TWÓRCZOŚĆ PLASTYCZNA DZIECKA.
TECHNIKI PLASTYCZNE STOSOWANE W PRACY PRZEDSZKOLA
Opracowała:
mgr Izabela Dębiec
Dzieci przy pomocy prostych, dostępnych sobie środków artystycznych, takich jak rysowanie, malowanie, lepienie z gliny, wycinanie z papieru itp., przedstawiają różne przedmioty, osoby, wydarzenia zaobserwowane w otoczeniu oraz treść zaczerpniętą z opowiadań, baśni; próbują ozdabiać swoje rysunki, malowanki czy wycinanki jakimś ornamentem lub tworzą proste układy dekoracyjne.
U większości dzieci rysowanie, lepienie, wycinanie ma charakter czynności samodzielnej i twórczej. Wytwory poszczególnych dzieci różnią się od siebie pod względem formy i treści. Ze względu na charakterystyczny styl wytworów dziecka oraz ich twórczy charakter i niezaprzeczone wartości estetyczne mówimy o twórczości plastycznej w tym wieku jako o „sztuce” dziecka.
Artyści oraz ci wszyscy, którzy znają sztukę i jej historię wysoko cenią twórczość dziecka. Na ogół wszystkie małe dzieci wykazują zainteresowanie rysowaniem, lepieniem czy wycinaniem. Twórczość plastyczna w wieku przedszkolnym, pokrewna zabawie, przejawia się u dzieci powszechnie i podobnie jak skłonność do zabawy, charakteryzuje ten okres rozwojowy. Bawiąc się lub operując plastycznym materiałem, dzieci przyjmują postawę czynną, pragną działać. Twórcza działalność dziecka w czasie rysowania, czy lepienia zależy od pracy jego myśli, przeżyć uczuciowych, zamiarów. Gotowy wytwór plastyczny bywa na ogół wyrazem bardzo osobistych zainteresowań i przeżyć dziecka, zawiera duży ładunek jego uczuć.
Twórczość plastyczna odpowiednio rozwijana w przedszkolu może odegrać w rozwoju dzieci doniosłą rolę. Kierowanie rozwojem tej twórczości powoduje nie tylko wzrost wrażliwości estetycznej, zdolności artystycznych dziecka, ale także rozwój umysłu, charakteru, woli, pełniejszy rozwój jego osobowości.
Dzięki temu, że twórczość plastyczna przejawia się tak szeroko u dzieci w wieku przedszkolnym, zaczynają one stopniowo wrastać w sztukę, w kulturę artystyczną. Okres przedszkolny jest, więc ważnym pod tym względem etapem wychowania artystycznego; kulturę plastyczną niezbędną dla wszechstronnego rozwoju człowieka powinniśmy budować sięgając do tego okresu.
Przedszkole, które rozwija twórczość dziecka i odnosi się do niej z zainteresowaniem, spełnia rolę „ośrodka propagandy” sztuki dziecięcej w społeczeństwie. Zajęcia plastyczne rozwijają myślenie dziecka w ścisłym powiązaniu z procesem działania. W czasie tych zajęć myśl dziecka pracuje żywo i twórczo. Wysiłek umysłowy, towarzyszący pracy dziecka sprawia, że stopniowo zaczyna ono sobie uświadamiać, jakie środki zastosować dla osiągnięcia zamierzonego celu. Działanie zmusza dziecko to zastanowienia się, dzięki czemu jego wyobrażenia i pojęcia stają się dokładne, wzmacnia się proces analizy w myśleniu, a jednocześnie dziecko stale dokonuje syntezy, scalając wyobrażenia i uogólnienia.
Twórczość plastyczna jest dla dziecka nie tylko źródłem przyjemności estetycznej i radości, że coś potrafi samo zdziałać, ale również przyczynia się do poznania przez dziecko otaczającego świata. W ten sposób dziecko zdobywa o przedmiotach proste, jasne wyobrażenia, które następnie wzbogaca w wyniku dalszego doświadczenia. Zajęcia plastyczne przyczyniają się nie tylko do kształtowania u dzieci procesu twórczego myślenia, lecz także ich charakteru i postępowania. Nauczyciel przedszkola świadomie podkreśla wobec dzieci wartość wytrwałej, doprowadzonej do końca pracy, umiejętność zrealizowania powziętego z góry pomysłu, sam szanuje prace dziecięce i tego wymaga od dzieci. Zwraca uwagę na wzajemną usłużność, ustępliwość, koleżeńskość dzieci w czasie zajęć, gdy trzeba ustąpić miejsca, czy korzystać ze wspólnych przyborów itp. Zajęcia plastyczne rozwijają także sprawność rąk dziecka. Wykonując coraz bardziej precyzyjne rysunki, ulepianki czy wycinanki, tym samym przygotowuje się ono do nauki pisania.
Podstawowym warunkiem rozwoju oryginalnej twórczości plastycznej dziecka jest jego aktywność i samodzielność działania. Twórcza praca wymaga samodzielności, umysłowego wysiłku, pomysłowości dziecka, choć oczywiście korzysta ono w przedszkolu z nagromadzonych doświadczeń i bezpośrednich wskazówek wychowawcy. W żadnym okresie rozwoju dziecka jego twórczość plastyczna nie jest w takim stopniu wyrazem aktywności jak w wieku przedszkolnym. Kierowanie zajęciami plastycznymi w przedszkolu, rozwijanie zdolności i umiejętności dzieci w tej dziedzinie musi się opierać na poszanowaniu właściwego dzieciom sposobu rysowania, lepienia, wycinania i w ogóle operowania różnorodnym materiałem plastycznym. Prace dziecka trzeba oceniać miarą jego możliwości, a nie według tego, na co stać człowieka dorosłego.
Prace dziecka odznaczają się charakterystycznymi cechami z punktu widzenia kolorystyki. Dzieci na ogół lubią posługiwać się barwami żywymi, jaskrawymi i potrafią je łączyć harmonijnie w swoich rysunkach i malowankach. Dziecko jest dobrym kolorystą i zadziwia nawet artystów plastyków umiejętnością dobierania i zestawiania barw, czego nie czyni zresztą świadomie w takim stopniu jak dorosły. Dzieci w wieku przedszkolnym przedstawiają wszystkie nurtujące je sprawy bez względu na stopień trudności wykonania. Tak więc treścią wypowiedzi bywa ich najbliższe otoczenie, zdarzenia w domu, na podwórku, ulicy, w przedszkolu. Chętnie rysują do oglądanych programów telewizyjnych i słuchanych bajek. Dużą rolę w tworzeniu artystycznych wizji dziecięcych odgrywają fantastyczne opowieści, wierszyki i piosenki dziecięce. Najgłębszym źródłem pomysłów twórczych bywa jednak od samego początku wyobraźnia dziecka. Przystępując do tworzenia dziecko odwołuje się do swoich doświadczeń poznawczych i związanych z nimi stanów emocjonalnych, które odnawiają się i potęgują w trakcie pracy twórczej.
Pod wpływem wzrastającej wiedzy o świecie, różnych przeżyć i doświadczeń wytwory plastyczne dzieci stają się dojrzalsze, obejmują większy zakres treści oraz wzbogacają się pod względem formy. Oprócz cech podstawowych jakiegoś przedmiotu dziecko stara się uwydatnić jego rysy charakterystyczne. Dziecko coraz bardziej modeluje bryłę gliny lub kontur rysunku, który zaczyna nabierać giętkości i życia. W przedszkolu, zwłaszcza w grupach starszych, spotyka się dzieci, które z upodobaniem i precyzją rysują, lepią lub wycinają bardzo małe przedmioty. Po dokonaniu przeglądu wytworów dzieci młodszych i starszych utwierdzamy się w przekonaniu, że twórczość plastyczna dziecka w wieku przedszkolnym może osiągnąć wysoki pod względem estetycznym poziom w granicach prostych, prymitywnych jeszcze środków, jakimi posługuje się dziecko.
TECHNIKI PLASTYCZNE WYKORZYSTYWANE W PRACY PRZEDSZKOLA
Zadaniem nauczycieli dzieci w wieku przedszkolnym jest rozwijanie wszelkich zdolności dziecka, dzięki czemu kształtuje ono swą osobowość i zwiększa szanse swojego powodzenia w szkole i w życiu. Jedną z najczęściej wykorzystywanych dziedzin są sztuki plastyczne. Pasują one znakomicie do procesu kształtowania osobowości i postawy otwarcia na świat. Sztuka to niezbędny element pełnego i twórczego życia człowieka. Tak jak ciało nie może istnieć bez wody, tak dusza ludzka nie może istnieć bez takich wartości jak: piękno, dobro, miłość i prawda. Przeżywanie i rozumienie tych wartości stanowi o bogatej, wrażliwej i świadomej osobowości ludzkiej. Droga do ich poznania prowadzi poprzez własne doświadczenia, umiejętności, rozumienie rzeczy i zjawisk w życiu człowieka. Sztuki plastyczne umożliwiają właśnie zdobycie tych umiejętności małemu dziecku, ponieważ malarstwo, rysunek modelowanie wypływają ze spontanicznej potrzeby dziecka.
ODBIJANKA MOZAIKOWA
Ziemniak, plastelinę lub gumkę do ścierania, nóż, farby plakatowe, pędzel, papier z bloku technicznego Wykonujemy stemple z ziemniaka lub gumki w dowolnym kształcie. Farbę plakatową rozprowadzamy pędzlem na palecie. Będzie służyła do stemplowania tak jak poduszka z tuszem. Nabieramy na stempel niewielką ilość farby i odbijamy wielokrotnie na papierze dowolne kompozycje.
PIECZĄTKI Z ZIEMNIAKA
Kilka ziemniaków, nóż, farby plakatowe, papier rysunkowy Foremki do wycinania ciastek, pędzel Ziemniaka kroimy na pół. Na każdej połówce układamy foremkę do ciasteczek i wciskamy ją głęboko. Małym nożykiem ścinamy brzegi zewnętrzne i wyciągamy foremkę. Stempel gotowy. Teraz malujemy stempel farbą i dociskamy do kartki papieru wzór według własnego pomysłu.
ZIARENKOWE WYSYPYWANKI
Tektura, klej płynny, drobne nasiona, kasza, makaron. Na małym kawałku tektury narysuj ołówkiem zwierzątko. Część rysunku pomaluj klejem płynnym i nasyp grubą warstwę nasion. Przyciskamy lekko palcami i po chwili strzepujemy nadmiar na gazetę lub do miski.
ZIARENKOWE UKŁADANKI
Tektura, plastelina, butelka, duże nasiona, pestki, nóż i patyczek Tekturę oklejamy plasteliną o grubości pół centymetra. Wałkujemy butelką, aby wygładzić powierzchnie. Zaznaczamy, na plastelinowym tle wzór i rozpoczynamy nakładanie nasion i pestek, dociskając je palcem do powierzchni. Naklejony z tyłu wieszak z tasiemki umożliwi powieszenie obrazka na ścianie.
FARBA I KREDKI
Kredki świecowe, duży miękki pędzel, farby akwarelowe, kartka papieru. Rysujemy obrazek kredkami świecowymi, mocno przyciskając je do powierzchni kartki. Miejsca, które mają pozostać białe malujemy białą kredką świecową lub zwykłą świecą. Dużym pędzlem i farbą akwarelową pokrywamy całą powierzchnię obrazka. Nadmiar farby odsączamy chusteczką higieniczną. Najlepsze efekty uzyskamy, malując kredkami w kolorach żółtym pomarańczowym, czerwonym, jasnozielonym, jasnoniebieskim i dając fioletowo-granatowe tło.
MALOWANIE WATĄ
Papier z bloku technicznego, flamaster, nożyczki, świecę, watę, farby akwarelowe Flamastrem malujemy wzór i wycinamy go nożyczkami. Szablon nacieramy świecą, aby nie nasiąkał wodą. Kładziemy szablon na kartce białego papieru i przypinamy spinaczem. Do malowania przygotowujemy kilka tamponów z waty lub kawałków gąbki, dla każdego koloru oddzielnie. Tampon moczymy w wodzie a następnie w farbie i lekko uderzaj w papier widoczny w wyciętych okienkach szablonu. Zdejmując szablon podnosimy go do góry i czyścimy czystą wilgotną watą, żeby przy ponownym użyciu nie brudził papieru.
FARBY Z PASTĄ
Tektura, pędzle, talerzyk, farby akwarelowe, pasta do zębów. Na talerzyk wyciskamy trochę pasty do zębów. Kilkoma kroplami wody nasączamy wszystkie kolory farb i po chwili, gdy rozmiękną, pędzlem nabieramy farbę w dowolnym kolorze. Przenosimy ją na talerzyk i mieszamy z pastą do zębów. Powstanie gęsta i rozbielona pasta kryjąca. Po wyschnięciu gruba warstwa farby staje się krucha. Można ja wzmocnić spryskując lakierem do włosów.
WYDRAPYWANKA KOLOROWA
Papier z bloku technicznego, czarny tusz, farby akwarelowe, świeca szpilka lub gwóźdź. Kartkę pokrywamy farbami w pasy, koła, zależnie od kompozycji. Po wyschnięciu całą kartkę przecieramy świecą bardzo dokładnie. Po tym zabiegu całą powierzchnię pokrywamy tuszem. Tę czynność należy wykonywać tak długo aż cała powierzchnia stanie się czarna. Na wyschniętym papierze wydrapujemy linie szpilką. Po usunięciu świecy i tuszu ukażą się kolorowe linie zamalowanego akwarelą papieru.
WYDZIERANKA OBRAZKOWA
Papier kolorowy, kartka papieru białego, klej z mąki. Z kolorowego papieru wyrywamy potrzebne formy i naklejamy na kartkę białego papieru pomalowanego klejem z mąki. Klej: mąka pszenna, żytnia lub kartoflowa rozprowadzamy zimną wodą następnie zalewamy wrzątkiem i podgrzewamy mieszając. Do przygotowanego w ten sposób kleju możemy dodać farbę (stosunek farby do kleju 1:2), całość dokładnie wymieszać. Gdy farba jest za gęsta, można dodać wodę.
MASA SOLNA
2 szklanki wody, 1 szklanka soli miałkiej, 1 łyżka kleju do tapet (może być bez kleju), 1 szklanka wody (gorącej). Po wymieszaniu suchych składników, dodaje się niepełną szklankę gorącej wody i ugniata na pulchne ciasto. Aby masa nie wyschła można włożyć ją do woreczka z folii. Z masy można wykonywać płaskorzeźby lub tworzyć wzory przestrzenne.
KREDKI ŚWIECOWE
Technika często stosowana w przedszkolnych zajęciach plastycznych. Służy do zamalowywania dużych powierzchni kartonu, technika często łączona z farbą plakatową.
KREDKI OŁÓWKOWE
Służą do uzyskiwania rysunków precyzyjnych.
WYCINANKA
Technika płaska, polegająca na wycinaniu nożyczkami potrzebnych kształtów. Może być wycinanka z gazet, z kolorowych papierów, ze szmatek.
COLLAGE
Jest kompozycją wykonaną z różnych materiałów naklejonych na podłoże: odpadów tkanin, skór, falistej tektury, papierów, gazet, ścinków tekstylnych; możemy je łączyć z rysunkiem lub farbą.
MALOWANIE GĄBKĄ, PAŁECZKAMI HIGIENICZNYMI LUB KAWAŁKAMI WATY
Z gąbki wycina się różne kształty (koła, paski, trójkąty). Nanosi się na nie pędzlem gęstą farbę i robi odbitki.
RYSOWANIE ŚWIECĄ
Potrzebny wzór rysujemy świecą, a następnie całą powierzchnię kartki malujemy farbą.
WYDZIERANKA
W tej technice nie używa się nożyczek. Można tę technikę zaliczyć do kolażu.
ORGIAMI
Składanki z papieru.
OBRAZEK Z KLEKSA
(Dekalkomania) Prace wykonywane w tej technice są najczęściej dziełem przypadku. Na kartkę z bloku rysunkowego lub technicznego wylewamy niewielką ilość tuszu lub atramentu. Składamy kartkę na pół lub nakrywamy ją drugą i delikatnie gładzimy palcami, po czym kartki rozkładamy.
Plama z tuszu powinna się rozprzestrzeniać, tworząc 2 symetryczne wzory. Po wyschnięciu można wzbogacić pracę, domalowując lub doklejając dowolne elementy.
MOKRE W MOKRE
Arkusz papieru moczy się w wodzie. Następnie zgniata się go w kulkę i rozkłada. Miękkim pędzlem maluję się na nim farbą plakatową lub akwarelą. Po wyschnięciu kontury postaci można obrysować tuszem.
KLEKSY
Rozdmuchuje się kleks zrobiony z tuszu na kartce. Powstałą plama jest bazą do wykonywania obrazka. Pracuje tu wyobraźnia dziecka.
RZEŹBIENIE W MYDLE
Materiałem do rzeźbienia jest kostka szarego mydła.
MODELOWANIE Z PLASTELINY
Formowanie z miękkiego materiału, wybranego kształtu lub bryły.
MALOWANIE NA PAPIERZE ŚCIERNYM
Na bardzo drobnym papierze ściernym maluje się kredką świecową lub pastelą. Można rysunek utrwalić lakierem do włosów.
KLEJÓWKA
Malowanie farbą klejówką przygotowaną z plakatówki i kleju, tzw. „klajstru”.
NAKRAPIANE OBRZKI
Zmoczony papier nakrapia się kolorowym tuszem, po osuszeniu nakleja się gotowe przedmioty lub postacie.
Bibliografia:
· Szuman S. „Psychologia twórczości rysunkowej dziecka”, W-wa 1972
· Popek S. „Analiza psychologiczna twórczości dzieci i młodzieży”, WSiP 1978
· Neubart B. „Plastyka”, WSiP 1982
· Parnowska – Kwiatkowska M. „Zajęcia artystyczno-techniczne w przedszkolu” PZWS
W-wa 1959
· Misiurka A. „Kalendarz plastyczny w przedszkolu”, WSiP 1993
· Dorance Drance. „Zajęcia twórcze w przedszkolu”. Wyd. Cyklady, W-wa 1999
mgr Dębiec Izabela
Tomaszów Mazowiecki
Przedszkole nr 16
10
kandr