M3 - DZIAŁALNOŚĆ WIATRU.pdf - Geologia(4) - aneciakurczaczek

DZIAŁALNOŚĆ WIATRU

Polega na niszczeniu, akumulowaniu i transportowaniu; przed wywiewaniem najskuteczniej

chroni roślinność.

1. EROZJA EOLICZNA – odbywa się jako:

- deflacja – wywiewanie cząstek mineralnych; zależy od siły wiatru i wielkości ziaren. W

jej wyniku powstają niecki deflacyjne, grzyby skalne

- korazja – rysowanie, ścieranie, drążenie i polerowanie skał przez ziarna piasku

niesione przez wiatr; powstają różne formy skalne, np. grzyby

2. TRANSPORT EOLICZNY – odbywa się jako:

- suspensja – w stanie zawieszonym (średnica < 0,2 mm)

- saltacja – przesuwanie się skokowe

- trakcja - wleczenie

3. AKUMULACJA EOLICZNA – transportowane ziarna osadzają się na przeszkodach;

typowymi osadami są piaski wydmowe i lessy.

Wśród formy erozyjnych wyróżniamy: niecki deflacyjne, kotliny deflacyjne, niecki korozyjne,

bruzdy i rynny korazyjne, jardangi (żebra skalne ogładzone przez korazję), grzyby skalne,

graniaki, bruk deflacyjny, pancerz pustynny . Formami akumulacyjnymi są wydmy o

różnym kształcie: barchany, wydmy paraboliczne, wydmy poprzeczne, wydmy podłużne i in.

Erozja eoliczna jest ściśle związana z transportem eolicznym cząstek mineralnych. Niszczącą

działalnością wiatru jest:

– deflacja – wywiewanie cząstek mineralnych prowadzące do powstania zagłębień – misy lub

rynny deflacyjne . Wywiewanie zachodzi do momentu powstania bruku deflacyjnego , tj.

warstwy żwiru lub gruboziarnistego piasku, którego wiatr nie jest w stanie przetransportować.

Jeśli na obszarach pustynnych dno zagłębienia deflacyjnego dochodzi do poziomu wód

gruntowych, powstaje oaza . W wyniku nierównomiernego wywiewania mogą powstać ostańce

deflacyjne ;

– korazja – niszczenie powierzchni skał przez uderzające w nią ziarenka piasku niesione przez

wiatr. Powierzchnie te są rysowane, ścierane, polerowane lub drążone. W wyniku działania

korazji powstają: żłobki i jamy korazyjne, wygłady eoliczne, graniaki, grzyby skalne.

Transport eoliczny uzależniony jest od siły wiatru oraz od wielkości cząstek mineralnych. Może

się odbywać w postaci toczenia i przesuwania ziaren po powierzchni, przemieszczania

skokowego, czyli saltacji , oraz unoszenia w powietrze i transportowania na duże odległości

drobnych cząstek (poniżej 0,2 mm) tj. suspensji .

Akumulacja eoliczna następuje na tych obszarach, gdzie siła nośna wiatru maleje. Głównymi

formami akumulacyjnej działalności wiatru są:

– wydmy – piaszczyste wzniesienia o łagodnych stokach od strony dowietrznej i stromych od

zawietrznej. Po stoku łagodnym wiatr wtacza ziarenka piasku pod górę, które po przekroczeniu

najwyższego miejsca spadają grawitacyjnie w dół, budując stok stromy. W ten sposób wydma

może się przesuwać zgodnie z kierunkiem wiatru. Na obszarach pustynnych tworzą się

barchany mające kształt półksiężyca. Ramiona barchanu ze względu na mniejszą ilość piasku

przesuwają się szybciej niż centralna część wydmy, dlatego są wydłużone zgodnie z kierunkiem

wiatru. Na obszarach o klimacie bardziej wilgotnym, terenach nadmorskich lub w dolinach

rzecznych tworzą się wydmy paraboliczne . Tak jak barchany mają one kształt półksiężyca,

lecz ich ramiona skierowane są pod wiatr, ponieważ są przytrzymywane przez roślinność lub

duże zawilgocenie

– pokrywy lessowe – tworzą się przez osadzanie materiałów pyłowych nawiewanych przez

tysiące lat z terenów pustynnych. Mogą osiągać grubość ponad 100 m. Współcześnie pokrywy

lessowe tworzą się w Chinach i Mongolii, gdzie less nawiewany jest z pustyni Gobi.

Pustynie są obszarami, na których rzeźbotwórcza działalność wiatru jest najlepiej widoczna. Ze

względu na rodzaj podłoża wyróżniamy pustynie:

– kamienistą (hamada) – jest całkowicie pozbawiona drobnego materiału skalnego, wywianego

przez wiatr; pustynia tego typu występuje w centralnej części Sahary – masywy: Ahaggar,

Tibesti, Dar Fur;

– żwirową (serir) – jest zbudowana z materiału nieco grubszego, wygładzonego przez wiatr –

graniaki; pustynie żwirowe występują na bardzo dużych obszarach Sahary i Pustyni Gibsona w

Australii;

– piaszczystą (erg) – jest pokryta piaskami stale przemieszczanymi przez wiatr, wędrującymi

wydmami i suchymi dolinami rzek epizodycznych, tzw. uedy (wadi) . Pustynie piaszczyste to

większość pustyń azjatyckich, australijskich, amerykańskich i najbardziej zewnętrzna część

Sahary;

– ilastą (takyr) – jej powierzchnia pokryta jest stwardniałym, spękanym iłem. Pustynia ilasta

(pyłowa) po deszczu zmienia się w grząskie błoto.

• WYDMY – powstają z niesionego piasku; stok od strony wiania wiatru jest łagodny a przeciwny

stromy; tworzą się na pustyniach, wybrzeżach morskich i szerokich tarasach rzecznych;

wysokość może dochodzić do 500 m. Pod wpływem wiatru wydmy wędrują o kilka do kilkunastu

(max 200 m) m/rok. Warstwowanie jest krzyżowe (typowe dla osadów eolicznych - przekątne),

gdyż ziarna staczają się po stoku a kierunek wiatru się zmienia.

Zależnie od kierunku i siły wiatru, ilości piasku, wilgoci i roślinności wydmy dzielimy:

• Barchany – typowe dla pustyń gdzie dominuje jeden kierunek wiatru

• Paraboliczne – na obszarach nadmorskich i tarasach rzecznych

• Nieregularne – przy zmiennych kierunkach wiatru

• Podłużne – o osi równoległej do kierunku wiatru

• Poprzeczne – o osi prostopadłej do kierunku wiatru

W Polsce wydmy występują na wybrzeżu Bałtyku, gdzie w rejonie Łeby dochodzą do 60 m

wysokości, w okolicach Olkusza (Pustynia Błędowska i Starczynowska), w Puszczy

Kampinowskiej i pradolinach Warty, Noteci, Pilicy i Wisły (koło Torunia i Włocławka).

• LESSY – zbudowane są z drobnego pyłu pochodzącego z pustyń i rejonów wulkanicznych i

transportowanego na duże odległości.

Less to skała barwy żółtej, niewarstwowana, porowata, zbudowana z pyłu kwarcowego i

węglanu wapnia; łatwo ulega rozmyciu tworząc wąwozy i jary o stromych ścianach.

Największe obszary lessowe znajdują się w Chinach; w Polsce utworzył się w okresie

zlodowaceń na Wyżynie Lubelskiej i Sandomierskiej.

yieanie (deflacja)

Transport okruchów – trakcaj, saltacja, suspensja

wydmy poprzeczne barchan

Wydma paraboliczna wydmy podłużne

Procesy eoliczne zachodzą z różną intensywnością na całej kuli ziemskiej, jednak najbardziej

intensywnie w strefie zwrotnikowej oraz w suchych obszarach stref umiarkowanych – w obrębie

pustyń i półpustyń . Pustynie cechują się:

• opadami rocznymi nieprzekraczającymi 200 mm, a niekiedy wynoszącymi kilka mm rocznie;

• stałym deficytem wilgotności – ilość opadów jest znacznie (nawet do 30 razy) mniejsza od

parowania;

• silnym usłonecznieniem, związanym z dużą ilością dni bezchmurnych;

• dużymi dobowymi wahaniami temperatur;

• całkowitym lub prawie całkowitym brakiem wody i roślinności;

• brakiem cieków lub występowaniem cieków tylko epizodycznych;

• przeważającą rolą morfogenetyczną wiatru, kształtującego zespół eolicznych form erozyjnych i

akumulacyjnych.

Obszary o nieco niższym stopniu suchości określane są mianem półpustyń. Pod względem

krajobrazowym półpustynia jest formacją pośrednią pomiędzy pustynią a sawanną lub stepem,

cechuje się występowaniem rozrzedzonej pokrywy roślinnej z przewagą suchorostów

(kserofitów) i sukulentów (roślin gromadzących i przechowujących wodę), a także roślin

efemerycznych, pojawiających się epizodycznie po opadach deszczu i szybko ginących.

Podstawowe rodzaje pustyń:

• piaszczyste (erg),

• ilaste (takyr, playa, kewir, sebkha),

• żwirowe (serir, reg, gibber),

• kamieniste,

• skaliste (hamada).

DZIAŁALNOŚĆ MORZA

Olbrzymie masy mórz i oceanów są najpotężniejszym czynnikiem geologicznym działającym na

Ziemi a ich znaczenie polega głównie na powstawaniu skał osadowych (akumulacji).

Osady powstające w środowiskach oceanicznych występują obecnie powszechnie na lądach co

świadczy o zmiennym zasięgu mórz i oceanów w przeszłości. Morza wielokrotnie wkraczały na

obszary lądowe ( TRANSGRESJA ), które były spowodowane podniesieniem się wód oceanu

światowego na skutek topnienia lodowców, podnoszenia się dna oceanicznego lub obniżaniem

się lądów w wyniku ruchów tektonicznych. Wycofywanie się mórz z lądów to REGRESJE .

Działalność morza jest również niszcząca w strefach brzegowych, gdzie powoduje cofanie się

brzegu.

Fale powierzchniowe, ze względu na siłę, która je wywołuje, dzieli się na: - wiatrowe (tzw.

wymuszone), powstające w wyniku oddziaływania wiatru na powierzchnię wody; przy wietrze

umiarkowanym (6–7 m/s) na grzbietach fal pojawia się piana; wraz ze wzrostem prędkości

wiatru następuje wzrost wysokości, długości i prędkości fal; podczas silnych sztormów (ponad

20 m/s) występują olbrzymie fale układające się szeregowo, o przewalających się grzbietach (na

otwartym oceanie osiągają wys. 7–8 m, maks. 16–17 m);

- pływowe , związane z przyciąganiem Księżyca i Słońca ( pływy)

- baryczne ( sejsze ), związane z przemieszczaniem się układów barycznych (cyklony, tajfuny),

spowodowane zmianami ciśnienia atmosf. nad powierzchnią akwenu

- sejsmiczne ( tsunami ), wywołane trzęsieniami dna mor. Oraz wybuchami podwodnych

wulkanów

Fale tsunami powstają, gdy pod wodą następuje erupcja wulkanu lub trzesienie ziemi - woda

jest wypychana gwałtownie w górę, co powoduje powstawanie fal. Tsunami powstające w ten

sposób w odróżnieniu od normalnych fal sięgają od powierzchni wody aż do dna oceanu. W

ruch wprawiany jest praktycznie cały ocean. Takie fale są zupełnie niegroźne, dopóki

przemieszczają się po głębokich wodach. Przeważnie są w ogóle nie zauważane na pełnym

morzu. Prawdziwe zagrożenie powstaje, gdy tsunami dociera do płytkich wód przybrzeżnych.

Wówczas fala pędząca czasami z prędkością 700 km/godz. załamuje się w płytkiej wodzie i

uderza w ląd z potworną, miażdżącą siłą, zmiatając wszystko co stanie na jej drodze. Jedyną

oznaką nadchodzącej fali jest gwałtowne cofanie się oceanu na kilka chwil przed uderzeniem.

Potem następuje równie gwałtowne podniesienie się poziomu oceanu, a następnie tsunami

zalewa wybrzeże nawet na kilkaset metrów w głąb lądu.

1. EROZJA MORSKA - jest wywołana przez pływy, falowanie i prądy morskie, podstawowym

czynnikiem jest jednak przybój czyli uderzanie fal o brzeg działające hydraulicznie i poprzez

abrazję; erozja morska jest widoczna na wybrzeżach i na dnie morskim.

Działanie hydrauliczne – polega na kruszeniu, odrywaniu i rozmywaniu brzegu przez

uderzające fale i zależy od budowy geologicznej, morfologii brzegu oraz zasięgu fal

- na brzegach płaskich działanie to jest niewielkie i ogranicza się do strefy kipieli na dnie,

gdzie załamują się fale a materiał z dna jest przenoszony na brzeg

- na brzegach wysokich ( KLIFACH ) atakujące brzeg fale podcinają go co prowadzi do

obrywów, osuwisk i cofania się brzegu. Wybrzeża cofają się z różną prędkością, np. w rejonie

Kołobrzegu, Wyspa Wolin 0,5 – 1 m/rok.

M3 - DZIAŁALNOŚĆ WIATRU.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: