Maria Jankowska Dorastanie - procesem przejścia z dzieciństwa ku dorosłości.pdf - sdrfid

Dr Maria Jankowska

Akademia Pedagogiki Specjalnej

Warszawa

DORASTANIE - PROCESEM PRZEJŚCIA Z DZIECIŃSTWA

KU DOROSŁOŚCI

Dorastanie jest bardzo zróżnicowanym procesem intensywnych przemian

rozwojowych człowieka zachodzących między 11-tym a 18-tym rokiem życia. Okres

dojrzewania nazywany jest adolescencją, co z łac. adolescere oznacza wzrastanie ku

dojrzałości. Jest to więc okres w życiu człowieka, w którym dokonuje się

przeobrażenie z dziecka w osobę dorosłą Proces dorastania człowieka jest niezwykle

skomplikowany i obejmuje zmiany w sferze fizycznej, psychicznej, społecznej i

duchowej.

Maria Żebrowska podaje następujące zmiany zachodzące u dorastających:

- dojrzewanie fizjologiczne - jego końcowym efektem jest zdolność do

posiadania potomstwa;

- dorastanie społeczne - polega na kształtowaniu się ocen, przekonań,

postaw moralnych i nastawień społecznych oraz przygotowaniu się do

pełnienia określonej roli społecznej;

- rozwój umysłowy - przejście z etapu myślenia konkretnego na etap

myślenia abstrakcyjnego, dzięki czemu wzrasta efektywność uczenia się i

zdolność rozwiązywania problemów teoretycznych i praktycznych, a

rozumienie związków między zjawiskami, praw i uogólnień prowadzi do

coraz lepszej orientacji w otaczającej rzeczywistości;

- dojrzewanie emocjonalne - jego efektem jest uzyskanie stałości i

równowagi emocjonalnej w miejsce pobudliwości i niestałości. Zwiększa

się skala przeżyć emocjonalnych, wzbogaca treść uczuć, wzmaga się

rozwój tzw. uczuć wyższych - moralnych, społecznych, kulturowych 1 .

M. Żebrowska, Psychologia dzieci i młodzieży , PWN, Warszawa 1986, s.664.

Dokonujące się przeobrażenia okresu dorastania mają na celu przygotowanie

jednostki do wypełniania zadań w życiu dorosłym. Stąd jest to niezwykle ważny

okres w życiu człowieka, a jego przebieg ma wpływ na późniejsze sposoby

funkcjonowania i podejmowane czynności. Efektem względnie harmonijnego

rozwoju wszystkich sfer jest ukształtowanie dojrzałej osobowości pozwalającej

człowiekowi na realizację zadań w życiu dorosłym. Zachodzące zmiany w wyglądzie

zewnętrznym i osobowości dojrzewających odbijają się na ich zachowaniach,

uczuciach, potrzebach. Szybkie tempo tych przeobrażeń i często ich radykalny

charakter wywołują u młodzieży trudności w przystosowaniu się do nowych

sytuacji.

Havighurst opracował zadania rozwojowe dla młodzieży tego okresu, które

stanowią podstawę dla podjęcia różnych form działalności w okresie dorosłości.

Należą do nich: 2

- osiągnięcie nowych, bardziej dojrzałych więzi z rówieśnikami obojga płci;

- ukształtowanie roli męskiej lub kobiecej;

- akceptacja swojego wyglądu i skuteczne posługiwanie się własnym ciałem;

- osiągnięcie niezależności uczuciowej od rodziców i innych osób dorosłych;

- przygotowanie do małżeństwa i życia w rodzinie;

- przygotowanie do kariery zawodowej (niezależności ekonomicznej);

- rozwijanie ideologii (sieci wartości) i systemu etycznego kierującego

zachowaniem;

- dążenie i rozwijanie postępowania odpowiedzialnego i społecznie

akceptowanego.

Warto zdać sobie sprawę z dokonujących się zmian we wszystkich sferach, po

to, by wspomagać młodego człowieka w jego zmaganiach, by mógł on z

powodzeniem w życiu dorosłym podejmować takie formy funkcjonowania, które w

pełni pozwolą na realizację ich możliwości, w wyniku których powstaną użyteczne

dzieła dla nich samych i społeczeństwa. Zostaną pokrótce opisane najważniejsze

zmiany w sferze fizyczno-ruchowej i zmiany w psychice dojrzewających obejmujące

Cyt. za: K. Ostrowska, Nie wszystko o wychowaniu, CMPP-P MEN, Warszawa 2000, s.19.

rozwój struktur poznawczych, rozwój emocjonalno-społeczny, rozwój osobowości i

tożsamości.

I. Zmiany w sferze fizycznej

Początek okresu dojrzewania wyznaczają zmiany natury anatomiczno-

fizjologicznej zachodzące w organizmie dorastającego. One właśnie sygnalizują

rozpoczęcie biologicznej fazy dorastania często zwaną fazą pokwitania lub wczesnej

adolescencji, którą kończy osiągnięcie biologicznej dojrzałości, czyli zdolności do

dawania nowego życia. Fazę drugą, zwaną późną adolescencją charakteryzują

zmiany zachodzące przede wszystkim w sferze psychicznej zmierzającej do

osiągnięcia dojrzałości człowieka warunkującej odpowiedzialne samodzielne

kształtowanie własnego życia.

W fazie pokwitania pojawiają się pierwszorzędowe i drugorzędowe cechy

płciowe. Do cech pierwszorzędowych u dziewcząt zalicza się takie cechy, jak

powiększenie narządów płciowych (pochwy, łechtaczki, macicy) oraz

miesiączkowanie, które oznacza rozpoczęcie dojrzewania komórek jajowych. U

chłopców powiększeniu ulegają jądra, penis oraz rozpoczyna się produkcja spermy.

Drugorzędowe cechy płciowe dotyczą pojawienia się u obu płci owłosienia w okolicy

łonowej i pachowej oraz zmian kształtu i proporcji różnych części ciała.

Dziewczętom powiększają się piersi, rozszerzają się kości miednicowe, natomiast

chłopcom zmienia się głos, rozrastają się kości i pojawia się zarost na twarzy.

Ponadto zarówno u dziewcząt jak i przede wszystkim u chłopców następuje tzw.

skok pokwitaniowy, który objawia się szybkim wzrostem ciała. Ze względu na to, że

dziewczęta szybciej od chłopców dojrzewają biologicznie o około dwóch lat, stąd u

nich skok pokwitaniowy przebiega wcześniej, ale nie jest on tak intensywny jak u

chłopców.

Zmiany w budowie ciała dziecka postępują od dolnych części ku górnym i od

położonych najdalej ku znajdujących się najbliżej ciała. Ma to wydźwięk w jego

wyglądzie, kiedy to ręce i nogi są znacznie wydłużone w stosunku do proporcji całej

sylwetki dziecka. Jednocześnie rozrastają się mięśnie i narządy wewnętrzne. Zmienia

się również wygląd twarzy, głównie na skutek wysunięcia się ku przodowi jej dolnej

części. W okresie pokwitania zaznaczają się takie cechy, jak wzrost potliwości,

przetłuszczanie się włosów i trądzik młodzieńczy.

W okresie dojrzewania następują znaczne zmiany w rozwoju ruchowym. Za

względu na zmiany proporcji ciała ruchy dorastających często są niezgrabne, brak w

nich precyzji, co często prowadzi do rezygnacji z podejmowania aktywności

ruchowej. Jednak ruch dla rozwijającego się młodego organizmu jest konieczny,

ponieważ jest warunkiem jego zdrowego i harmonijnego wzrastania. Pod koniec

okresu dorastania w rozwoju motorycznym (ruchowym i manualnym) zaznacza się

wyraźny dymorfizm płciowy, polegający na tym, że ruchy dziewcząt stają się

bardziej płynne, elastyczne i precyzyjne, natomiast ruchy chłopców są ostrzejsze,

bardziej kanciaste; u nich także wzrasta siła fizyczna.

II. Zmiany w sferze psychicznej

1. Rozwój struktur poznawczych

Jednym z ważnych aspektów procesu dorastania jest intensywny rozwój

umysłowy, który wyraża się w doskonaleniu wszystkich funkcji poznawczych,

takich jak spostrzeganie, pamięć, uwaga, wyobrażenia, uczenie się, myślenie,

rozumowanie, tworzenie pojęć. W tym okresie wzrasta wrażliwość i czułość

zmysłów, co wpływa na jakość spostrzegania nastolatków. Uwaga staje się bardziej

pojemna, a pamięć z mechanicznej przekształca się w strategiczną, dowolną i

logiczną. Wpływa to zasadniczo na proces uczenia się, które staje się coraz bardziej

zorganizowane i skoncentrowane nie tyle na mechanicznym zapamiętaniu treści lecz

na logicznym ich przyswojeniu ze zrozumieniem. W okresie dorastania zasadniczo

zmienia się sposób myślenia z konkretnego na abstrakcyjne, dzięki któremu

młodzież dość dobrze potrafi wskazać zależności przyczynowo-skutkowe i

przewidzieć konsekwencje swego działania 3 .

R.J. Gerrig, P.G. Zimbardo, Psychologia i życie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s.317-322.

Warto sięgnąć do pozycji J. Piageta Rozwój ocen moralnych , Warszawa 1967, w którym scharakteryzowano

cztery stadia rozwoju poznawczego człowieka: 1 stadium: sensomotoryczne (wiek od urodzenia do 2 lat), w

Dorastający potrafią coraz lepiej obserwować i analizować aktywność

własnego umysłu czyli dokonywać tzw. monitoringu kognitywnego 4 . Sprzyja on

kształtowaniu koncepcji własnej osoby i pojawieniu się młodzieńczego

egocentryzmu, pozwalającego na dokonywanie wglądu w samego siebie, czyli na

„spojrzenie skierowane do wewnątrz”. Wskutek młodzieńczego egocentryzmu

często młody człowiek wytwarza w myślach wyimaginowaną publiczność, która

przyczynia się do powstawania zamierzeń i planów, często o charakterze marzeń i

dokonywania czynów nadzwyczajnych. Wszystko to jest potrzebne do tego, by

pojawiły się zainteresowania w kierunku dokonywania wyboru kierunku kształcenia

i drogi życiowej nastolatków.

Rozwój poznawczy dorastających nie zależy przede wszystkim od

uwarunkowań dziedzicznych lub genetycznych. Wiele badań potwierdziło, że

środowisko społeczne, w jakim wzrasta człowiek ma decydujący wpływ na rozwój

poznawczy. 5 Autorzy zwracają uwagę na uwarunkowania rozwoju umysłowego

człowieka i stwierdzają, że interakcje społeczne w okresie dzieciństwa i adolescencji

oraz możliwość uczestnictwa w dyskusjach mają ogromny wpływ na kształtowanie

się struktur poznawczych i sprawność myślenia.

którym dziecko poznaje świat dzięki bezpośredniemu spostrzeganiu i aktywności motorycznej bez udziału

myślenia pojęciowego; 2 stadium: przedoperacyjne (2 – 7 lat), w którym dziecko staje się zdolne do myślenia

symbolicznego, jednak możliwości intelektualne nadal są zdominowane przez spostrzeżenia, a nie przez

pojęciowe uchwycenie sytuacji i zdarzeń. Myślenie dziecka jest tu ograniczone przez egocentryzm, czyli

nieumiejętność zrozumienia i uchwycenia punktu widzenia innych ludzi, centrację, czyli zwracanie uwagi tylko

na jedną właściwość przedmiotu z pominięciem innych bardzo istotnych i nieodwracalność, czyli niezdolność w

myśleniu i rozumowaniu do punktu wyjścia; 3 stadium: operacji konkretnych (7 – 11 lat), w którym dziecko

nabywa zdolności decentracji, odwracalności i staje się mniej egocentryczne. Występuje tu zdolność do

posługiwania się takimi operacjami jak klasyfikacja i szeregowanie; 4 stadium: operacji formalnych (okres

dorastania), w którym dorastający nabywa zdolność do rozumowania abstrakcyjnego bez odwoływania się do

konkretnych przedmiotów i zdarzeń. Jednostka potrafi rozwiązywać problemy logiczne za pomocą

syntetycznego testowania zbioru hipotez i równoczesnego badania ich wzajemnych zależności, w końcowej fazie

występuje tu zdolność do myślenia hipotetyczno-dedukcyjnego, którą nie osiągają wszyscy ludzie.

Badania Wygotskiego, Perkonsa Segal, Voss; zob: Nielsen L . Adolescence: A contemporary view, Fort Worth,

College Publishers. Wśród polskich autorów na zawiązek między rozwojem poznawczym a kształceniem

umysłu zwracały uwagę M. Przetacznik i M. Tyszkowa.

I. Obuchowska, Adolescencja, (w:) Psychologia rozwoju człowieka, B. Harwas-Napierała i J. Trempała (red.),

Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s.174n.

Maria Jankowska Dorastanie - procesem przejścia z dzieciństwa ku dorosłości.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: