Nazwa “byliny” obejmuje bardzo liczną i wyjątkowo różnorodną grupę gatunków roślin zarówno dziko rosnących jak i uprawnych, które mają jedną cechę wspólną: każdego roku, przed nastaniem zimy zamiera ich część nadziemna i faktycznie znikają one z pola widzenia. Ale tylko do wiosny, kiedy to na nowo - z pozostałych w ziemi korzeni, kłączy, cebul lub bulw - wyrastają nowe pędy gotowe do wegetacji. Cecha ta znalazła odzwierciedlenie w wielu europejskich językach, które zaadaptowały łacińskie słowo perennis oznaczające: trwały, niezmienny, niewysychający na określenie wszystkich zachowujących się w ten sposób roślin. Na pierwszy rzut oka takie zachowanie wydaję się być wadą i zapewne jest w porównaniu z krzewami i drzewami, których pokrój, kształt konarów czy barwę pędów możemy w pełni docenić zimową porą. Ale byliny, poza tym okresem czasowej nieobecności, reprezentują tak wiele zalet, że trudno wyobrazić sobie nawet najmniejszy ogród bez kilku przedstawicieli tej ważnej grupy roślin. Lista zamieszczona poniżej zawiera te najbardziej rzucające się w oczy zalety:
kwiaty: drobne oraz bardzo duże, pojedyncze lub zebrane w kwiatostany we wszelkich możliwych kolorach oraz odcieniach barwnych. wiele z nich o silnym i przyjemnym zapachu (np. Paeonia, Iris, Lilium), Kwiaty pojawiają się w zależności od gatunki i odmiany od wczesnej wiosny (np. Galanthus, Helleborus, Eranthis) aż do późnej jesieni, zupełnie lekceważąc niskie temperatury i przymrozki (np. Aster dumosus, Chrysanthemum hyb. Colchicum).
liście: zielone oraz ozdobione barwnymi plamami, czasami zupełnie purpurowe, sine lub pokryte srebrzystym kutnerem (np.Hosta, Heuchera, Houttuynia, Artemisia). Przybierają one różnorodne kształty a ich wielkość waha się od bardzo małych, mierzonych w milimetrach (np. Sagina - karmnik) do imponujących rozmiarami liści, np. rzewienia znanego lepiej jako rabarbar (Rhubarb).
pokrój: zazwyczaj przybiera formę mniej lub bardziej rozłożystej kępy, ale istniej wiele gatunków płożących, oraz pnących, np. Lysimachia, Humulus, Clematis. Pokrój wielu bylin ulega w trakcie wegetacji widocznym zmianom, gdy pojawiają się kwiaty, pojedyncze lub zebrane w kwiatostany.
wielkość: wśród bylin mamy gatunki miniaturowe dorastające zaledwie do paru centymetrów wysokości (np. Sempervivum, Draba, Lysimachia nummularia) oraz kilkudziesięciocentymetrowe giganty, niektóre z nich przekraczają nawet dwa metry wysokości (lub nawet więcej, gdybyśmy skrupulatnie zmierzyli pędy gatunków pnących) takie jak: Helianthus salicifolius, Rudbeckia nitida, Clematis recta czy Humulus scandens
tempo wzrostu: zależy od gatunku ale i od warunków uprawy. Mamy byliny niskie i wolno rosnące (np. niektóre gatunki alpejskie) oraz rośliny szybko powiększające swoje rozmiary (np. Delphinium, Ligularia).
owoce lub nasiona: atrakcyjnie wybarwione (np. Physalis) lub przyciągające uwage zarówno formą jak i obfitością (np. niektóre gatunki Clematis)
długowieczność : byliny to rośliny “wierne i odpowiedzialne”, raz prawidłowo posadzone przez długie lata będą rosły w wybranym miejscu bez specjalnych zabiegów pielęgnacyjnych, oczywiście od tej reguły są nieliczne wyjątki. Paeonia, Hosta, Aster, Rudbeckia, Hemerocallis to przykłady gatunków, które zazwyczaj żyją dłużej od ogrodnika, który je sadził.
Różnorodność wymagań: nie bez znaczenia jest też możliwość posadzenia bylin w warunkach znacznie odbiegających od tzw. normy. Znajdziemy wśród nich zarówno gatunki na tereny suche, piaszczyste i ubogie, np. Alchemilla, Dianthus, Solidago, jak i na tereny wilgotne: Astilbe, Filipendula, Myosotis. Są wśród nich wielbiciele skalnych półek (np. Sedum, Gentiana, Leontopodium) jak i gatunki wodne (np. Nymphaea, Saggitaria, Typha). Są byliny wybitnie światłolubne (znakomita większość) oraz gatunki cieniolubne i cienioznośne, np. Aegopodium, Pulmonaria, Hosta.
Łatwość rozmnażania: byliny można rozmnażać z siewu, przez sadzonkowanie, podział starszych egzemplarzy, odkłady oraz coraz popularniejszą metodą in vitro (np. Hemerocallis, Paeonia, Hosta) Na koniec warto zaznaczyć, że zdecydowana większość bylin to gatunki, które wykazują dużą tolerancje co do warunków w jakich zostały posadzone. Zapewne, najzdrowiej wyglądają, gdy mają zapewnione swoje wymagania, ale dobrze radzą sobie na mniej zasobnych glebach, z okresowymi niedostatkami wilgoci lub jej nadmiarem. Podobną wyrozumiałość przejawiają odnośnie niedoboru światła, okazjonalnego zachwaszczenia czy niedostatecznego nawożenia. Wprawdzie rosną wtedy słabiej i mniej obficie kwitną, nie wolno jednak dopuszczać do nadwyrężenia tej tolerancji co zawsze skutkuje zamieraniem roślin.
ZASTOSOWANIE
Byliny ze względu na wymienione powyżej zalety są grupą roślin o wręcz wszechstronnym zastosowaniu. Najważniejsze i najbardziej popularne to tzw. rabaty bylinowe, które jako pierwsze pojawiły się dawno temu w ogrodach angielskich. Na rabatach rosną obok siebie gatunki pochodzące z różnych regionów kuli ziemskiej, co pozwala na tworzenie unikalnych kompozycji kolorystycznych, akcentujących różnorodny pokrój oraz przeciągający okres kwitnienia rabaty na cały sezon wegetacyjny. Dlatego tak ważnym elementem jest znajomość cech poszczególnych gatunków oraz odmian, by dobrze zaplanować atrakcyjną rabatę bylinową. Byliny stanowią doskonały “szkielet” dla kompozycji ogrodowych obejmujących rośliny jednoroczne, dwuletnie, drzewa oraz krzewy. Wiele bylin możemy zastosować w coraz popularniejszych ogrodach naturalnych, gdzie jak mało która grupa roślin, wydają się być “na swoim miejscu”, np. Pulmonaria, Aruncus, Aquilegia oraz liczne paprocie swoim wyglądem wprowadzają do ogrodu pożądaną naturalność. Innym rodzajem zastosowania bylin są murki skalne oraz wgłębniki, często budowane w towarzystwie oczka wodnego lub strumyka. W tym przypadku największe zapotrzebowanie jest na gatunki alpejskie (np. Alyssum saxatile, Androsace, Leontopodium i wiele innych) oraz na rośliny wodne lub lubiące wilgoć oraz (np. wspomniane wcześniej Nyphaea, Saggitaria czy też Filipendula i Astilbe) Bylinami obsadza się rabaty miejskie narażone na silne nasłonecznienie i zanieczyszczone powietrze wykorzystując, np. odmiany szałwi (Salvia), bodziszka (Geranium), liliowca (Hemerocallis). Byliny sadzi wzdłuż ścieżek w parkach oraz dekoruje nimi groby, do czego najlepiej nadają się gatunki cienioznośne i cieniolubne. Największą popularnością cieszą się wśród projektantów funkie (Hosta) chociaż powoli pojawiają się inne mniej popularne gatunki (np. Pulmonaria) Wśród nich na szczególną uwagę zasługują te, które możemy posadzić jako trawnik tam gdzie dociera za mało światła by mogła rosnąć trawa, takie jak: Vinca, Lysimachia czy Lamium. Byliny świetnie rosną w pojemnikach posadzone same lub w towarzystwie gatunków jednorocznych a nawet razem z krzewami i drzewami. Czynnikiem ograniczającym jest wtedy wielkość donicy. Obsadzonymi pojemnikami możemy dekorować każde miejsce pod warunkiem, że dociera do niego wystarczająca ilość światła pozwalająca na wzrost i rozwój bylin. Największym zainteresowaniem cieszą sie gatunki silnie krzewiące się o dekoracyjnym ulistnieniu i tolerancyjne na okresowe zasuszenie bryły korzeniowej, np. Hosta, Bergenia, Stachys. Z roku na rok coraz większe zainteresowanie budzą, nazwijmy to, ogrody tematyczne, np. rabata zapachowa, gdzie sadzone są gatunki bylinowe o pachnących kwiatach lub liściach. Do tego celu wykorzystuje się: Achillea, Anthemis, Convallaria, Dianthus, Hyacinthus, oraz rośliny powszechnie znane jako zioła: Melissa, Mentha, Ruta, Levisticum i inne. Rabata bylinowa to również doskonałe źródło do pozyskania kwiatów ciętych (np. Lilium, Delphinium, Gypsophila) oraz miejsce, gdzie możemy przez cały okres wegetacji ścinać fragmenty roślin celem ich zasuszenia (pomińmy przykłady, żeby nie ograniczać inwencji twórczej). Byliny oprócz walorów dekoracyjnych mogą też stanowić wartość kolekcjonerską a zdobycie nowego gatunku czy odmiany często przeradza się u kolekcjonerów w prawdziwą pasję a nawet zdrowe “uzależnienie”. Tacy nałogowcy należą do towarzystw i organizacji krajowych lub międzynarodowych (np. Amerykańskie Towarzystwo Miłośników Liliowców – American Daylily Association) promujących oprócz nowych odmian zdrowy tryb życia w bliskim kontakcie z naturą, co nie jest bez znaczenia w dzisiejszym pełnym chaosu i pośpiechu świecie.
WYMAGANIA
Wymagania tak zróżnicowanej wewnętrznie grupy roślin jaką są byliny dotyczą wielu warunków uprawy, z których najważniejsze i najbardziej ogólne zebrane zostały poniżej. Informacje szczegółowe zamieszczone są w opisach poszczególnych gatunków i odmian na stronach ZszP.
Wymagania świetlne
Największą grupę gatunków w obrębie roślin określanych mianem bylin stanowią gatunki światłolubne i tolerujące lekkie zacienienie. Przez “lekkie “ należy rozumieć sytuację w której posadzone byliny w ciągu dnia mogą być przejściowo ocienione (np. przez rosnące obok drzewo lub stojący budynek) lub na stałe otrzymywać jedynie światło rozproszone, którego ilość i jakość jednak nie wpływa wyraźnie negatywnie na wzrost i rozwój roślin. Najbardziej “chciwe” słońca są rośliny skalne oraz gatunki, które w swoim naturalnym środowisku rosną na doskonale oświetlonych terenach (i zazwyczaj odporne są również na suszę, np. Eryngium. Gypsophila, Antennaria czy Thymus. Drugą grupę roślin stanowią gatunki cieniolubne, które nie tolerują bezpośredniego ostrego nasłonecznienia, co daje o sobie znać pod postacią żółknących i zasychających liści oraz ogólnego niezdrowego wyglądu. Typowymi przedstawicielami tej grupy roślin są: Lysimachia, Pulmonaria, Viola, Aruncus, Bergenia, Tradescantia oraz paprocie. Na ostre letnie światło bardziej wrażliwe są odmiany z białymi smugami, plamami lub marginesami nawet gatunków światłolubnych. Takie odmiany zazwyczaj nazywane są 'Variegata' i przeznaczamy dla nich miejsce mniej narażone na poparzenie promieniami słońca. Zasychanie białych marginesów częściej ma miejsce, gdy intensywne oświetlenie idzie w parze z niedostatkiem wilgoci w powietrzu oraz glebie. Informacja na temat wymagań świetnych należy uwzględnić podczas planowania rabaty zestawiając ze sobą rośliny, które nie będą się wzajemnie zacieniać, lub wręcz przeciwnie, dawać pożądany cień. Nie jest najlepszym rozwiązaniem sadzenie bylin cieniolubnych blisko dużych drzew i krzewów z płytkim i silnie rozwiniętym systemem korzeniowym. Drzewa i krzewy wprawdzie dają cień ale szybko pobierają wodę z podłoża i byliny cierpią na jej niedostatek.
Rodzaj gleby, pH i wilgotność
Mimo zachwalanej wcześniej tolerancji bylin na nie zawsze optymalne warunki glebowe, trzeba jasno zaznaczyć, że byliny najlepiej rosną w żyznej, bogatej w składniki pokarmowe, dobrze utrzymującej wilgoć ale przepuszczalnej ziemi. O wyjątkach od tej reguły wspominają informacje szczegółowe podane przy opisie roślin. Gleby piaszczyste i przepuszczalne nie będą odpowiednie dla roślin wilgociolubnych, gleby nadmiernie zbite i zlewne, słabo zdrenowane eliminują większość dostępnych na rynku gatunków. Gleby lekkie poprawiamy dodając torfu, dobrze rozłożonego kompostu lub obornika, gleby ciężkie mieszamy z gruboziarnistym piaskiem (bez wapienia). Wszelkie zabiegi ulepszające strukturę gleby wykonujemy przed sadzeniem roślin. Na stanowiskach podmokłych, gdzie nie planujemy posadzić roślin bagiennych zakładamy drenaż na głębokości 40-50 cm. Jest to szczególnie ważne dla zdrowej uprawy kosaćców (Iris). Kolejnym czynnikiem wpływającym na sukces w uprawie bylin jest odpowiednia kwasowość podłoża. Na szczęście większości bylin odpowiada kwasowość zbliżona do obojętnego (pH-7,0) lub lekko kwaśnego (pH- 6,0 -6,5) a taką kwasowość ma większość gleb w ogrodach. Ziemie piaszczyste zazwyczaj są kwaśne i albo przeznaczamy je do uprawy gatunków kwaśnolubnych (np. Platycodon, Silene, Coreopsis) albo zmniejszamy jej kwasowość do poziomu neutralnego dodatkiem wapna. Ziemie ciężkie i wilgotne mogą mieć nawet zasadowy charakter i będą wtedy odpowiadały takim gatunkom jak: Anemone japonica, Gypsophila i Althea pod warunkiem, że założymy drenaż odprowadzający nadmiar wody. Poziom wilgotności gleby i jej utrzymanie zależy od ilości substancji organicznej oraz możliwości odpływu wody, czyli drenażu. Gleby piaszczyste szybko tracą wodę zwłaszcza w miejscach dobrze nasłonecznionych. Na takich glebach mogą rosnąć: Achillea filipendulina, Alyssum saxatile, Anacyclus, Waldsteinia, Perovskia i inne, ale nigdy nie osiągną one pełni swoich możliwości dekoracyjnych. Lepiej więc poprawić taką glebę domieszką torfu i ziemi gliniastej. Nadmiar wody w podłożu związany z brakiem możliwości jej odpływu jest dla większości bylin zabójczy, powoduje zagniwanie i zamieranie korzeni. Najpewniej pierwsza ostra zimia doprowadzi do wypadnięcia tak posadzonych bylin. Stała wysoka wilgotność podłoża odpowiada jedynie gatunkom wilgociolubnym takim jak: Aconitum, Astilbe, Caltha, Lythrum salicaria czy coraz popularniejsza Zantedeschia. Gleby nadmiernie wilgotne poprawiamy domieszką piasku oraz zastosowaniem warstwy drenującej. Oprócz wilgotności podłoża, dużą rolę odgrywa wilgotność powietrza, na którą niestety mamy bardzo ograniczony wpływ. W wyjątkowo suche i upalne dni można zastosować zraszanie co jednak wiąże się z niebezpieczeństwem poparzenia liści przez palące promienie słońca. Gatunki wymagające dużej wilgotności powietrza (np. Zantedeschia) sadzimy blisko zbiorników wodnych, strumyka lub oczka.
Mrozoodporność
Gatunki bylin pochodzące z naszej strefy klimatycznej lub do niej zbliżonej bez problemu zimują w gruncie nawet bez zabezpieczenia przed mrozem. Gatunki bardziej wrażliwe wymagają okrycia stroiszem lub suchymi liści (np. Lavandula,) gdy temperatura na stałe spadnie poniżej zera a zima jest bezśnieżna. Takich roślin nie sadzimy też na miejscu gdzie stagnuje woda, która “pomaga” wymarznąć korzeniom. Odrębną grupę bylin stanowią rośliny, które na zimę wkopujemy z ziemi, gdyż nie mogą one zimować w naszych warunkach klimatycznych ze względu na niską mrozoodporność. Rośliny te albo sadzimy do pojemników i przenosimy do lekko ogrzewanego (5-10ºC) i dobrze oświetlonego pomieszczenia (np. Chlorophytum, Plectranthus, Ipomea, ) albo przechowujemy wykopane organy podziemne , (np. Dahlia, Canna, Gladiolus) w chłodnym (3-5 C), ciemnym i dobrze wentylowanym miejcu, gdzie będą czekały wiosny. Gatunki bylin pochodzące z ciepłych stref klimatycznych, które nie wytrzymują naszych zim możemy również potraktować jako rośliny jednoroczne unikając w ten sposób kłopotliwego przechowywania.
Wielkość i dynamika wzrostu
Wśród bylin mamy zarówno gatunki miniaturowe (np. Androsace alpina, Primula minima) którw osiągają kilka centymetrów wysokości jak i prawdziwe giganty (Helianthus salicifolius, Polygonum cuspidatum, Rudbeckia nitida) których wysokość przekracza dwa metry. Pomiędzy tymi skrajnymi przykładami znajduje się cała ogromna reszta gatunków i odmian, których wysokość zaspokoi każde oczekiwania co między innymi wpływa na uniwersalność bylin. Podobnie jest z dynamiką wzrostu, gdzie na jednym końcu skali mamy gatunki rosnące wolno i spokojnie np. Gentiana a na drugim końcu byliny , które rosną prawie w oczach (Delphinium, Ligularia). Tempo wzrostu nie przekłada się jednak na ostateczną wysokość, które każdego roku jest mniej więcej ta sama, gdyż mamy do czynienia z bylinami a nie krzewami czy drzewami, które w miarę upływu czasu rosną coraz wyżej. Wpływa jednak na powiększanie się zasięgu: kępy bylin rozrastają się na boki zajmując coraz większą powierzchnię. Różnice wielkości i dynamiki obserwujemy pomiędzy różnymi gatunkami jak i odmianami w obrębie jednego gatunku. Przykładem niech posłużą przetaczniki (Veronica): przetacznik kłosowy (Veronica spicata) dorasta do 40-50 cm wysokości, a przetacznik rozłogowy (V. repens) zaledwie do 3-5 centymetrów. Przetacznik długolistny (V. longifolia) odm. Royal Pink ma wysokość od 35-50 cm podczas gdy inna odmiana tego samego gatunku 'Pink Damask' jest zdecydowanie wyższa i dorasta do 80-85 cm wysokości. Wśród bylin jest kilkanaście gatunków znanych z ekspansywności, np. Ajuga, Miscanthus, Physostegia czy Rudbeckia laciniata, które bardzo szybko zarastają przeznaczoną im powierzchnie i bez problemu wdzierają się na teren zarezerwowany dla innych gatunków. Planując nasadzenia musimy brać pod uwagę podane parametry, żeby nie posadzić rośliny wysokiej i bardziej ekspansywnej obok gatunku wolno rosnącego i niskiego, któremu silnie rozrastający się sąsiad zasłoni słońce a z czasem wyeliminuje zupełnie z gry.
SADZENIE
Właściwy wybór miejsca
Wyboru miejsca pod rabatę bylinową dokonujemy po dokładnych oględzinach terenu, zbadaniu typu gleby i określeniu jej właściwości(kwasowość, przepuszczalność, żyzność), ustaleniu intensywności nasłonecznienia, ewentualnego zacienienia przez rosnące już drzewa i krzewy oraz stające budynki, sprawdz...
mia9002