UKĄSZENIA.pdf

Farmakoterapia

Uk¹szenia przez owady

– pierwsza pomoc i profilaktyka

Nie ma nic piękniejszego, niż wakacyjny, letni wieczór

na łonie natury. Niestety, sielankę zakłóca często natręc-

two owadów, które rzucają się na nas, kąsają, kłują, wy-

sysają krew, pozostawiając swędzące bąble.

w wyniku czego następuje zmniejsze-

nie ognisk zapalnych (zaczerwienienia,

obrzęków i wysięków skórnych). Doda-

tek chlorowodorku lidokainy łagodzi

świąd i ból w miejscu ukłucia. Podob-

ny efekt wykazuje siarczan antazoliny

– nafazolina – środek powodujący

skurcz naczyń krwionośnych i łagodzą-

cy objawy stanu zapalnego. Jednym

z częściej kupowanych preparatów

miejscowych jest preparat z dimetin-

denem, substancją o działaniu prze-

ciwhistaminwym, przeciwświądowym

i miejscowo znieczulającym.

Większość insektów jest nieszkodliwa

dla człowieka, ponieważ tylko niektó-

re gatunki spośród nich kłują lub gryzą

ludzi, np. komary, bąki, osy, pszczoły

i szerszenie – wśród owadów kłują-

cych, albo pchły i kleszcze – wśród

owadów gryzących.

spotykamy je przy żywności, a zwłasz-

cza przy surowym mięsie, słodyczach

i owocach. Ze względu na ich stosun-

kowo dużą agresywność osy stanowią

największe zagrożenie dla człowieka,

a przez to mają duże znaczenie dla

alergologów.

Nagłe przypadki

Ukąszenia przez pszczoły, osy czy

szerszenie w szyję lub język, względnie

w błonę śluzową jamy ustnej, wymaga-

ją natychmiastowej pomocy lekarskiej,

ponieważ powstające obrzmienie w re-

jonach gardła może doprowadzić do

uduszenia.

Podczas kłucia lub gryzienia do ludz-

kiej tkanki dociera ślina owada. W je-

go miejscu powstaje okrągły punkt na

skórze, który czerwieni się, swędzi i na-

brzmiewa. Wkrótce zostaje podrażnio-

ny mechanicznie, na skutek drapania

lub pocierania ubraniem, a rosnąca

opuchlizna powoduje nasilenie się

objawów. Objawy te to wynik reakcji

obronnych organizmu na obce białka

występujące w ślinie owada.

Największą osą jest szerszeń , który

swe gniazda buduje w dziuplach i na

poddaszach. Ze względu na imponu-

jące rozmiary, uważany jest za najnie-

bezpieczniejszego, choć w rzeczywi-

stości szerszenie nie są szczególnie

agresywne – atakują jedynie w okolicy

swych gniazd, jako jedyne poszukują

karmy nocą, przyciąga je światło.

Lekarz pogotowia ratunkowego, w ce-

lu wywołania szybkiej reakcji obron-

nej organizmu, wstrzykuje dożylnie

lek przeciwhistaminowy i kortyzon.

W niektórych przypadkach może być

konieczna stała obserwacja ukąszo-

nego w szpitalu, np. w przypadku

reakcji alergicznych . W Polsce z po-

wodu użądleń ginie kilkadziesiąt osób

rocznie. W części przypadków zgon

jest spowodowany reakcją toksyczną

po zaatakowaniu człowieka przez

rój. Wkrótce po gwałtownej reakcji

skórnej, u ludzi mających alergię na

jad pszczeli, pojawiają się duszności

i objawy wstrząsu anafilaktycznego.

Pacjent jest bardzo niespokojny. Po-

jawia się zbyt głębokie i intensywne

oddychanie, puls przyspiesza, a tętno

spada. Kończyny stają się zimno-wil-

gotne i bladoszare, a twarz blednie.

W takim przypadku natychmiastowa

pomoc lekarska jest bardzo ważna.

W celu stabilizacji układu krążenia le-

karz pogotowia wstrzykuje adrenalinę .

Przeciwko alergicznym reakcjom zapal-

nym są stosowane glikokortykosteroidy

i leki przeciwhistaminowe . Przeciwko

Doraźna pomoc po użądleniu

Natychmiastowe schłodzenie użądlo-

nego lub ukąszonego miejsca zapo-

biega rozprzestrzenianiu się substancji

obcych, wstrzykniętych przez owada

i przerywa rozwijające się reakcje za-

palne. Należy pamiętać, że pszczoły

ze względu na obecność haczyków

na powierzchni żądła, nie mogą go

usunąć po użądleniu człowieka, co

odróżnia je od os, które mogą żąd-

lić wielokrotnie. Po ukąszeniu żądło

pszczoły łącznie z tylną częścią jej tu-

łowia odrywa się i pozostaje w tkance

człowieka, a pszczoła umiera. Żądło

to należy natychmiast usunąć, aby

w miejscu ukłucia pozostała możliwie

najmniejsza ilość trucizny.

Owady błonkoskrzydłe

W Polsce występuje około 6 tysięcy

gatunków owadów błonkoskrzydłych.

Spotykamy się z nimi praktycznie co-

dziennie w miesiącach z dodatnimi tem-

peraturami (kwiecień-październik).

Rodzina pszczół obejmuje wszystkie

gatunki pszczół oraz trzmiele . Trzmiele

ze względu na swoją wielkość i głośne

brzęczenie budzą respekt, ale w rze-

czywistości są bardzo opanowanymi

owadami, żądlą jedynie jeśli zagrożo-

na jest społeczność.

Osy stanowią bardzo liczną grupę

systematyczną, są wśród nich gatunki

żyjące samotnie i w zorganizowanych

społecznościach. W przeciwieństwie

do pszczół żywią się poza cukrami

również pokarmem białkowym, głów-

nie upolowanymi owadami. Owady

te, często budujące gniazda w ziemi,

żyją w pobliżu człowieka. Najczęściej

Chłodzenie można przeprowadzić

za pomocą zimnego kompresu lub

żelu. W aptekach można zakupić bez

recepty miejscowe leki złożone w for-

mie żelu, kremu czy aerozolu, łączące

działanie składnika przeciwhistamino-

wego, który hamuje reakcje alergiczne,

Farmakoterapia

duszności może okazać się konieczna

teofilina . Między jadem pszczół i os

a jadem szerszeni występuje alergia

krzyżowa.

się konieczne zastosowanie terapii an-

tybiotykowej.

wiem od wielu czynników – głównie od

temperatury i wilgotności, które sprzyjają

wylęganiu się pasożytów z jaj, powsta-

waniu różnych form rozwojowych oraz

w poszukiwaniu żywicieli. Najlepsze

warunki klimatyczne występują w Polsce

w okresie od wczesnej wiosny (przełom

marca i kwietnia), do wczesnej jesieni

(końca września). W Polsce występują 3

podstawowe gatunki kleszczy – Ixodes

ricinus, Rhipicephalus sanguineus, Der-

macentor reticulatus. Oczekują na swo-

je ofiary (ludzi i zwierzęta) na liściach

krzewów bądź wysokich traw.

Choroby układowe wywołane

ukąszeniem przez komary

Podczas gdy w naszej szerokości geo-

graficznej uciążliwe ukąszenia przez

komary są niegroźne, to w tropikalnych

i subtropikalnych strefach są one obar-

czone wysokim ryzykiem. Niezwykle

ważna jest profilaktyka zimnicy (ma-

larii), na którą nie wynaleziono do-

tychczas szczepionki. W profilaktyce

stosuje się chemioprofilaktykę. Wybór

leku zależy od regionu malarycznego,

długości pobytu oraz oporności na leki.

Osoby wyjeżdżające w tereny zagro-

żone, powinny zasięgnąć informacji

w poradniach chorób tropikalnych oraz

punktach szczepień dla osób wyjeż-

dżających, na temat chemioprofilakty-

ki malarii, sytuacji epidemiologicznej

i koniecznych zaleceń.

Każda osoba, która wie, że ma

alergię na jad pszczół i os, powin-

na być wyposażona, szczególnie

w sezonie wiosenno-letnim, w ze-

staw pierwszej pomocy, składają-

cy się z leków antyhistaminowych,

kortykosteroidów doustnych oraz

z adrenaliny w formie strzykawki

automatycznej. Leki trzeba przyjąć

natychmiast po użądleniu.

Cykl rozwojowy kleszczy może trwać

od kilku miesięcy do kilku lat. Nieod-

zownym warunkiem przejścia z jedne-

go stadium rozwojowego kleszcza do

następnego jest spożycie krwi „żywi-

ciela” – człowieka lub zwierzęcia. Nie-

które gatunki kleszczy mogą przeżyć

kilka lat bez dostępu do pożywienia.

Nie każdy obrzęk jest

dramatyczny

Często pacjenci utożsamiają silne reak-

cje miejscowe z alergią. W przypadku

obrzmienia stawów najpierw wskaza-

ne jest zażycie doustnych leków prze-

ciwhistaminowych, np. zawierających

cetyryzynę . Przyjmuje się 1 tabletkę

na dobę wieczorem. Przy cięższych

obrzmieniach mogą jednak być stoso-

wane zapobiegawczo. W przypad-

ku obrzmienia ze stanem zapalnym

sensowne jest stosowanie maści lub

aerozoli zawierających glikokortykoste-

roidy. Zaczerwienienie i obrzęk, które

utrzymują się przez kilka dni po uką-

szeniu przez owada, niejednokrotnie

doprowadzają do powstania wtórnej

infekcji. Zdarza się to szczególnie czę-

sto po ugryzieniu przez bąki. W tym

przypadku pomocne są okłady z riva-

nolu lub maści z jodowanym powido-

nem . Miejsca po ukłuciach, z dużym

odczynem zapalnym, szczególnie

u dzieci, ale także u dorosłych, moż-

na przetrzeć 70% spirytusem salicylo-

wym , a następnie zapędzlować 1-2%

roztworem wodnym lub spirytusowym

gencjany . Nie wygląda to może zbyt

estetycznie, ale terapia jest bardzo sku-

teczna, gdyż zapobiega powikłaniom

bakteryjnym w miejscu ukłucia. Strupki

po ukłuciu szybciej się goją po nało-

żeniu maści cynkowej z kwasem sali-

cylowym. Jeżeli stan zapalny obejmie

dużą powierzchnię, to może okazać

Ugryzienia przez pchły

Ugryzienia przez pchły dają typowe

objawy. Mamy tutaj do czynienia naj-

częściej z ugryzieniami w trzech sku-

pieniach, zlokalizowanymi blisko siebie

na pewnym obszarze skóry. Leczenie,

podobnie jak przy ukąszeniach koma-

rów, jest objawowe. Aby było ono sku-

teczne i trwałe, ważne jest znalezienie

źródła pochodzenia pcheł. Pchły na

krótko przedostają się do krwi i potra-

fią ją wyssać z ludzkiej skóry. Poza tym

żyją w ubraniach, tekstyliach lub sier-

ści zwierząt, najczęściej psów i kotów.

Należy odpowiednio stosować środki

przeznaczone do niszczenia pcheł na

zwierzętach domowych i w pomiesz-

czeniach.

Samice kleszczy składają jaja w od-

osobnionych miejscach, porośniętych

gęstą i wysoką na kilka-kilkadziesiąt

centymetrów roślinnością. Dorosłe sa-

mice niektórych kleszczy składają jed-

norazowo około 100 jaj, inne nawet

3000 do 6000. Larwy wszystkich ga-

tunków kleszczy opuszczają jaja po

około 2 tygodniach.

Przedostają się na trawę lub krzewy

w poszukiwaniu pierwszego posił-

ku z krwi. Jeśli człowiek lub zwierzę

przejdzie obok – kleszcze opadają na

nich i pełzną po skórze w poszukiwa-

niu takiego miejsca na niej, z którego

mogą z łatwością pobrać pokarm. Po

napiciu się krwi, kleszcze odpadają ze

skóry gospodarza i wracają do swego

środowiska, oczekując na kolejnego

żywiciela.

Ugryzienia przez kleszcze

Kleszcze dokonały kolonizacji niemal

wszystkich ekosystemów. W Polsce,

w każdym regionie kraju, spotkać je

można zarówno w lasach jak i na łą-

kach, w parkach i na skwerach miejskich,

jak również w ogródkach przydomo-

wych. Pojawianie się kleszczy ma cha-

rakter sezonowy. Ich rozwój zależy bo-

Po pierwszym posiłku, złożonym z krwi,

larwy przeobrażają się w stadium

nimfy i zaczynają szukać nowego

gospodarza. Nimfy są tak drobnych

rozmiarów, że często mogą pozostać

niezauwożane. Zwiększa to prawdo-

Farmakoterapia

SCHEMAT SZCZEPIENIA P/KLESZCZOWEGO

Uodpornienie

podstawowe

Dawka

Odstęp czasu między

podaniem

powinno być zdezynfekowane (70%

spirytus skażony chlorheksydyną). Nie-

stety, mimo dezynfekcji nie można wy-

kluczyć przeniesienia przez kleszcza

bardzo groźnych chorób – boreliozy

czy kleszczowego zapalenia mózgu .

1 dawka

0,5 ml domięśniowo

1-3 m-ce po pierwszym

szczepieniu

2 dawka

0,5 ml domięśniowo

W działaniach profilaktycznych nie-

zmiernie istotne jest unikanie ekspozycji

na zakażenie, poprzez stosowanie me-

tod ochrony osobistej przed ukłuciem

przez kleszcza, takich jak: używanie

odpowiedniej odzieży, stosowanie pre-

paratów odstraszających (repelentów),

wczesne i ostrożne usuwanie kleszczy

ze skóry, gotowanie bądź pasteryza-

cja mleka pochodzącego od zwierząt

z terenów endemicznych.

3 dawka

0,5 ml domięśniowo

9-12 m-cy po drugim

szczepieniu

Dawka przypominająca 0,5 ml domięśniowo

3 lata od ostatniego

szczepienia

podobieństwo przeniesienia przez nie

groźnych chorób. Po napiciu się krwi

nimfa osiąga stadium pasożyta doro-

słego. Dorosłe samice kleszczy żywią

się krwią gospodarza przez 8-12 dni.

W niektórych przypadkach, pijąc jego

krew, powiększają swą wyjściową ma-

sę ciała aż 100-krotnie. Samice kopulu-

ją z samcami kleszczy przybywając na

ciele gospodarza, po czym odpadają

i składają jaja w odosobnionym miej-

scu – dając początek nowemu cyklowi

rozwojowemu.

czułkom. Kleszcze wydzielają do rany

specjalną substancję – tzw. cement. Po-

woduje to, że usunięcie kleszcza nawet

po jego śmierci jest wyjątkowo trudne.

Występują kolejno fazy ssania krwi

i wydzielania śliny. Ślina osłabia reakcje

obronne gospodarza. Następuje ssanie

gwałtowne, czyli przyspieszenie kolej-

nych faz wydzielania śliny i ssania krwi.

W tym momencie możliwość przeniesie-

nia chorób jest największa. Ryzyko prze-

niesienia zarazków chorobotwórczych

jest proporcjonalne do czasu ssania

krwi. Zakończenie ssania stanowi okres

największego zagrożenia przenoszenia

chorób. Ryzyko jest stosunkowo niskie

do 48 godzin od momentu przyczepie-

nia się kleszcza i rozpoczęcia procesu

ssania krwi. Po upływie tego czasu ry-

zyko staje się coraz większe.

Obecnie najlepszą i najpewniejszą

metodą zabezpieczenia przed klesz-

czowym zapaleniem mózgu i jego

następstwami jest przeprowadzenie

pełnego cyklu szczepienia ochronne-

go. Szczepienie jest w szczególno-

ści zalecane osobom zatrudnionym

przy eksploatacji lasu, stacjonującemu

w lasach wojsku, rolnikom, młodzieży

odbywającej praktyki oraz turystom

i uczestnikom obozów i kolonii.

W znalezieniu żywiciela niezwykle po-

mocny jest specjalny aparat detekcyjny,

tzw. narząd Hallera, umieszczony na

stopie pierwszej pary odnóży. Narząd

ten jest wrażliwy na ciepło, dwutlenek

węgla i dotyk. Rozpoznanie żywiciela

prowokuje atak. Kleszcze przyczepiają

się najchętniej w miejscach, gdzie skó-

ra jest szczególnie delikatna. Specjalny

aparat, Hypostom, przebija skórę dzięki

poruszającym się na przemian szczęko-

Dla zapewnienia odpowiedniego za-

bezpieczenia niezbędne jest uodpor-

nienie podstawowe przez podanie

szczepionki. Żeby szczepionka działa-

ła pewnie i długo czasowo wykonywa-

ne jest trzy etapowe szczepienie a na-

stępnie szczepienie przypominające.

Najważniejsze jest szybkie usunięcie

kleszcza za pomocą odpowiednich

szczypiec. W celu zapobiegnięcia

infekcji wtórnej, miejsce ugryzienia

Szczepienia można rozpocząć w do-

wolnej porze roku. Najlepiej zimą lub

wiosną, aby uzyskać odporność jeszcze

przed sezonem aktywności kleszczy.

SCHEMAT PRZYSPIESZONY

dla osób zgłaszających się do szczepienia wiosną lub latem

Uodpornienie

podstawowe

Odstęp czasu między

podaniem

Dawka

Ochrona przed zakażeniem po poda-

niu 3 dawek szczepionki utrzymuje się

przez co najmniej 3 lata W aptekach

dostaniemy bez recepty preparaty ła-

godzące ukąszenia owadów, jak rów-

nież je odstraszające.

1 dawka

0,5 ml domięśniowo

2 dawka

(zabezpieczenie na rok)

0,5 ml domięśniowo

14 dni po pierwszym

szczepieniu

9-12 m-cy po drugim

szczepieniu

3 dawka

0,5 ml domięśniowo

mgr farm. Tomasz Mrozowski

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: