Gontarczyk Piotr - Z genealogii elit PZPR - Grzegorz Korczyński.pdf - feanor11111

Z genealogii elit PZPR

Piotr Gontarczyk

Z genealogii elit PZPR

Przypadek Stefana Kilianowicza

vel Grzegorza Korczyƒskiego

214

Stefan Kilanowicz vel Grzegorz Korczyƒski (1915-1971) by∏ w czasach PRL jed-

nym z najbardziej prominentnych dzia∏aczy komunistycznych, choç tak naprawd´ z

komunistami zwiàza∏ si´ raczej przypadkiem. W 1932 roku, po Êmierci ojca przerwa∏

nauk´ w VII klasie gimnazjum. Ambitny i konfliktowy, po tym wydarzeniu nie do koƒca

potrafi∏ sobie znaleêç miejsce w spo∏eczeƒstwie. Pracowa∏ jako robotnik fizyczny, goniec,

korepetytor i urz´dnik, z ostatniej pracy (szpital na Karowej) zosta∏ zwolniony po konflik-

cie z prze∏o˝onymi. W poczàtkach 1937 r. wyjecha∏ do Hiszpanii, gdzie walczy∏ w tak

zwanych brygadach mi´dzynarodowych. Tam mia∏ si´ wykazaç nie tylko odwagà, ale

– jak ostro˝nie nazwano to w póêniejszym okresie – „sk∏onnoÊcià do awanturnictwa” 1 . W

koƒcowym okresie wojny hiszpaƒskiej wojny by∏ cz∏onkiem specjalnej (NKWD?) jednos-

tki Andre Marthy’ego zajmujàcej si´, z ramienia Moskwy, „czystoÊcià kadr” armii repub-

likaƒskiej.

W 1939 r. Kilanowicz vel Korczyƒski trafi∏ do obozu internowania w Gurs we

Francji, a po jego opuszczeniu dzia∏a∏ we Francuskiej Partii Komunistycznej. Stamtàd w

sierpniu 1942 r. przedosta∏ si´ do Polski w jednej z grup „dàbrowszczaków”, Êciàgni´tych

z Francji przez ówczesnego dowódc´ Gwardii Ludowej – Boles∏awa Mo∏ojca „Edwarda”.

W Warszawie kierownictwo nowej partii komunistycznej w Polsce (Komitet Centralny

Polskiej Partii Robotniczej) skierowa∏o Korczyƒskiego na Lubelszczyzn´, gdzie mia∏

zak∏adaç partyzantk´ PPR-GL.

W drugiej po∏owie sierpnia 1942 r. Korczyƒski znalaz∏ si´ na terenie powiatu

KraÊnickiego gdzie od kilku miesi´cy istnia∏a konspiracja PPR. Do jej czo∏owych dzia∏aczy

nale˝eli: Aleksander Szymaƒski „Ali”, Stanis∏aw Szot „Micha∏”, Jan Gruchalski „Sokó∏” i

Micha∏ Wójtowicz „Zygmunt”. Jednak od poczàtku swojej dzia∏alnoÊci kraÊnicka PPR-

GL sta∏a si´ obiektem rywalizacji dwóch frakcji z Szymaƒskim i Gruchalskim na czele.

Gruchalski by∏ nominalnie sekretarzem komitetu powiatowego PPR, jednak od po∏owy

1942 r. dowodzi∏ zorganizowanym przez siebie oddzia∏em partyzanckim, sk∏adajàcym si´

z kilku Polaków i kilkunastu Sowietów. To dawa∏o „Soko∏owi” przewag´ nad zajmujàcym

si´ g∏ównie dzia∏alnoÊcià politycznà Szymaƒskim „Alim”. Pozycj´ „Gruchalskiego”

wzmocni∏o te˝ nawiàzanie kontaktów i zwerbowanie w szeregi PPR kilku okolicznych

band rabunkowych. Jednà z nich dowodzi∏ Kazimierz Piotrowski „Kazik” z Rzeczycy

Ksi´˝ej. Wedle dokumentów komunistycznej konspiracji, Piotrowski “pi∏ grabi∏ dwory a

nie chcia∏ biç Niemców a przyswaja∏ sobie wszelkie akcje oszukiwa∏ partje i przy jej pomo-

Komunizm

cy uzbroi∏ si´”. 2

Szeregi Gwardii Ludowej zasili∏a grupa przedwojennego jeszcze przest´pcy Józefa

Liska „Liska”, 3 grupa rabunkowa Antoniego Palenia „Jastrz´bia” z Lipy 4 , a tak˝e grupa

rabunkowa Wac∏awa Marsza∏ka „MyÊliwego”. WartoÊç bojowa wspomnianych

oddzia∏ków nie by∏a zbyt wielka. Ich morale i zainteresowania dobrze oddaje powojenna

relacja cz∏onka GL Jana Wzi´tka „Murzyna” o grupie Wac∏awa Marsza∏ka:

...we wsi Wola pow. KraÊnik [w 1942 r.] usi∏owa∏a zamordowaç dwóch gospodarzy

Tatar´ i Ofiar´, lecz ci gospodarze nadà˝yli si´ ukryç, to dlatego Marsza∏ek postanowi∏

ich zabudowania spaliç, które sp∏on´∏y. Na wiosce Owczarnia pow. Pu∏awy do

gospodarza po pijanemu wnosili nieuzasadnione pretensje, którego w tym

czasie zastrzelili. Rodzina tego˝ gospodarza zorganizowa∏a mu pogrzeb. Marsza∏ek

wraz ze swymi ludêmi spotka∏ kondukt pogrzebowy na drodze, który

rozp´dzieli [rozp´dzili], trumn´ ze zw∏okami rozbili i tak pozostawili. We wsi

Grabówka pow. KraÊnik zgwa∏cili 3 kobiety: nauczycielk´ O. (...) – robotnika

z majàtku ˝on´ i kuzynk´ ¸ukasiewicza. 5

Stan wzgl´dnej przewagi Gruchalskiego skoƒczy∏ si´ w sierpniu 1942 r., kiedy

wi´kszoÊç Sowietów z jego oddzia∏u uciek∏a na wschód, a na stron´ frakcji Szymaƒskiego

przesz∏a grupa rabunkowa „Jastrz´bia”.

W∏aÊnie wówczas na Lubelszczyênie – razem z Zygmuntem Mo∏ojcem

„Antonem”, m∏odszym bratem dowódcy GL Boles∏awa – pojawi∏ si´ Korczyƒski. Niemal

natychmiast rozpoczà∏ aktywnà dzia∏alnoÊç zbrojnà, za którà opowiada∏ si´ Szymaƒski.

Jednak obaj przybysze – Mo∏ojec i Korczyƒski ps. „Grzegorz”– przywieêli ze sobà bardzo

specyficzne pojmowanie terminu „dzia∏alnoÊç partyzancka”. Jednà z pierwszych akcji

wykonanych przez „Grzegorza” i „Antona” by∏ napad rabunkowy na polski majàtek

ziemski w miejscowoÊci P. podczas którego mieli dokonaç gwa∏tu na jego w∏aÊcicielce. 6

Anton szybko powróci∏ do Warszawy, a na Lubelszczyênie zosta∏ sam Korczyƒski. Swój

oddzia∏ zbudowa∏ na bazie bandy rabunkowej „Jastrz´bia”, zaÊ sztab utworzy∏ z trzech

ludzi: Jana i Edwarda P∏owasiów oraz Stefana Star´gowskiego „Stefana”. Do bliskich

wspó∏pracowników Kilanowicza-Korczyƒskiego nale˝eli równie˝ Edward Gronczewski

„Przepiórka” oraz Jan Wzi´tek „Murzyn”. Ca∏a kompania nie cieszy∏a si´ najlepszà opinià

w okolicy. Wedle powojennych zeznaƒ jednego z dowódców GL-AL Andrzeja Flisa

„Maksyma”:

215

„Lubego” i jego syna „Lutka” P∏owasiów, przyprowadzi∏ do oddzia∏u „Jastrzàb”

– Paleƒ Antoni, o którym s∏ysza∏em, ˝e mia∏ opini´ z∏odzieja kieszonkowego

i bardzo dobrze ˝y∏ z P∏owasiami. Nawet jeszcze w 1941 r. jak s∏ysza∏em,

„Jastrzàb” i P∏owasie „Luby” i „Lutek” ukrywali si´ razem, z tego „Jastrzàb”

za kradzie˝e, co si´ zaÊ tyczy P∏owasiów, to nie znam powodów Êcigania ich przez

policj´. Stwierdzam jednak, ˝e nie mieli oni nic wspólnego z dzia∏alnoÊcià politycznà,

Z genealogii elit PZPR

a w szczególnoÊci lewicowà, lub chocia˝ post´powà. Dodaj´, ˝e ogólna opinia

cz∏onków AL o „Jastrz´biu” by∏a taka, ˝e jest w oddziale po to, aby coÊ zrabowaç

i zawieÊç do domu. Stale nosi∏ na r´ku jeden zegarek, a w kieszeni drugi oraz kilka

pierÊcionków na palcach. Taka sama opinia by∏a o [Edwardzie

Gronczewskim] „Przepiórce” i [Janie Wzi´tku] „Murzynie”. 7

Aktywna dzia∏alnoÊç GL przynios∏a katastrofalne skutki, bowiem w odwecie za

niegroêne akcje dywersyjne „Grzegorza” i innych, mniejszych grup komunistycznych,

Niemcy przystàpili do brutalnych represji. Wedle raportu kontrwywiadu AK:

Kruszyna – spalona ca∏a wieÊ, ludnoÊç wymordowano, przewa˝nie

kobiety i dzieci.Kochany – spalono ca∏à wieÊ, ludnoÊç wymordowano, zabito

36 osób, wi´kszoÊç kobiet i dzieci, zanotowano nawet wypadki zastrzelenia

kobiety z dzieckiem przy piersi (...). Goliszowiec – spalono ca∏à wieÊ, zabito 34 osoby,

w tym trzech m´˝czyzn.Gwizdów – wieÊ spalona w po∏owie. Osówka Kolonia

– spalono ca∏à wieÊ, uratowa∏ si´ jeden cz∏owiek. Gielnia – spalono

10 gospodarstw, zabito 1 osob´. Pikulin p.[od] Janowem [Lubelskim]

spalono ca∏kowicie, ludnoÊç wymordowana, ze wsi liczàcej 150 mieszkaƒców

uratowa∏o si´ podobno 14 osób. Parma – spalono 11.X. [1942 r.] jako ostatnià

wieÊ z akcji pacyfikacyjnej. Spalono 79 gospodarstw, ludnoÊç w cz´Êci wywieziono

na roboty bàdê na zamek do Lublina (do wi´zienia). (...) LudnoÊç terroryzowana

akcjà pacyfikacyjnà wspó∏pracuje z niemcami, donoszà obecnie o wszystkich

ruchach bandytów [i] w miar´ mo˝liwoÊci pomagajà w ich schwytaniu. 8

216

Na dodatek podw∏adni Korczyƒskiego zacz´li rabowaç i mordowaç ˚ydów.

Ludzie ci, w liczbie nie mniejszej ni˝ 100-150 osób, ukrywali si´ we wsiach Ludmi∏ówka,

Grabówka i okolicznych lasach mieszkajàc w bunkrach i schowkach przemyÊlnie

zamaskowanych w zabudowaniach poszczególnych gospodarzy. Zamo˝niejsi utrzymy-

wali si´ ze zgromadzonych pieni´dzy i kosztownoÊci. Biedniejsi – bàdê pracowali u

okolicznych gospodarzy, bàdê po prostu byli utrzymywani przez ch∏opów. Cz´Êç z ˝ydow-

skich uciekinierów by∏a werbowana do miejscowych oddzia∏ów GL.

Prawdopodobnie pierwszà ofiarà komunistów w Ludmi∏ówce by∏ cz∏onek GL

Jankiel Skrzyl „Kaczor”. W listopadzie 1942 r. kiedy Skrzyl wszed∏ do domu, w którym

przebywa∏ „Grzegorz” i cz∏onkowie jego sztabu, Korczyƒski kaza∏ go zabiç. Argumentowa∏

przy tym, ˝e jeÊli „Kaczor” dostanie si´ w r´ce Niemców, to mo˝e zdekonspirowaç wszys-

tkich znanych mu cz∏onków GL. W myÊl tak absurdalnej logiki Korczyƒski powinien by∏

wydaç rozkaz zabicia wszystkich cz∏onków swojego oddzia∏u, a tak˝e okolicznych miesz-

kaƒców (ka˝dy z nich móg∏ wpaÊç w r´ce Niemców i wydaç im znanych sobie cz∏onków

GL). Rozkazu takiego jednak nie wydano. Na razie poprzestano na Skrzylu, którego kilku

gwardzistów wyprowadzi∏o ze wsi na skraj lasu i tam zamordowa∏o rozbijajàc mu g∏ow´

drewnianym ko∏kiem. 9

W ciàgu kilkunastu dni po wspomnianym zabójstwie z ràk naj-

Komunizm

bli˝szych wspó∏pracowników „Grzegorza” zgin´∏o jeszcze pi´ciu ˚ydów, w tym dwie kobiety.

Mniej wi´cej w tym samym czasie, za sprawà ludzi Korczyƒskiego, mia∏ si´

dope∏niç los grupy ok. 20-30 polskich ˝o∏nierzy z kampanii wrzeÊniowej – ˚ydów, którzy,

odseparowani przez Niemców od swych towarzyszy – Polaków zostali uwi´zieni w spe-

cjalnym obozie w Lublinie przy ulicy Lipowej. Kiedy z niego zbiegli i zg∏osili si´ do walki

w partyzantce, mieli zostaç wymordowani. 10

Dzia∏alnoÊç Korczyƒskiego budzi∏a niech´ç cz´Êci organizacji GL. Jego akcje nie

przynosi∏y wi´kszego efektu militarnego (napad na poczt´, urzàd gminy, zabicie m∏ynarza

w Annopolu, wymordowanie mieszkajàcej w Ksi´˝omierzy niemieckiej rodziny Ebertów),

powodowa∏y jednak odwet i ob∏awy ze strony Niemców. To powodowa∏o straty okolicznej

ludnoÊci i minimalizowa∏o szans´ na prze˝ycie ˝ydowskich uciekinierów. A na dodatek

zacz´li oni padaç ofiarà gwardzistów Korczyƒskiego. Przywódcà opozycji sta∏ si´ sekre-

tarz powiatowy PPR Jan Gruchalski „Sokó∏”, którego popiera∏y m.in. grupa GL

„Szymona” (NN), oraz grupy: Aleksandra Mi∏ka „Koguta” i Wac∏awa Marsza∏ka

„MyÊliwego”. Otwarty konflikt mi´dzy Gruchalskim a Korczyƒskim jesienià 1942 r.

dos∏ownie wisia∏ na w∏osku. 11

W listopadzie tego roku Korczyƒski zaatakowa∏ obóz dla ˚ydów w Janiszowie. Po

zabiciu pilnujàcego obozu Niemca Petera Ignara, gwardziÊci wycofali si´ zabierajàc ze

sobà ok. 30-40-tu m∏odych ˚ydów nadajàcych si´ do partyzantki i kas´ obozowà z du˝à

iloÊcià zabranych wczeÊniej ˚ydom pieni´dzy i kosztownoÊci. W Ludmi∏ówce „Grzegorz”

za˝àda∏ od ukrywajàcych si´ we wsi i w okolicy ˚ydów ogromnej kwoty 600 tysi´cy

z∏otych, która mia∏a byç rzekomo przeznaczona na zakup broni dla partyzantów.

Nast´pnie Korczyƒski opuÊci∏ wieÊ z uzbieranymi pieni´dzmi, pozostawiajàc cz´Êç kosz-

townoÊci pod opiekà cz∏onków swojego sztabu. Jego cz∏onków zobowiàza∏ przed odjaz-

dem do dalszego „zbierania” pieni´dzy od ˚ydów. Ludzie Korczyƒskiego zacz´li wi´c

bezlitoÊnie grabiç ukrywajàcych si´ nieszcz´Êników. Zamordowano przy tym kolejne kilka

osób. 12 Miarka przebra∏a si´ prawdopodobnie wtedy, gdy kilkuletnia siostrzenica jednego

z gwardzistów pojawi∏a si´ we wsi w ubraniu zaginionego ˝ydowskiego dziecka, a bliski

wspó∏pracownik Korczyƒskiego, Stefan Star´gowski „Stefan” zaczà∏ snuç przed lokalnym

komitetem PPR plan usuni´cia z okolicy stanowiàcych zagro˝enie ˚ydów. Mi∏ek i Gru-

chalski postanowili wykorzystali nieobecnoÊç „Grzegorza” i rozprawiç si´ najpierw z jego

wspó∏pracownikami, a potem z nim samym. „Gruchalszczacy” pojawili si´ w Grabówce,

gdzie w zabudowaniach Gozdurów odnaleêli cz∏onków sztabu Korczyƒskiego. Udusili

powrozami Jana i Edwarda P∏owasiów („Lubego” i „Lutka”) oraz oficera sztabu obwodu

Stefana Star´gowskiego „Stefana”. Zniszczyli te˝ radiostacj´ „Grzegorza”, zabrali

zdobyte w Janiszowie i podczas napadów na ˚ydów kosztownoÊci. 13 Potem Gruchalski i

Mi∏ek zwo∏ali posiedzenie komitetu PPR w domu znanej lokalnej dzia∏aczki komunistycz-

nej Feliksy Wyganowskiej. Na posiedzeniu jako dowód winy zabitych cz∏onków sztabu

przed∏o˝yli ubrania, kosztownoÊci i rzeczy osobiste zamordowanych ˚ydów. Komitet PPR

nie tylko zaakceptowa∏ post´powanie Mi∏ka i Gruchalskiego wobec cz∏onków sztabu GL,

217

Z genealogii elit PZPR

lecz tak˝e wyda∏ wyrok Êmierci na Korczyƒskiego. Stosowny dokument w tej sprawie

zosta∏ podpisany przez wszystkich obecnych na zebraniu. 14

6 grudnia 1942 r. w nocy „Grzegorz” wróci∏ do Ludmi∏ówki. Zacz´∏a si´ krwawa

zemsta. Jego ludzie rozstrzeliwali na miejscu schwytanych przeciwników, oraz, jak

uznano, wspierajàcych ich ˚ydów. Feliksa Wyganowska opowiada∏a po latach:

...do mego mieszkania przyszed∏ [Grzegorz Korczyƒski pseudonim] „Grzegorz”

wraz z „Maksymem” Flisem imienia nie znam [Andrzej] oraz Kuciapà

Stanis∏awem, synem Marcina, który sta∏ w sieni. „Grzegorz” poleci∏ mi wydaç

ukrywajàcych si´ ˚ydów, poczàtkowo twierdzi∏am ˝e ich u mnie nie ma, jednak

na stanowcze naleganie „Grzegorza” zdecydowa∏am si´ ich przyprowadziç do

mieszkania. Tu „Grzegorz” kaza∏ im oddaç posiadane pieniàdze. Wy∏o˝yli na stó∏

posiadane monety, walut´ zagranicznà oraz pistolet, który im kupi∏am.

Mnie kaza∏ [Korczyƒski] przyszykowaç dla nich jedzenie na 24 godz. poniewa˝

zabiera ich do oddzia∏u. Ukrywajàcy si´ u mnie czterej ˚ydzi jedzenia nie chcieli

przyjàç twierdzàc ˝e jest im ju˝ nie potrzebne poniewa˝ zdajà sobie spraw´, ˝e

„idà na Êmierç”. „Grzegorz” ich wyprowadzi∏, na ulicy czekali cz∏onkowie

grupy „Grzegorza”, którzy ˚ydów tych wyprowadzili na rozdo∏y dru˝kowskie.

Po pewnym czasie us∏yszeli´my strza∏y. Jak mi opowiada∏ mój syn Zbigniew

który chodzi∏ oglàdajàc zabitych, to mi´dzy nimi rozpozna∏ Mi∏ka i jego ˝on´.

Jak opowiadali mieszkaƒcy ∏àcznie tej nocy zabito 18-tu ˚ydów, których obdarto

z ubrania. Ca∏à fur´ odzie˝y zawieziono do zagrody ¸ojka w której

kwaterowa∏ „Grzegorz”. Ubraniami tymi podzielili si´ uczestnicy zabójstwa.

Wiosnà 1943 r. psy w do∏ach dru˝kowskich rozkopa∏y cztery trupy w których

wraz z m´˝em rozpozna∏am ukrywajàcych si´ ˚ydów w moim gospodarstwie. 15

„Czystk´” przeprowadzono nie tylko w Ludmi∏ówce, lecz tak˝e w okolicznych

lasach, gdzie wyszukiwano i mordowano wszystkich ukrywajàcych si´ ˚ydów. Jeden z

uczestników akcji opowiada∏ po latach:

218

Oddzia∏ pod dowództwem [Stefana Kilanowicza vel Grzegorza Korczyƒskiego]

„Grzegorza” uda∏ si´ do lasu goÊcieradowskiego, gdzie otoczyliÊmy dwa bunkry,

które wskaza∏ [Adam Tyzo] „Iwan” kierownik miejscowej placówki. Jeden

z partyzantów, Wasik wszed∏ do bunkrów i poleci∏ znajdujàcym si´ tam ˚ydom wyjÊç.

Z bunkrów wysz∏o 9 wzgl´dnie 10 osób (...) Krótko z nimi rozmawia∏

„Grzegorz” nast´pnie poleci∏ im si´ rozebraç do bielizny. Korczyƒski, „Jastrzàb”

i ja rewidowaliÊmy „Per∏´” [Per∏a Flam lub Per∏a ˚urek] lecz nic przy niej

nie znaleêliÊmy. Do rozebranych kaza∏ „Grzegorz” strzelaç. Ja z [Antonim Paleniem]

„Jastrz´biem” wzgl´dnie [Edwardem Gronczewskim] „Przepiórkà” strzelaliÊmy

do Per∏y. Chcia∏bym zaznaczyç, ˝e rozebranym kazaliÊmy stawaç nad wejÊciem

do bunkru tak, ˝e po strzale cia∏a wpada∏y do Êrodka, tam te˝ je pozostawiliÊmy

nie grzebiàc ich. Garderob´ zabitych z polecenia „Grzegorza” zabra∏ oddzia∏. Ja

wówczas dosta∏em od „Grzegorza” p∏aszcz wojskowy, „Iwan” zaÊ otrzyma∏

Gontarczyk Piotr - Z genealogii elit PZPR - Grzegorz Korczyński.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: