KRĘGOWCE – PŁAZY, GADY.
1. Systematyka, przedstawiciele i cechy charakterystyczne płazów.
Podział systematyczny płazów:
· Bezogonowe
- żaby
- ropuchy
- rzekotki
- kumaki
· Ogoniaste
- traszki
- salamandry
· Beznogie
- marszczelec pierścieniowy
- łusecznik lepki
Przedstawiciele:
- salamandra plamista - grzebiuszka ziemna - żaba zwinka
- traszka grzebieniasta - ropucha szara - żaby zielone
- traszka zwyczajna - ropucha zielona - żaba wodna
- traszka górska - ropucha paskówka - żaba jeziorkowa
- traszka karpacka - rzekotka drzewna - żaba śmieszka
- kumak nizinny - żaba trawna
- kumak górski - żaba moczarowa
Informacje ogólne:
Są zwierzętami ziemno wodnymi zamieszkującymi głównie przybrzeżne wody słodkie i mokradła strefy umiarkowanej i podzwrotnikowej. Płazy reprezentowane są m.in. przez: żaby, kumaki, ropuchy, salamandry, traszki i aksolotle.
Charakterystyczne cechy płazów:
- wykształcenie palczastych kończyn; palce u wielu gatunków spięte błoną pławną.
- skóra naga, wilgotna, zawiera liczne wielokomórkowe gruczoły śluzowe.
- narządami wymiany gazowej są płuca, jama gębowa i silnie unaczyniona skóra, a u form larwalnych – skrzela.
- serce zbudowane jest z zatoki żylnej, dwóch przedsionków, komory i stożka tętniczego; pojawia się drugi obieg krwi – płucny.
- występuje ruchome, stawowe połączenia czaszki z kręgosłupem za pośrednictwem dwóch kłykci potylicznych połączonych z pierwszym kręgiem szyjnym, tzw. dźwigaczem.
- szkielet jest skostniały, zredukowane są żebra:
* obręcz miednicowa połączona z kręgiem krzyżowym
* pojawia się ucho środkowe z pierwszą kostką słuchową – strzemiączkiem, zakryte błoną bębenkową.
- kresomózgowie podzielone jest na dwie półkule; nadal występuje liniowe ułożenie części mózgowia.
- oczy pokryte są powiekami (ochrona przed wysychaniem).
- rozwój odbywa się w wodzie; larwa, zwana kijanką, posiada narząd linii nabocznej, skrzela i płetwę ogonową.
- płazy są drapieżnikami, odżywiają się drobnymi stawonogami, ślimakami kręgowcami. W jamie gębowej znajduje się język oraz nozdrza wewnętrzne. Jamę gębową z uchem środkowym łączy przewód słuchowy (trąbka Eustachiusza), który wyrównuje ciśnienie po obu stronach błony bębenkowej. Jelito proste rozszerza się, tworząc kloakę, do której uchodzą układ rozrodczy i wydalniczy.
- układ wydalniczy zbudowany jest podobnie jak u ryb. Wydalają one mocznik. Cienka przepuszczalna skóra oraz brak u dorosłych płazów skrzel decydują o braku zdolności osmoregulacyjnych w środowisku hipertonicznym.
2. Przystosowania w budowie morfologicznej i anatomicznej, sposobie życia płazów do wodno-lądowego trybu życia.
Cechy płazów przystosowujące je do środowiska lądowego:
- wykształcenie kończyn przednich i tylnych, zawieszających ciało i umożliwiających ruch, dłuższe kończyny tylne pozwalające na sprawne, szybkie skoki;
- palczaste stopy umożliwiające unoszenie ciała nad podłożem;
- wilgotna skóra (pokryta wydzieliną gruczołów śluzowych);
- powstanie płuc
- udział wilgotnej bogato unaczynionej skóry w oddychaniu;
- grzbieto-brzusznie spłaszczone ciało;
- wykształcenie dwóch obiegów krwionośnych, małego i dużego, serce trójdziałowe (2 przedsionki + 1 komora);
- silniejszy rozwój mózgu, szczególnie przodomózgowia, w którym zaznaczają się półkule mózgowe;
- oko osłonięte powiekami;
- szkielet całkowicie skostniały; szkielet osiowy, zbudowany z ażurowej czaszki i kręgosłupa, podzielonego na odcinki: szyjny, tułowiowy i krzyżowy oraz kość ogonową (urostyl), brak żeber i klatki piersiowej;
- czaszka z kręgosłupem połączona ruchomo za pomocą 2 kłykci potylicznych i kręgu szyjnego umożliwiających tylko „potakujące” ruchy głową, żuchwa (szczęka dolna) połączona stawowo z czaszką;
- oparciem dla kończyn są obręcze (pasy) miedniczna i barkowa;
- obecne ucho wewnętrzne i środkowe.
Cechy płazów przystosowujące je do środowiska wodnego:
- kopulacja i zapłodnienie odbywa się w wodzie;
- zapłodnienie jest zewnętrzne;
- jaja składane są do wody;
- larwy żab (kijanki) przebywają w wodzie, gdzie oddychają skrzelami;
- ogon kijanki zaopatrzony jest w płetwę;
- dorosła żaba ma dolne kończyny zaopatrzone w błony pławne;
- dorosła żaba ma górnie ustawione oczy i otwory nosowe.
3. Rozmnażanie się i rozwój płazów (budowa układu rozrodczego, budowa jaj, zaplemnienie i zapłodnienie, rozwój larwalny).
U samców występują parzyste jądra, u samic – parzyste jajniki. Gamety męskie (plemniki) wyprowadzane są z jąder za pomocą moczowodów (które pełnią funkcje nasieniowodów – mocz i plemniki uchodzą do kloaki wspólnym kanałem), gamety żeńskie (komórki jajowe) wyprowadzane są z jajników – za pomocą jajowodów. U płazów moczowody uchodzą do kloaki.
Zapłodnienie jest zewnętrzne, płazy są jajorodne. Jaja składane są w środowisku wodnym gdzie odbywa się dalszy ich rozwój. Jaja są średniożółtkowe, małe, delikatne i nie posiadają twardych osłon, które chroniłyby rozwijający się zarodek. Ich liczba jest zazwyczaj bardzo duża.
Większość płazów przechodzi rozwój złożony, ze stadium wolno żyjącej, skrzelodysznej larwy – kijanki.
4. Systematyka i nowe cechy gadów, dzięki którym skutecznie opanowały środowisko lądowe.
Podział systematyczny gadów:
· Żółwie
- żółw słoniowy
- żółw morski
- żółw błotny
-
· Krokodyle
- krokodyl nilowy
- gawial gangesowy
- aligator amerykański
- kajman
· Łuskonośne
- jaszczurki
> zwinka
> żyworódka
> padalec
- węże
> zaskroniec
> żmija zygzakowata
> gniewosz plamisty
> wąż Eskulapa
· Hatterie (tuatara)
- hatteria
Gady są pierwszymi kręgowcami zmiennocieplnymi, które opanowały środowisko lądowe, choć niektóre z nich weszły powtórnie do wody. Zamieszkują głównie strefy klimatu tropikalnego i subtropikalnego.
W budowie i rozwoju wykazują wyższy stopień ewolucji niż płazy.
Cechy progresywne gadów:
- skóra pokryta jest zrogowaciałym naskórkiem, dobrze izolującym ciało od otoczenia. Wytworami naskórka są łuski lub tarcze rogowe.
- w kręgosłupie wyodrębnia się odcinek lędźwiowy i szyjny.
- klatka piersiowa i mięśnie międzyżebrowe usprawniają wymianę gazową, ochraniają płuca i serce.
- płuca są gąbczaste.
- występuje stopniowy podział komory serca.
- wytworzyła się kora nowa pokrywająca kresomózgowie.
- występuje 12 par nerwów czaszkowych.
- błony płodowe umożliwiają rozwój zarodka na lądzie.
- w układzie wydalniczym występują nerki ostateczne (zanercze).
5. Przystosowania w budowie morfologicznej i anatomicznej, sposobie życia gadów do lądowego trybu życia.
Cechy morfologiczne przystosowujące do środowiska lądowego:
- sucha, zrogowaciała skóra, nieprzepuszczalna dla gazów;
- palce zaopatrzone w pazury warunkujące większą przyczepność do podłoża;
- oko osłonięte trzema powiekami (dolną, górną i migawkową) chroniącymi przed działaniem czynników zewnętrznych;
- ruchliwa głowa, dzięki obecności jednego kłykcia potylicznego i odpowiedniej budowie pierwszego i drugiego kręgu szyjnego zapewniająca lepszą penetrację środowiska;
- zwinny sposób poruszania dzięki udziałowi całego kręgosłupa;
- kończyny pięciopalczaste podwieszające ciało.
Cechy anatomiczne przystosowujące do środowiska lądowego:
- szkielet silnie skostniały;
- czaszka silniej wysklepiona w porównaniu z płazami, mózgoczaszka łączy się z trzewioczaszką za pomocą kości kwadratowej;
- szczęki zaopatrzone w jednolite, niezróżnicowane zęby (homodontyzm);
- silnie rozwinięte kości obręczy barkowej (łopatki, nadłopatki, kości krucze, obojczyki) oraz miednicznej (zrośnięcie kości biodrowej, łonowej i kulszowej);
- płuca gąbczaste, osłonięte żebrami i mostkiem (klatka piersiowa), wspomagającymi i udoskonalającymi oddychanie;
- serce trójdziałowe (2 przedsionki + komora z niepełną przegrodą, dzięki czemu krew miesza się tylko częściowo), wyjątek stanowią krokodyle, których serce jest czterodziałowe;
- w układzie wydalniczym para nerek ostatecznych, efektywniej regulujących gospodarką wodno-mineralną;
- silniejszy rozwój mózgu w stosunku do płazów, zwłaszcza rozwój półkul mózgowych, z zaczątkami kory mózgu;
- dobrze rozwinięte narządy zmysłu węchu;
- wykształcenie narządów kopulacyjnych w związku z zapłodnieniem wewnętrznym (następującym w jajowodach);
- jaja składane są na lądzie, a nie w wodzie; przetrwanie jaj i rozwój organizmu są możliwe dzięki obecności błon płodowych (gady są owodniowcami), tj. omoczni, owodni, kosmówki.
6. Rozmnażanie się i rozwój gadów (budowa układu rozrodczego, budowa jaj, rodzaje i znaczenie błon płodowych).
Gady są jajorodne, nieliczne są jajożyworodne, np. żmija zygzakowata, jaszczurka żyworodna.
Zapłodnienie jest wewnętrzne, ma miejsce w jajowodzie. U samców wykształca się narząd kopulacyjny.
Jaja otoczone są włóknistą osłoną, u części gadów przesyconą solami wapnia.
Rozwój gadów jest prosty. W rozwoju zarodkowym wszystkich owodniowców wytwarzane są błony płodowe:
- owodnia – otacza bezpośrednio zarodek, wypełniona jest płynem, zabezpiecza zarodek przed wysychaniem i wstrząsami;
- omocznia – powstaje z uchyłka jelita i gromadzi produkty przemiany materii zarodka.
- kosmówka – jest najbardziej zewnętrzną błoną, pełni funkcję ochronną i uczestniczy w wymianie gazowej.
Ochroniacze1991