Dwor 01 - Isaac Bashevis Singer.pdf - SINGER NOBEL 1978 - EVEREST8844

ISAAC

BASHEVIS

SINGER

DWÓR

Przefożyta Irena Wyrzykowska

ROZDZIAŁ PIERWSZY

Po nieudanym powstaniu styczniowym 1863 roku

wielu Polaków stanu szlacheckiego biorących w nim

udział stracono na szubienicach, innych, a wśród nich

hrabiego Władysława Jampolskiego, zesłano na Sybir.

Carscy sołdaci poprowadzili zakutego w kajdany

hrabiego przez ulice Jampola, miasteczka wywodzącego

nazwę od jego rodu.

I chociaż kontakty z powstańcem uważano za niebez-

pieczne, zjawił się ksiądz w stroju duchownym, z krucy-

fiksem, aby udzielić mu na drogę błogosławieństwa.

Chłopi zdejmowali czapki, kobiety płakały.

Kiedy hrabia mijał osiedle domków na peryferiach

miasteczka, potocznie zwanych Piaskami, gdzie Żydzi

założyli niedawno swoją gminę, zrobiło się wielkie

poruszenie. Ponieważ Jampol należał jeszcze do

jurysdykcji kościelnej, Żydzi nie mogli zamieszkiwać w

jego obrębie i musieli opłacać rogatkowe za prawo

wstępu do miasta.

Mieszkańców Piasków zaskoczyło zachowanie

arystokratycznego więźnia. Hrabia, z rozwianymi na

wietrze siwymi włosami i długimi wąsami, szedł krokiem

sprężystym; z twarzą zarumienioną, w rozpiętym futrze i

czapce na bakier robił wrażenie człowieka udającego się

na zabawę i nie przejmującego się niczym.

Po upływie paru tygodni woźny sądowy, zwoławszy lud-

ność Jampola uderzeniami w bęben, odczytał wyrok,

który nadszedł z Petersburga. Dekret monarszy

zarządzał całkowitą konfiskatę dóbr hrabiego

Jampolskiego, z wyjątkiem

ziemi uprzednio już podzielonej między chłopów pańsz-

czyźnianych. Hrabina Maria Jampolska miała opuścić

siedzibę przodków po upływie sześciu miesięcy.

Dowiedziano się też, że car Aleksander aktem prawnym

przekazał posiadłości hrabiowskie jednemu ze swych

generałów, który był księciem. '

Żydzi wzruszali ramionami: tak to się dzieje u gojów,

gdzie o prawie stanowi siła. Kalman Jakobi, Żyd mający

ustaloną pozycję jako handlarz zbożem, który kupował

pszenicę od dworu, otrzymał od miejscowych urzędników

tytuł nowego pana na jampolskim dworze. Otóż za opłatą

osiemnastu groszy podyktował kanceliście list do księcia

w Petersburgu donosząc, że on, Kalman Jakobi, godny

zaufania, bogobojny człowiek i opiekun swej gminy,

ośmiela się pokornie prosić jego ekscelencję o oddanie

mu w dzierżawę dworu wraz z przynależnymi gruntami.

W zakończeniu listu Kalman zaproponował wysoki

roczny czynsz. ||j|

Przez dłuższy czas nie nadchodziły żadne wiadomości

z Petersburga. Aż pewnego dnia sam książę zjawił się w

Jampolu bez zapowiedzi i zatrzymawszy się we dworze',

posłał kozaka po Kalmana. Kozak w . okrągłej, czapce, z

kolczykiem w jednym uchu, jechał na małym koniku na

oklep, a zamiast bata trzymał w ręku skórzaną nahajkę.

Jechał przodem drobnym truchtem, a Kalman szedł z tyłu

za nim. Mieszkańcy Piasków wpadli w panikę z obawy,

że wystąpiono z jakimiś fałszywymi oskarżeniami

przeciwko gminie, i spodziewali się kontrybucji, pogromu,

rozlewu krwi. Żona Kalmana, Zełda, wraz z dzieciakami

towarzyszyła mężowi kawał drogi, zawodząc jak po

nieboszczyku.. Rozeszły się słuchy, że na dziedzińcu

dworskim postawiono szubienicę. Kalman miał drogo

zapłacić za handel z buntownikami.

Kiedy po wejściu do przedsionka dworu Kalman zoba-

czył nowego pana, rzucił mu się do nóg, by ucałować

błyszczące buty i błagać o zmiłowanie. Książę był młody,

miał kędzierzawe włosy, bujne bokobrody i cywilne ubra-

nie. Kazał mu powstać. Kalman, który znał trochę język

rosyjski, odpowiadał na niezliczone pytania księcia, a

na-1

zajutrz wrócił do domu z umową dzierżawną. Książę

wkrótce potem odjechał, zostawiając majątek Jampol

pod zarządem Jakobiego.

Pierwszy krok Kalmana został podyktowany

rozsądkiem. Powiadomił hrabinę .Marię, że będzie mogła

do końca życia zamieszkiwać we dworze. Ponadto

zapewniał jej konl wyjazdowe do karety i dojne krowy

dla potrzeb gospodarstwa domowego. Obiecał też

dostarczać pszenicę, jęczmień, kartofle, kasze i inne

produkty. Następnie zawarł umowy z ekonomem i

karbowymi, chociaż wiadomo było, że to pijacy i

złodzieje. Mimo to chłopi jampolscy odczuwali niechęć do

wiarołomnego Żyda, który rządzi się na polskiej ziemi z

ramienia obcego ciemięzcy. Dobrze przynajmniej, że nie

zadziera nosa. Polska jeszcze raz powstała do walki i

przegrała. Jej najlepszych synów "pędzono teraz do po-

nurej, skutej lodem tundry, gdzie wciąż jeszcze

dogorywali zesłańcy powstania listopadowego. Jakie

znaczenie miało to, kto rządzi między jednym

powstaniem a drugim.

Kalman Jakobi wprowadził się do domu zajmowanego

poprzednio przez dworskiego kowala. Najpierw na futry-

nach drzwi poprzybijał mezuzy*, potem zarządził

przewiezienie wszystkich swoich ruchomości: dwóch

kredensów, jednego na potrawy mięsne, drugiego na

mleczne, naczyń na święta Pesach, codziennych naczyń

stołowych, szaf, łóżek, ław. Kalman posiadał jeszcze

dębów/ kufer obity skórą wołową, okuty mosiężnymi

obręczami, W którym trzymał pieniądze, przedmioty

wzięte pod zastaw od ludzi oraz srebrne lichtarze. Skoro

Bóg nie obdarzył Zełdy potomkiem płci męskiej, Kalman

musiał odkładać na wiano dla swych czterech córek.

Już wkrótce stało się widoczne, że nowe

przedsięwzięcie Kalmana rozwija się bardzo pomyślnie.

Owego roku doczekał się nader obfitych zbiorów. Po

zniesieniu pańszczyzny znaczne obszary gruntów

hrabiego Jampolskiego rozdzielono między chłopów,

którym pozwolono obecnie wypasać bydło na

pastwiskach dworskich i wycinać drzewo

* patrz: Słowniczek

na budulec w hrabiowskich lasach. Jednak za dużo było

rąk do pracy w małych gospodarstwach. Jeszcze

niedawno chłopi pańszczyźniani byli przywiązani do

ziemi i otrzymy-*. wali chłostę za swoje trudy, a teraz

Kalman Jakobi płacił im gotówką za pracę i nie wymagał

całowania ręki. Naradzał się ze starymi chłopami, gdzie

zasiać zboże, gdzie posadzić kartofle, buraki, kapustę.

Od okolicznej szlachty dowiedział się o nowych

młockarniach zastępujących cepy. Zainstalował

sieczkarnię do cięcia słomy dodawanej do paszy dla

bydła. Otworzył w Jampolu szynk i sklep, gdzie

sprzedawano zarówno materiały łokciowe, chustki na

głowę, grube chusty wełniane na plecy, kożuchy, skórę,

ga-. lanterię, garnki żeliwne, śledzie marynowane,

dziegieć, jak i kosy, sierpy, młotki, piły, pilniki, gwoździe.

Chłopi kupujący w sklepie Kalmana albo pijący w jego

szynku dostawali rabat. Niektórzy płacili banknotami"

Kalmana w postaci odcinków papieru z nadrukiem

żydowskim, zaopatrzonych pieczątką z jego podpisem.

Udzielał kredytu ludziom godnym zaufania i płacił cenę

wyższą od rynkowej za len, cielaki, woły, miód, nie

wyprawione skóry i wszelkie inne produkty wysyłane

następnie do Warszawy.

Otwierając sklep w Jampolu Kalman naruszył przepisy

prawne, lecz rosyjscy urzędnicy przymknęli na to oczy.

Zniesiono rogatkowe dla Żydów. Ludność Jampola

przestała być czysto polska, to samo działo się i w innych

miastach. Gdziekolwiek Polacy zakładali nowe osiedla,

Żydzi zaraz podążali za nimi. Za Kalmanem inni Żydzi z

Pias^ ków zaczęli się osiedlać wokół jampolskiego rynku.

Blacharze, szewcy, bednarze i krawcy, sami Żydzi,

otwierali warsztaty. Polskie towary płynęły teraz

swobodnie do Rosji. Tylko w szabas jampolscy Żydzi

modlili się wspólnie.; tworząc minjan, czyli

dziesięcioosobową grupę w którymś z prywatnych

domów, ale zaplanowano już budowę syna- j gogi.

Potrzebny był również kirkut, bo dotychczas musiano |

Dwor 01 - Isaac Bashevis Singer.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: