ssentencje.doc

ab imo pectore - z całym sercem - Juliusz Cezar
ab love principium - początek od Jowisza (zaczynać od osoby lub sprawy najważniejszej) - Wergiliusz, Eklogi
absens, carens - nieobecny traci (nieobecny sam sobie szkodzi)
absentem laedit, qui cum ebrio litigat - kto rozmawia z pijanymi rani niepijących
acta est fabula - historia się dokonała
adeat invito ne quis discedere amore - nie śmiej odchodzić, gdy spotka Cię odmowa miłości
ad futuram rei memoriam - na przyszłą rzeczy pamiątkę
ad Kalendas Graecas - do greckich kalend (odkładanie czegoś na termin nieokreślony, nigdy - greckie kalendy nie istniały) - Swetoniusz, Boski August
ad multos annos - wielu lat (życzenie długiego życia)
ad patres - do ojców (umrzeć; wybrać się na tamten świat)
ad perpetuam rei memoriam - na wieczną rzeczy pamiątkę
adulescentia est tempus discendi, sed nulla aetas sera est ad discendum - młodość jest czasem uczenia się, lecz żaden wiek nie jest na to za późny (nigdy nie jest na to za późno)
ad venerem quicumque voles attingere suam, si modo duraris, praemia digna feres! - ktokolwiek zechce dotknąć przedmiotu swej miłości, jeżeli tylko wytrwa, otrzyma należną nagrodę - Owidiusz
aegroto dum anima est, spes est - jak długo chory jest w dobrej formie, tak długo pozostaje nadzieja
aequam memento rebus in arduis servare mentem - pamiętaj o zachowaniu równowagi w trudnej sytuacji - Horacy, Pieśni
aequitas sequitur legem - sprawiedliwość idzie za prawem
age quod agis - rób co robisz (jak już coś robisz, rób to dobrze)
alea iacta est - kostka została rzucona (gra się rozpoczęła, - słowa, które miał wypowiedzieć 10 stycznia 49 r. p.n.e. J. Cezar przekraczając Rubikon i wbrew rozkazom senatu rozpoczynając wojnę domową; wyrażenie oznaczające śmiałą i nieodwołalną decyzję - Swetoniusz, Boski Juliusz
aliena vitia in oculis habemus, a tergo nostra - cudze winy mamy na oku, własne za plecami
alitur vitium vivitque tegendo - wada żywi się i wzrasta w ukryciu
alter alterum docet - jeden drugiego uczy
alteri vivas oportet, si tibi vis vivere - trzeba byś żył dla innych, jeżeli chcesz żyć (z pożytkiem) dla siebie - Seneka
amantes amantes - zakochani obłąkani
amare humanum est, humanum ignoscere est - ludzką rzeczą jest kochać, ludzką rzeczą jest przebaczać
amici, diem perdidi - przyjaciele, straciłem dzień - słowa cesarza Tytusa, który uświadomił sobie, że w tym dniu nie spełnił żadneo dobrego uczynku - Swetoniusz, Boski Tytus
amicitia inter pocula contracta plerumquae vitrera est - przyjaźń zawarta przy kieliszku często kruchą jest
amicus certus in re incerta cernitur - przyjaciela pewnego poznaje się w niepewnej sytuacji (biedzie) - Enniusz, Hecuba.
amicus res secundae parant, res adversae prabant - rzeczy pomyślne przyjaciół przyciągają, niepomyślne ich sprawdzają
amicus verus rara avis est - prawdziwy przyjaciel jest jak rzadki ptak
amicus vitae medicamentum - przyjaciel jest życia lekarstwem - Cyceron
amor fati - miłość przeznaczenia
amor patriae nostra lex - miłość do Ojczyzny naszym prawem
amor vincit omnia - miłość zwycięża wszystko
anguis in herba - wąż w trawie (ukryte niebezpieczeństwo; uwaga! - niebezpieczeństwo) - Wergiliusz, Eklogi
animam debet - winien jest swą duszę (zadłużony po uszy)
anima vilis - podła dusza; nędzna istota
ardua prima via est - pierwsza droga jest (zawsze) stroma (trudna)
arrectis auribus - z nastawionymi uszami
ars amandi - sztuka kochania
ars est celare artem - sztuka polega na ukryciu (wysiłków) sztuki
ars longa, vita brevis - sztuka jest długa a życie krótkie
ars non habet osorem nisi ignorantem - sztuka nie ma wrogów oprócz ignorantów
artificem commendat opus - dzieło zachwala mistrza
asinus ad lyram - osioł przy lirze (pasuje jak wół do karety)
audaces fortuna iuvat - śmiałym szczęście sprzyja - Wergiliusz, Eneida
audi multa, dic pauca! - słuchaj dużo, mów mało!
audi, vide, sile! - słuchaj, patrz, milcz!
audiatur et altera pars - trzeba wysłuchać i drugiej (przeciwnej) strony (w sporze, procesie etc.) - starożytna zasada prawna przytoczona przez Senekę w tragedii Medea
aurea mediocritas - złoty środek, najlepsza droga pomiędzy skrajnymi sytuacjami - Horacy, Pieśni
ave, Caesar, morituri te salutant - witaj Cezarze, mający umrzeć pozdrawiają cię (słowa, którymi gladiatorzy rzymscy pozdrawiali Cezara wkraczając na arenę)

balbus melius balbi verba cognoscit - jąkała jąkałę lepiej zrozumie
balnea, vina, venus corrumpunt corpora nostra, sed vitam feciunt balnea, vina, venus - kąpiele, wino i miłość niszczą nasze ciała, lecz to one sprawiają, że żyjemy!
barba crescit, caput nescit - broda rośnie, rozumu nie przybywa (broda nikogo mędrcem nie czyni)
barba non facit philosophum - broda nie czyni nikogo filozofem
barbam video, sed philosophum non video - brodę widzę, filozofa nie (mądry z pozoru)
barbarus hic ego sum, qui non intellegor ulli - tu jestem barbarzyńcą, którego nikt nie zrozumie - Owidiusz
beata est vita non quae secundum voluptatem est sed secundum naturam - szczęśliwe życie to nie jest życie stosujące się do wymogów rozkoszy, lecz życie przebiegające zgodnie z naturą
beate vivere est honeste vivere - żyć szczęśliwie znaczy żyć uczciwie
beatius est magis dare quam accipere - przyjemniej jest dawać niż przyjmować
beatus qui tenet - szczęśliwy kto trzyma (ma)
bella gerant fortes, tu, Pari, semper ama! - niech mężni prowadzą wojny, ty, Parysie, kochaj niezmiennie! - Owidiusz
bella res est morte sua mori - piękną rzeczą jest umrzeć swoją własną śmiercią
belli causae (stant) - przyczyny wojny (są mocne)
bellum nec timendum, nec provocandum - nie trzeba ani bać się wojny, ani jej prowokować
bellum omnium contra /in/omnes - wojna wszystkich przeciw wszystkim
bellum, pax rursum (in amore) - wojna, za chwilę znowu pokój (w miłości)
bene diagnoscitur - to co dobrze zdiagnozowane, może być dobrze uleczone
bene meritus - dobrze zasłużony
bis dat, qui cito dat - dwa razy daje, kto szybko daje
bis repetita non placent - powtórki nie są mile widziane - Horacy, Ars Poetica 365
bona valetudo melior est quam maximae divitiae - dobre zdrowie jest więcej warte niż największy majątek
boni semper beati - dobrzy (ludzie) zawsze szczęśliwi - Cyceron
bono domino quot servi tot amici, malo domino quot servi tot inimici - dobremu panu ilu niewolników tylu przyjaciół, złemu panu ilu niewolników tylu nieprzyjaciół

caeca invidia est - zazdrość jest ślepa
Cael(um) ipsum petimus (stultita) - głupotą naszą sięgamy do niebios (zenitu)
Caesar non supra grammaticos - Cezar nie jest nad gramatykami (Cezar nie jest autorytetem dla gramatyków) - Kasjusz Dion
caesarem stantem mori decet - cesarzowi przystoi umrzeć, stojąc
calamitas virtutis occasio est - nieszczęście jest okazją do wykazania męstwa - Seneka
calamitosus est animus futuri anxius et ante miserias miser - nieszczęsna jest dusza pełna trosk o przyszłość i nieszczęśliwa już przed nadejściem zgryzoty
calcat iacentem vulgus - pospólstwo kopie leżącego
calvitum non est vitium, sed prudentiae indicium - łysina to nie ułomność, lecz oznaka mądrości
camelum videbis saltantem - zobacz tańczącego wielbłąda (usłysz bujdy)
captatio benevolentiae - zjednywanie sobie względów, życzliwości
carpe diem - chwytaj dzień (korzystaj z każdego dnia, nie marnuj mijających chwil) - Horacy, Pieśni
carpent tua poma nepotes - owoce twojej pracy będą zbierać wnuki - Wergiliusz, Eklogi
carum est, quod rarum est - drogie jest to co rzadkie
cave canem - strzeż się psa; uwaga, pies (napis spotykany na mozaikowych posadzkach w przedsionku domów rzymskich)
cave me domine ab amico, ab inimico vero me ipse cavebo - strzeż mnie panie przed przyjaciółmi, z nieprzyjaciółmi sam dam sobie radę
caveant consules (ne quid detrimenti respublica capiat) - niech konsulowie czuwają (aby rzeczpospolita nie doznała żadnego usczerbku); - pierwsze słowa formuły, którą senat rzymski nadawał konsulom władzę dyktatorską w momentach krytycznych dla państwa
cave ne cadas - strzeż się, abyś nie upadł
cedant arma togae - niech oręż ustąpi przed togą (niech władza wojskowa ustąpi przed władzą cywilną, niech nastanie pokój) - Cycero, O powinnościach
cernutur in agendo virutes - w działaniu rozpoznajemy cnoty
certum est, quia impossibile est - jest pewne, ponieważ jest niemożliwe
ceterum censeo Carthaginem delendam esse - poza tym uważam, że Kartaginę należy zniszczyć - słowa Katona, którymi kończył wszystkie swoje przemówienia w senacie
cessante causa, cessat effectus - gdy znika przyczyna znika skutek
charta non erubescit - papier się nie rumieni (papier jest cierpliwy, można pisać wszystko)
cibi condimentum est fames - głód jest przyprawą dla każdego posiłku
cogitationis poenam nemo patitur - nikt nie ponosi odpowiedzialności za swoje myśli
cognosce te ipsum - poznaj samego siebie
concordia civium murus urbium - zgoda mieszkańców murem miasta
concordia domi, foris pax - zgoda w domu, pokój na zewnątrz
concordia res parvae crescunt, discordia vel maximae dilabuntur - zgodą małe rzeczy wzrastają, niezgodą choćby największe się rozpadają - Sallustius, Bellum Iugurthinum
conscientia mille testes est - sumienie jest tysiącem świadków
consensus facit legem - zgoda tworzy prawo
consuetudo est altera natura - przyzwyczajenie jest drugą naturą - Cycero, De finibus
contraria contrariis curantur - przeciwne leczy się przeciwnym (zasada medycyny klasycznej)
contra spem spero - wbrew obawom mam nadzieję
contra vim mortis non est medicamen in hortis - nie ma zioła na potęgę śmierci
contra vim non valet ius - prawo jest bezsilne wobec przemocy
crede, quod habes, et habes - wierz, że masz, a będziesz miał
credo, quia absurdum - wierzę, bo to jest niedorzeczność (wierzę, bo tego nie da się zrozumieć) - parafraza z dzieła Tertuliana, De carne Christi
crescit sub pondere virtus - prześladowana cnota rośnie
cui bono? - na czyją korzyść ?; komu to miało przynieść pożytek?
cui flavam religas comam, simplex munditiis? - dla kogo wiążesz płowozłotą grzywę, prosto odziana? - Horacy
cui prodest (scelus, is fecit) - komu przynosi (zbrodnia) korzyść (ten ją popełnił) - Seneka, Medea
cum debita reverentia - z należnym poważaniem, szacunkiem
cum grano salis - z ziarnkiem soli (z odrobiną rezerwy, sceptycyzmu)
cum tacent, clamant - milcząc wołają (milczenie jest wymowniejsze od mowy) - Cycero, In Catilinam
cuneus cuneum trudit - klin wypycha klin (klin klinem)
cupida sum vocem tuam audienti - jestem żądna słuchania twego głosu
cura, ut valeas! - trzymaj się

da daxtram misero - podaj prawicę nieszczęsnemu
da locum melioribus - ustąp miejsca lepszym (od siebie)
da mi basia mille, deinde centum - pocałunków daj mi tysiąc i setkę - Katullus
da mihi factum, dabo tibi ius - udowodnij fakt, a ja ci wskażę prawo
dabis improbe, poenas! - poniesiesz karę niegodziwcze - Wergiliusz
damnant quod non intelligunt - potępiają to czego nie pojmują - Kwintylian
damnosa quid non inminuit dies? - czegóż nieszczęsny czas nie wykoślawi? - Horacy
dare est docere reddere - dawać znaczy uczyć odwzajemniania
dat bene, dat multum, qui dat com munere vultum - daje dobrze, daje wiele, kto daje z podarkiem uśmiech
dat quae quisque potest - każdy daje, co może
dat veniam corvis, vexat censura columbas - cenzura wybacza krukom, a gnębi gołębie
data merces est erroris mei magna - wysoka była cena mojego błędu
de actu et visu - z doświadczenia i obserwacji
de gustibus non est disputandum - gusty nie podlegają dyskusji (w sprawach gustów nie należy się spierać)
de lana caprina - o kozią sierść (spór o 'byle co') - Horacy, Listy
de mortuis nihil nisi bene - o zmarłym nic, tylko dobrze (o zmarłych nie mówi się źle)
de te fabula narratur - o tobie się mówi w bajce (do ciebie stosuje się to, co powiedziano) - Horacy, Satyry
delenda Carthago - Kartagina musi zostać zniszczona - Katon Starszy
dente superbo - wzgardliwym zębem (z lekceważeniem, z wyższością) - Horacy, Satyry
deus ex machina - Bóg z maszyny (nadprzyrodzone zdolności dla widza)
dicere non est facere - mówić nie znaczy czynić
dictum acerbum - gorzkie powiedzenie (gorzka prawda)
dictum sapienti est - mądremu wystarczy to, co powiedziano - Plaut, Pers
dies diem docet - dzień uczy dzień
difficile est satiram non scribere - (w tych warunkach) trudno nie pisać satyry - Juwenalis, Satyry
difficilis in otio quies - w bezczynności trudno o odpoczynek (próżniactwo nie daje odpoczynku)
diligentia comparat divitias - pilność zestawia bogactwa - Cyceron
dira necessitas - okrutna konieczność - Horacy, Pieśni
dis aliter visum - bogowie inaczej uważali - Wergiliusz, Eneida
discipulus est proiris posterior dies - ostatni dzień jest uczniem pierwszego
displicuit nasus tuus - twój nos się nie spodobał (stałeś się ofiarą kaprysu) - Juwenalis, Satyry
divide et impera - dziel i rządź (siej niezgodę, byś mógł łatwiej rządzić)
do, ut des - daję, abyś (i ty mi) dał
docendo discimus - ucząc innych sami się uczymy - parafraza z dzieła Seneki: Listy
domus finis est usus - granicą domu jest doświadczenie - Cyceron
domus propria, domus optima - własny dom, domem najlepszym
donec eris felix multos numerabis amicos - tak długo jak jesteś szczęśliwy masz wielu przyjaciół - Owidiusz, Tristia I,9,5
dubia in meliora partem interpretari debent - wszelkie wątpliwości powinny być interpretowane na korzyść
dubito ergo sum - wątpię, więc jestem
duce et auspice - pod dowództwem i kierownictwem
dulce et decorum est pro patria mori - słodko i zaszczytnie jest umrzeć za ojczyznę - Horacy, Pieśni
dum spiro, spero - nie tracę nadziei, dopóki oddycham
dum vivimus, vivamum! - dopóki żyjemy, żyjmy!
duobus litigantibus tertius gaudet - gdzie dwóch się kłóci, trzeci się cieszy
duo cum faciunt idem, non est idem - gdy dwaj robią to samo, to nie jest to samo
dura lex, sed lex - twarde prawo, ale prawo

e cantu cognoscitur avis - każdy ptak po swojemu śpiewa (poznajemy go pośpiewie)
e fructu arbor cognoscitur - drzewo może być rozpoznane po jego owocach
ea est natura hominum - taka jest natura ludzka
eadem aut turpia aut honesta - te same postępki mogą być albo haniebne, albo szlachetne - ...