2005 05 30 Wyszkowski Krzysztof - Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża.pdf - Wyszkowski Krzysztof - marian_491

Chudzicka 30/5/05 11:05 Page 187

resort represji

Krzysztof Wyszkowski

Wolne Zwiàzki Zawodowe Wybrze˝a

czyli jak nieÊwiadome narz´dzie

S∏u˝by Bezpieczeƒstwa

wywo∏a∏o antykomunistycznà rewolt´

Powa˝ne zadania w walce z politycznym przeciwnikiem realizujà organa MSW i

prokuratury. Bogata jest dzia∏alnoÊç operacyjna; charakteryzuje si´ ona twórczà

inwencjà oraz rosnàcym rozmachem. Trzeba t´ dzia∏alnoÊç doskonaliç.

I sekretarz KC PZPR Edward Gierek we wrzeÊniu 1978 r. 1

(…) a zresztà w swojej taktyce post´powa∏em tak, jakby wszyscy byli agentami i niko-

mu do koƒca nie mówi∏em, co robi´. (…) to, ˝e oni [agenci – przyp. K.W.] sobie coÊ tam

robili, niech sobie robili. G∏ówny trzon walki poprowadzony by∏ inaczej, tak jakby

wszyscy byli agentami. I to si´ uda∏o, a wi´c

zawodowe s∏u˝by przegra∏y z amatorami, w tym Lechem Wa∏´sà. 2

Lech Wa∏´sa

F enomen

Pomimo up∏ywu 26 lat od utworzenia Komitetu Za∏o˝ycielskiego Wolnych

Zwiàzków Zawodowych (WZZ) Wybrze˝a (29 kwietnia 1978 r.), jego historia pozostaje

opracowana zaledwie szczàtkowo, najs∏abiej ze wszystkich ówczesnych ugrupowaƒ

antykomunistycznych. Jest to tym dziwniejsze, ˝e gdaƒskie WZZ odegra∏y przywódczà

rol´ nie tylko w wywo∏aniu Wielkiego Strajku (14-31 sierpnia 1980 r.) i jego

przeprowadzeniu (dzia∏acze WZZ stanowili ponad 50% sk∏adu Prezydium

Mi´dzyzak∏adowego Komitetu Strajkowego, które prowadzi∏o negocjacje z delegacjà rzà-

dowà), ale równie˝ wyznaczy∏ przywództwo dla ogólnonarodowego ruchu lat 1980-1981.

Lech Wa∏´sa, dzia∏acz WZZ od czerwca 1978 r., który by∏ liderem strajku, zosta∏ nast´pnie

przewodniczàcym powsta∏ego w jego wyniku Niezale˝nego Samorzàdnego Zwiàzku

Zawodowego „SolidarnoÊç”, a w roku 1990 prezydentem odzyskujàcej niepodleg∏oÊç

Polski.

Dopiero z okazji 25-lecia utworzenia WZZ odby∏a si´ w Gdaƒsku, zorganizowana

przez Instytut Pami´ci Narodowej, konferencja naukowa prezentujàca aktualny stan

badaƒ. Jest on wi´cej ni˝ skromny, choç nale˝y doceniç wartoÊç przedstawionych ustaleƒ.

Sytuacja ta jest skutkiem z jednej strony zaledwie rozpocz´cia przez historyków

IPN-u przeglàdu akt przej´tych po S∏u˝bie Bezpieczeƒstwa, a z drugiej politycznych

187

Chudzicka 30/5/05 11:05 Page 188

WZZ

ograniczeƒ w badaniach nad „SolidarnoÊcià”, wynikajàcych z interesów

postsolidarnoÊciowych i postkomunistycznych elit w∏adzy. Najkrócej mówiàc, elity te

starajà si´ nie dopuÊciç do ujawnienia wiedzy o tym, w jak du˝ym stopniu ruch tzw.

opozycji demokratycznej, zapoczàtkowany powstaniem KOR we wrzeÊniu 1976 r., a

zakoƒczony obradami Okràg∏ego Sto∏u w kwietniu 1989 r., by∏ przenikni´ty, kon-

trolowany i sterowany przez komunistyczne s∏u˝by specjalne. Dotychczasowe fragmen-

taryczne ustalenia wskazujà, ˝e ujawnienie prawdy mog∏oby zagroziç fundamentom poli-

tycznym, ekonomicznym i prawnym III RP.

WZZ by∏y jednym z najmniejszych liczbowo ogniw ruchu antykomunistycznego.

W chwili za∏o˝enia grupa liczy∏a oko∏o 20 osób, by latem 1980 r. osiàgnàç stan oko∏o 50

osób (cz∏onkostwo by∏o nieformalne). W ciàgu dwóch lat istnienia WZZ przewin´∏o si´

przez nie oko∏o 300 osób. Ta liczba wydaje si´ zaskakujàco niewielka wobec osiàgni´cia

przez „SolidarnoÊç” (b´dàcà przecie˝ po prostu masowym WZZ) ju˝ jesienià 1980 stanu

9 i pó∏ miliona cz∏onków. Po to jednak by zrozumieç êród∏a sukcesu gdaƒskiego WZZ

nale˝y go porównaç do komórki WZZ za∏o˝onej w Katowicach, która w lutym 1978 r.

zacz´∏a od 4 cz∏onków i mimo bohaterskich wysi∏ków nigdy nie powi´kszy∏a swego stanu.

WZZ katowicki, pozostajàcy poza kontrolà SB i majàcy program narodowo-katolicki, sta∏

si´ ofiarà gwa∏townych (równie˝ fizycznych) represji, które skutecznie doprowadzi∏y do

spo∏ecznej izolacji jego dzia∏aczy.

Swà fenomenalnà skutecznoÊç WZZ Wybrze˝a zawdzi´cza dwóm czynnikom.

Pierwszym, w pe∏ni Êwiadomym, by∏ program politycznej samoobrony, dostosowany do

poglàdów i mo˝liwoÊci dzia∏ania zwyk∏ych ludzi, który w odpowiednim momencie zosta∏

przyj´ty przez ca∏e spo∏eczeƒstwo. Drugim, ca∏kowicie nieÊwiadomym, by∏a kontrola

sprawowana nad WZZ, od jego za∏o˝enia do utworzenia „SolidarnoÊci”, przez S∏u˝b´

Bezpieczeƒstwa, która liczy∏a na wykorzystanie go do manipulowania buntem

spo∏ecznym. Stosunek si∏ pomi´dzy WZZ a SB by∏ bardziej radykalny ni˝ pomi´dzy

muchà a s∏oniem. Przekonana o w∏asnej doskona∏oÊci SB, pewna totalnego spenetrowania

spo∏eczeƒstwa przez agentur´, pope∏ni∏a jednak Êmiertelny w skutkach b∏àd – zlekce-

wa˝y∏a spo∏ecznà noÊnoÊç idei WZZ i zdolnoÊç samoorganizacji Polaków. Dobitnym

poÊwiadczeniem tego b∏´du jest opinia Piotra Kostikowa, „kuratora” PRL z ramienia

Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Zwiàzku Sowieckiego (KC KPZS):

Z Polski przysz∏o okreÊlenie: „opozycja autobusowa”, ca∏a jej si∏a zmieÊci si´

w jednym autobusie i, oczywiÊcie, zostanie wywieziona. Nasze oceny by∏y inne.

Z uwagà na przyk∏ad odnotowaliÊmy ju˝ w 1978 roku powstanie Komitetu

Za∏o˝ycielskiego Wolnych Zwiàzków Zawodowych. (…) Bardzo nas to

przestraszy∏o. Bardziej ni˝ znane nam wczeÊniej dzia∏ania Komitetu Obrony

Robotników i mo˝e w za∏o˝eniu szlachetna, ale odosobniona dzia∏alnoÊç m∏odych

i starszych przedstawicieli kr´gów intelektualnych wÊród robotników Radomia,

Ursusa i innych miejscowoÊci dotkni´tych represjami po czerwcu 1976 roku.

(…) Dopiero wiadomoÊci o Wolnych Zwiàzkach Zawodowych zaalarmowa∏y

188

Chudzicka 30/5/05 11:05 Page 189

resort represji

naszych szefów. (…) Nasi szefowie sformu∏owali takà tez´: ten ruch jest

niebezpieczny, ju˝ same nazwy – wolne zwiàzki zawodowe czy komitety obrony

robotników sà dynamitem. Ruch jest niebezpieczny, bo wraca do poczàtku wieku,

do korzeni rewolucji spo∏ecznej. T´ niewiarygodnà tez´ sformu∏owano u nas jeszcze

w latach siedemdziesiàtych. Kry∏ si´ za nià strach przed… rewolucjà. 3

To niedocenienie WZZ najlepiej oddajà w∏asne dokumenty w∏adz PRL:

Sà tzw. bardzo szeroko propagowane na Zachodzie wolne zwiàzki zawodowe,

które si´ sk∏adajà w województwie katowickim z dwóch ludzi, w województwie

gdaƒskim z 6-ciu ludzi i to jest wszystko. 4

Si∏y te nie zagra˝ajà ani podstawom ustrojowym, ani instytucjom bazy i nadbudowy

naszego paƒstwa ( ) Ja sàdz´, ˝e oni zniknà z areny spo∏ecznej i politycznej szybciej

ni˝ cokolwiek zdà˝à zrobiç. 5

Dobra znajomoÊç przez organa bezpieczeƒstwa osób, które podejmujà

antypolskà i antysocjalistycznà dzia∏alnoÊç, uwa˝ne Êledzenie ich poczynaƒ,

pozwala podejmowaç wiele akcji wyprzedzajàcych zamierzone prowokacje, ekscesy,

wystàpienia propagandowe. 6

Po wybuchu strajku w Gdaƒsku ton informacji zmieni∏ si´ zasadniczo: „Sytuacja rozwija

si´ w niedobrym, niebezpiecznym kierunku.(…) Rej wodzà dwaj korowcy oraz zwolniony z pracy

Wa∏´sa, zwiàzany z grupà Kuronia.(…) Ujawni∏y si´ tendencje niebezpieczne, gdy˝ w∏àczy∏y si´

elementy antysocjalistyczne.” – mówi∏ sekretarz KC ds. Bezpieczeƒstwa Stanis∏aw Kania. 7

Trzeciego dnia strajku, w wypowiedzi wicepremiera Józefa Piƒkowskiego, pojawi∏a si´ na posiedze-

niu Biura Politycznego Komitetu Centralnego PZPR (BP KC PZPR) nazwa WZZ: „Nowym ele-

mentem jest powo∏anie «wolnego zwiàzku zawodowego» (to sukces KOR)”. 8

Piàtego dnia strajku Kania sk∏ada szokujàcà deklaracj´: „Trzeba mieç ÊwiadomoÊç sytu-

acji w Gdaƒsku. Oceniamy, ˝e nie mamy ˝adnych realnych szans, jeÊliby dosz∏o do starcia.” 9 Dnia

22 sierpnia premier Edward Babiuch mówi: „czas dzia∏a na naszà niekorzyÊç. Sytuacja pogarsza

si´. Gdaƒsk trwa.(…) W tej sytuacji nie czas na sentymenty i przyjaênie.(...) konieczne jest doko-

nanie przegrupowania w ekipie kierowniczej”, 10 a Gierek histerycznie odpowiada: „trzeba umiaru,

abyÊmy nie doszli do absurdalnych wniosków i uznali, ˝e wszyscy powinniÊmy odejÊç.” 11

Nast´pnego dnia Gierek: „Toczy si´ walka o byç albo nie byç socjalizmowi”. 12 Jaruzelski: „RoÊnie

napi´cie i krytycyzm, oczekiwanie g∏´bokich zmian w BP.” 13 Kania: „Realia wskazujà, ˝e kraj idzie

ku katastrofie.” 14

26 sierpnia Kania wreszcie zrozumia∏ sytuacj´: „Sytuacja komplikuje si´, nastàpi∏o

zaostrzenie polityczne na Wybrze˝u, zw∏aszcza w Gdaƒsku. Na drugi plan schodzà postulaty eko-

nomiczne, na pierwszy wysuwajà si´ polityczne, g∏ówny postulat wolne zwiàzki zawodowe (...).

Nowym elementem, jest rozlewanie si´ fali strajkowej po ca∏ym kraju”. 15

189

Chudzicka 30/5/05 11:05 Page 190

WZZ

W∏adze zdecydowa∏y si´ na zawarcie ze strajkujàcymi porozumienia. Mucha

pokona∏a s∏onia. 16

W ZZ a S∏u˝ba Bezpieczeƒstwa

SB mog∏a zgnieÊç WZZ jednym uderzeniem, ale potrafi∏a jeszcze wi´cej – jej

agentura umia∏a tak dobrze udawaç muchy, ˝e prawdziwe muchy uwa˝a∏y jà za cz∏onków

rodziny. W∏adze PRL kontrolowa∏y WZZ od poczàtku jego dzia∏ania, a nawet jeszcze

wczeÊniej.

Przygotowania do powo∏ania WZZ prowadzi∏em w tak Êcis∏ej tajemnicy, ˝e nie

wiedzieli o tym nawet ci dzia∏acze gdaƒskiego Êrodowiska korowskiego, których wyty-

powa∏em do podpisania, wraz ze mnà, deklaracji za∏o˝ycielskiej. Po powrocie z Warszawy,

gdzie pozostawi∏em informacje majàce byç przekazane do Radia Wolna Europa, od razu

z dworca poszed∏em do pierwszej z osób, której chcia∏em zaproponowaç cz∏onkostwo

Komitetu. Cz∏owiek ten niespodziewanie odmówi∏. Spotka∏em u niego, jak sàdzi∏em przy-

padkowo, innego robotnika, który bardzo mnie prosi∏, by wciàgnàç go na list´ sygnatar-

iuszy. Gdy odmówi∏em, do mieszkania wtargn´∏a S∏u˝ba Bezpieczeƒstwa i przewioz∏a

mnie do aresztu.

Lista sygnatariuszy zosta∏a skompletowana w par´ dni póêniej, ale dopiero po

dwóch latach dowiedzia∏em si´, ˝e SB o wszystkim wiedzia∏a na bie˝àco i nakaza∏a swo-

jemu agentowi, by postara∏ si´ wpisaç na list´ cz∏onków za∏o˝ycieli. 17 WZZ powstawa∏

wi´c na dobrze przygotowanym przez tajnà policj´ gruncie. Parafrazujàc Poet´ – spisy-

wane by∏y wszystkie nasze czyny i rozmowy.

Agenci dzia∏ali wokó∏ nas i wielu spoÊród nas by∏o agentami. „Resort” wiedzia∏ o

naszych dzia∏aniach i zamierzeniach nie tylko to wszystko co my wiedzieliÊmy, ale ka˝dego

z nas zna∏ o wiele lepiej ni˝ my sami i zna∏ tak˝e dzia∏alnoÊç i zamierzenia innych

wspó∏pracujàcych z nami Êrodowisk opozycyjnych. Dzi´ki infiltracji i inwigilacji bywa∏ w

stanie narzucaç nam nie tylko poglàdy i oceny, ale nawet ludzi i Êrodki.

Sprawà okolicznoÊci by∏o, ˝e ani SB przez swà agentur´, ani KOR-Lewica, 18 nie

potrafili zmusiç nas do przyj´cia innych celów i metod ni˝ te, które najpierw sami

wymyÊliliÊmy. Byç mo˝e mog∏o im si´ to udaç. Na nasze szcz´Êcie w sierpniu i wrzeÊniu

1980 r. zaakceptowali nasz program, choç stale dà˝yli do obrócenia go na swojà korzyÊç.

Najwa˝niejszà z tych okolicznoÊci by∏ rozsàdek, patriotyzm i antykomunizm zwyk∏ych

ludzi, którzy masowo poparli ide´ WZZ, zdecydowanie odrzucajàc pu∏apk´ Komisji i Rad

Robotniczych.

D laczego w∏adze godzi∏y si´ na dzia∏anie WZZ Wybrze˝a?

Celem WZZ by∏o stworzenie i popularyzacja struktury organizacyjnej, która

mog∏a si´ staç narz´dziem spo∏ecznego buntu w celu skutecznego sparali˝owania,

190

Chudzicka 30/5/05 11:05 Page 191

resort represji

podwa˝enia i w koƒcu zniszczenia komunistycznego totalitaryzmu (bez wchodzenia w

czo∏owe zderzenie z systemem, jak to mia∏o miejsce np. w Grudniu 1970 r.). Dzia∏acze

WZZ zauwa˝ali ró˝nic´ w traktowaniu ich przez SB wobec WZZ katowickiego, ale przyp-

isywali jà zasadniczo w∏asnej popularnoÊci wÊród spo∏eczeƒstwa Wybrze˝a. Istotà naszego

planu by∏o, sprawdzone osobiÊcie podczas wielu lat pracy w ró˝nych Êrodowiskach robot-

niczych, przekonanie, ˝e g∏´boko antykomunistyczne nastawienie robotników, w

odpowiednich warunkach, ujawni si´ jako masowe poparcie dla ˝àdania legalizacji wol-

nych zwiàzków zawodowych. Codzienne doÊwiadczenie pracy WZZ potwierdza∏o, ˝e

robotnicy nie mogà licznie i jawnie przystàpiç do ruchu w jego fazie przygotowawczej, ale

sà w pe∏ni emocjonalnie przygotowani do poparcia idei WZZ w chwili nadajàcej si´ do

zbiorowego protestu. Podstawowym dzia∏aniem Komitetu przed latem 1980 roku nie by∏o

wi´c budowanie szerokiej liczebnie organizacji, ale masowe propagowanie has∏a WZZ i

skupianie kadry dzia∏aczy mogàcych stanàç na czele wydarzeƒ w chwili spo∏ecznego

wybuchu.

W tym czasie nic nie wiedzieliÊmy o tym, ˝e KOR-Lewica posiada program

tworzenia nie WZZ, a Komisji Robotniczych (KR), oficjalnie wed∏ug wzorów

Komunistycznej Partii Hiszpanii w okresie dyktatury gen. Franco, a w praktyce powiela-

jàcà wzór Rad Robotniczych, tworzonych przez komunistycznych rewizjonistów w

paêdzierniku 1956 r. Wobec mojej decyzji powo∏ania WZZ Wybrze˝a, KOR-Lewica takty-

cznie zmieni∏ stanowisko i popar∏ mój pomys∏ liczàc na to, ˝e po zaplanowanym przej´ciu

kierownictwa nad WZZ katowickim przez swoich ludzi dojdzie do centralizacji WZZ i

sprawowania pe∏nej kontroli przez KOR-Lewic´ nad ca∏ym nowym ruchem. Gdy przej´cie

WZZ katowickiego si´ nie powiod∏o, KOR-Lewica blokowa∏ powstawanie nowych WZZ

forsujàc zak∏adanie KR. Od tej chwili sytuacj´ kszta∏towa∏y trzy czynniki – nieÊwiadomi

celów KOR-Lewicy i kontroli ze strony SB dzia∏acze WZZ, usi∏ujàcy manipulowaç WZZ

Wybrze˝a w kierunku zak∏adania przez niego Komisji Robotniczych, KOR-Lewica i kon-

trolujàca oba te Êrodowiska SB.

C ele

Ca∏e doÊwiadczenie komunizmu w ró˝nych krajach wskazuje, ˝e w∏adze zdawa∏y

sobie spraw´, ˝e „ludzie nie dojrzeli do komunizmu”, ˝e trzeba ich do niego przyuczaç si∏à

i stale kontrolowaç. Celem KOR-Lewica by∏o wymuszenie na w∏adzach PRL porozu-

mienia dla nadania „realnemu komunizmowi” tzw. ludzkiej twarzy, czyli przekszta∏cenia

komunizmu stalinowskiego wed∏ug recept trockistowsko-rewizjonistycznych. Choç celem

w∏adz PRL by∏o zasadniczo parali˝owanie dzia∏alnoÊci opozycji, to cele SB by∏y jednak

nieco inne. Przyjmujàc do wiadomoÊci zgod´ w∏adz PRL na istnienie podziemia polity-

cznego i zakaz jego likwidacji metodami powojennymi SB musia∏a wypracowaç narz´dzia

sta∏ej i efektywnej kontroli. Nasycenie opozycji agenturà wraz z pe∏nà inwigilacjà wszyst-

kich dzia∏aczy, umo˝liwi∏o SB stawianie sobie celów ofensywnych. Na podstawie

191

2005 05 30 Wyszkowski Krzysztof - Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: