{16454}Jest sto razy wi�ksza ni� nasze S�o�ce |i tysi�ce razy ja�niejsza. {16895}{16945}Ale nie eksploduje tak po prostu. {16947}{17066}Gdy jej zewn�trzna pow�oka pryska na zewn�trz, |jej wn�trze zmia�d�one do wewn�trz. {17213}{17276}Wewn�trzna cze�� gwiazdy |zapada si� sama z siebie, {17278}{17390}miliardy miliard�w ton gwiezdnej materii |�ciskane s� coraz bardziej, {17392}{17512}a� ostatecznie ca�a gwiazda zostaje �ci�ni�ta |w jeden mikroskopijny punkt. {17677}{17827}A ze szcz�tek umieraj�cej gwiazdy |rodzi si� czarna dziura. {18111}{18179}W naszej galaktyce |masywna gwiazda eksploduje {18181}{18270}i tworzy czarn� dziur� |raz na tysi�c lat - {18272}{18316}mo�e nie wydawa� si� to wiele, {18318}{18432}dop�ki nie uwzgl�dni si� faktu, |�e galaktyka powsta�a bardzo dawno temu. {18473}{18600}Ogl�daj�c szybko jej histori� mo�na zobaczy�, |�e gwiazdy eksploduj� niczym fajerwerki. {18602}{18674}A kiedy powstanie czarna dziura, |nigdy nie umiera. {18676}{18749}Ka�da dziura, kt�re kiedykolwiek powsta�a |nadal tam istnieje, {18751}{18864}wi�c powinno ich by� |oko�o dziesi�ciu milion�w, gdzie� tam. {18868}{18921}Pozostaje pytanie - gdzie? {19160}{19306}Do niedawna czarne dziury pozostawa�y |niedostrzegalne w otch�ani kosmosu. {19308}{19425}Jednak co� tak �mierciono�nego jak czarna dziura |nie mo�e pozosta� na zawsze ukryte. {19488}{19590}Jak wi�kszo�� drapie�nik�w, pozostawiaj� one |za sob� �lad zniszcze�. {19733}{19838}A naukowcy zaczynaj� teraz |rozpoznawa� te oznaki. {19840}{19939}Jednym z �owc�w czarnych dziur |jest Janna Levin. {20000}{20068}Chocia� czarne dziury |s� ciemne i niewidoczne, {20070}{20102}nie oznacza, �e nie oddzia�ywaj�. {20104}{20159}S� one niezwykle silnymi wirami {20161}{20300}i zasysaj� wiruj�c� wok� nich materi� |zupe�nie niczym tornado. {20384}{20480}I tak jak tornado nie wida� ich |dop�ki nie zaczn� poch�ania� gruzu. {20482}{20553}Tak jak TO tornado, |wsysaj�ce teraz gazy. {20555}{20703}I nagle mo�na zobaczy� ten istniej�cy wir, |silny k��bi�cy si� wiatr. {20879}{20941}Jednak to nie wiatr tornado jest zauwa�alny - {20943}{21012}tylko zniszczenia, jakie powoduje. {21279}{21400}Tak wykrywa si� czarne dziury|- po zniszczeniach, jakie powoduj�. {21427}{21498}Tornada s� niewiarygodnie silne, |lecz ich nie wida� {21500}{21540}dop�ki nie zaczn� wsysa� rzeczy, {21542}{21631}dop�ki nie zobaczy si� �e wci�gaj� |byd�o, domy i samochody {21635}{21728}a tak�e gaz, dym i chmury. |Tak samo jest z czarnymi dziurami. {21730}{21830}Nie wida� ich dop�ki nie zaczn� |zasysa� materii wok� siebie. {22027}{22095}Tego w�a�nie szukaj� astronomowie. {22175}{22218}Nie samych czarnych dziur, {22220}{22339}tylko gwiazd uwi�zionych |przez ich pot�n� si�� grawitacji. {22490}{22613}Ta niszczy w�a�nie gwiazd�, |kt�ra za bardzo si� zbli�y�a. {22800}{22891}Aktywna czarna dziura jest |daleka od bycia czarn�. {23180}{23288}Ca�a gwiazda ulega deformacji |gdy ten potw�r j� ci�gnie. {23603}{23681}Gaz pochodz�cy z gwiazdy |wiruje wok� czarnej dziury {23681}{23797}Tworzy roz�arzony dysk z gwiezdnej materii |o �rednicy 100,000 km. {23875}{23968}Ten �mierciono�ny u�cisk |b�dzie trwa� miliony lat. {24077}{24179}A ...
przemosta