ZOBOWIĄZANIE – Rodzaj stosunku cywilnoprawnego. Polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Świadczenie może polegać na działaniu lub zaniechaniu.
Wierzytelność – Prawo podmiotowe względne. Kieruje się ona przeciwko indywidualnie oznaczonej osobie (dłużnikowi) i tylko przez niego może być naruszona. Każda wierzytelność zawsze prowadzi do powstania roszczenia – najpóźniej w chwili wykonania świadczenia.
Uprawnienia wierzyciela mogą być główne i uboczne.
1. służą do realizacji podstawowego interesu wierzyciela i polegają na wykonaniu pierwotnego świadczenia lub na spełnieniu świadczenia zastępczego (np. odszkodowawczego).
2. (pomocnicze) przygotowują lub uzupełniają świadczenie główne i nie mogą istnieć bez uprawnienie głównego. (np. roszczenie o zapłatę odsetek w razie opóźnienia świadczenia pieniężnego).
Zobowiązania realne – (nie umowy realne!) -osiągają cel, jakim jest wzmocnienie ochrony wierzyciela (nie przez rozszerzenie kręgu osób, od których wierzyciel może poszukiwać zaspokojenia swojego interesu, lecz) przez swoiste wyznaczenie osoby dłużnika. Polega ono na pośrednim wskazaniu jej przez określenie sytuacji tej osoby wobec danej rzeczy. Roszczenie wierzyciela kieruje się zawsze do zindywidualizowanej każdocześnie osoby dłużnika, z tym tylko zastrzeżeniem, że dłużnik ten zmienia się wtedy, gdy następuje zmiana osoby uprawnionej do określonej rzeczy. ZR powstają tylko w przypadkach wyraźnie w ustawie przewidzianych.
Ochrona typu bezwzględnego (wyjątek!) – przewidziane w KC w odniesieniu do najemcy lokalu mieszkalnego, któremu zapewnia się analogiczną ochronę do ochrony prawa własności, a także wobec prawa dożywocia (690, 910 §1).
Odpowiedzialność osobista – pełna lub ograniczona. Z zasady dłużnik (i tylko on) ponosi odpowiedzialność majątkową za swój dług. Odpowiada on całym swoim majątkiem, jaki ma w chwili prowadzenia przeciwko niemu egzekucji. Od tej reguły ogólnej są różnorodne wyjątki, np.:
A. Zobowiązania niezupełne – (naturalne). Polegają na tym, że dłużnik nie ponosi odpowiedzialności za swój dług. W konsekwencji wierzytelność jest niezaskarżalna. Prawo polskie nie zawiera żadnych ogólnych przepisów poświęconych ZN. Do ZN należą: a) zobowiązania, które wynikają z gry lub zakładu (z wyłączeniem gier lub zakładów zatwierdzonych przez właściwe organy państwowe i z gier zakazanych albo nierzetelnych. b)zobowiązania,w których roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu
B. Ograniczona odpowiedzialność osobista – są 2 postacie OOO.
a) polega na tym, że dłużnik odpowiada określoną częścią swojego majątku, wyodrębnioną wg wskazanych w ustawie kryteriów.
b) polega na wskazaniu maksymalnej wartości, jaka może być uzyskana z majątku osoby odpowiedzialnej. Wartości tej można dochodzić (w przeciwieństwie do pierwszego ograniczenia) z całego majątku dłużnika.
Odpowiedzialność rzeczowa – polega na tym, że wierzyciel może dochodzić zaspokojenia swojej wierzytelności z wartości, jaką stanowi indywidualnie oznaczona rzecz. Odpowiedzialność tę ponosi każdoczesny właściciel rzeczy, którym nie musi być dłużnik. Uprawnienie wierzyciela ma więc w tym zakresie charakter bezwzględny. Ponadto wierzyciel w toku egzekucji uzyskuje pierwszeństwo zaspokojenia swojej wierzytelności przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy obciążonej. Odpow-ść tego typu powstaje w szczególności w razie obciążenia rzeczy hipoteką, zastawem lub prawem dożywocia (art. 910).
Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika – 527-534. Wywodzi się z prawa rzymskiego (skarga pauliańska). Dzięki niej pokrzywdzony wierzyciel może bezpośrednio żądać zaspokojenia od osoby trzeciej. By doszło do SP, czynność prawna dłużnika musi być dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela. Pokrzywdzenie polega na zminimalizowaniu szans zaspokojenia interesu wierzyciela. Wierzyciel może dochodzić (w drodze egzekucji) zaspokojenia tylko z przedmiotów majątkowych osoby 3ej, które w skutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły. Wierzytelność musi być zaskarżalna. Nie podlegają więc ochronie pauliańskiej roszczenia przedawnione, z gier i zakładów oraz żądania oparte tylko na powinnościach moralnych. Nie jest konieczne by wierzytelność była już wymagalna. Ochroną pauliańską objęte są tylko wierzytelności pieniężne (w wartości pieniężnej).zaskarżeniu podlegają umowy, ale i jednostronne czynności prawne dłużnika. [ciężar dowodu – art.6 - wierzyciel]
Legitymowanym biernie (osobą przeciwko której kieruje się żądanie) jest osoba trzecia odnosząca korzyść z czynności zawartej z dłużnikiem. Jeśli nastąpiła sukcesja uniwersalna (np. dziedziczenie) to legitymowanym biernie jest następca dłużnika pod tytułem ogólnym.
Wierzyciel może żądać uznania cz.pr. za bezskuteczną względem niego w terminie 5 lat licząc od daty dokonania tej czynności. Jest to termin zawity, do którego nie odnoszą się przepisy o przedawnieniu.
DŁUG – to zespół obowiązków dłużnika. Polega zawsze na powinności spełnienia określonego świadczenia na rzecz wierzyciela. – patrz KC
Odpowiedzialność – dopuszczalność stosowania przymusu (sankcji) realizowanego z reguły nie przez wierzyciela, lecz przez odpowiednie organy państwowe (egzekucyjne)
Przedmiot zobowiązania = świadczenie
ŚWIADCZENIE
To zachowanie się dłużnika zgodne z treścią zobowiązania i czyniące zadość interesom wierzyciela. Może dotyczyć dóbr materialnych i niem. Może polegać na działaniu lub zaniechaniu. Musi być możliwe do wykonania. (niemożliwe – prawa natury, działania niezgodne z regułami np. gry, zjawiska społeczne itp.). Jest też tzw. Następcza niemożliwość – dłużnik jest zobowiązany dać odszkodowanie w miejsce pierwotnego świadczenia, gdy niemożliwość pierwotnego świadczenia jest następstwem okoliczności, za które ponosi on odpowiedzialność.
Zobowiązanie z upoważnieniem przemiennym – opiewa ono od samego początku na jedno świadczenie, z tym zastrzeżeniem, że dłużnik może spełnić inne świadczenie, co także powoduje wykonanie i wygaśnięcie zobowiązania. Powstaje z umowy lub w przypadkach przewidzianych szczególnymi przepisami prawnymi (np. niedostatek darczyńcy). Pierwotna niemożliwość świadczenia zasadniczego zawsze powoduje nieważność zobowiązania, chociażby świadczenie zastępcze było możliwe.
Świadczenia uboczne – (obok głównych) wspomagają realizację świadczenia głównego lub je uzupełniają. Str. 49 Z1 ?????
Świadczenia jednorazowe – np. wykonanie określonego dzieła, przewiezienie rzeczy lub osób – element czasu nie wpływa tu na treść i rozmiar świadczenia, lecz jedynie wskazuje na sposób jego wykonania (w szczególności na termin wykonania).
Świadczenie okresowe – (tu konieczny jest element czasu), polegają na określonym, stałym zachowaniu się dłużnika w czasie trwania zobowiązania. Nie da się w nich wyróżnić (jak przy śj) powtarzających się, odrębnych czynności, które można by było traktować jako świadczenia samodzielne. Przykłady: świadczenie usług, pracy; ś-a przybierające postać zaniechania (nieczynienia).
Podzielne i niepodzielne – nie można wykonać go częściowo bez istotnej zmiany jego istoty lub wartości. Np. dostarczenie pary rękawiczek albo brylantu.
Prawo nie definiuje pojęcia pieniądza.
Zapłata bezgotówkowa – zastosowanie wymaga zgody stron. Zgoda taka może być wyrażona w sposób dorozumiany (np. przez wskazanie rachunku bankowego na formularzu dokumentu), jeżeli przepis szczególny nie wymaga zachowania określonej formy. Np. polecenia przelewu/zapłaty, czek rozrachunkowy, karta płatnicza. ZB może być realizowana w postaci elektronicznej.
Nominalizm – zobowiązanie pieniężne należy spełnić przez zapłatę tej samej sumy pieniężnej, na jaką opiewał dług w chwili jego powstania (358KC). N. odnosi się wyłącznie do zobowiązań opiewających na świadczenia pieniężne.
Waloryzacja – ma na celu dostarczenie wierzycielowi takiej samej wartości ekonomicznej, jaką reprezentowała wierzytelność pieniężna w chwili jej powstania. Zasada nominalizmu prowadzi do pokrzywdzenia wierzyciela w razie deprecjacji pieniądza w okresie trwania zobowiązania. W. odnosi się wyłącznie do zobowiązań opiewających na świadczenia pieniężne. Strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona wg innego niż pieniądz miernika wartości – to tzw. klauzule waloryzacyjne. Określają one ile pieniędzy należy zapłacić, aby zobowiązanie zostało umorzone. Strony wskazują miernik wartości wg którego ustalić należy wysokość świadczenia pieniężnego. Typowe KW to:
a) klauzule złota (dłużnik ma zapłacić tyle pieniędzy, ile w dniu wymagalności wynosi cena określonej ilości złota)
b) walutowe – za miernik przyjmują inną walutę niż ta na którą opiewa zob-e pien-ne.
c) towarowe – miernik to jeden towar lub koszyk towarów (tzw. Klauzula indeksowa)
d) klauzula kosztów – wskazuje na typowy koszt wytworzenia pewnych przedmiotów
e) k-a usług lub uposażenia – miernik to koszt jakiejś typowej usługi lub zarobek miesięczny (minimalny lub średni, w danym zawodzie).
Waloryzacja sądowa (?clausula rebus sic stantibus?) – W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość LUB sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie. Z żądaniem zmiany wysokości świadczenia lub sposobu spełnienia nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. WS nie znajduje zastosowania przy świadczeniach opiewających na walutę obcą – jednak kontrowersyjne.
Odsetki – świadczenia uboczne (akcesoryjne) od świadczeń pieniężnych, realizowane z reguły w takich samych przedmiotach, co świadczenie główne i w wysokości obliczonej wedle stopy procentowej i czasu potencjalnego korzystania z przedmiotów objętych świadczeniem głównym. Zawsze przybierają postać świadczeń okresowych. Odsetki mogą pełnić różne f. gospodarcze, np. za możliwość korzystania z cudzych pieniędzy, za opóźnienie, o f. waloryzacyjnej. Wysokość – należą się ustawowe jeśli nie jest w inny sposób określona (określa ustawowe RM). W braku odmiennego zastrzeżenia płatne są co roku z dołu, a jeżeli termin płatności sumy pieniężnej jest krótszy niż rok – jednocześnie z zapłatą tej sumy. Zakaz anatocyzmu = pobierania odsetek od zaległych odsetek. Zakaz ten nie dotyczy przypadków a) gdy po powstaniu zaległości w płaceniu odsetek strony zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek od dłużnej sumy (gdy zawarły odpowiednią umowę po powstaniu zaległości); b) gdy wierzyciel wytoczył powództwo o zapłatę sumy zaległych odsetek; c) gdy zaległe raty kredytu długoterminowego udzielane są przez instytucje kredytowe.
Roszczenia o zapłatę odsetek przedawniają się z upływem 3 lat – bez względu na to czy są związane z prowadzeniem dział. gosp-j. Roszczenia te nie wygasają, mimo że wierzytelność główna uległa przedawnieniu lub została umorzona. Bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie o zapłatę odsetek stało się wymagalne.
Naprawienie szkody (odpowiedzialność odszkodowawcza) – przesłanki: a)zdarzenie, z którym system prawny łączy czyjś obowiązek naprawienia szkody; b) powstanie szkody c) związek przyczynowy między zdarzeniem a szkodą.
ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI: 1. Zasada winy – opiera się na etycznym założeniu, że ten, kto swoim zawinionym czynem (także zaniechaniem) wyrządził komuś szkodę, powinien ponosić konsekwencje swego zachowania i wyrównać poszkodowanemu doznaną przez niego szkodę 2. Ryzyka –opiera się na założeniu, że ten, kto eksploatuje pewne niebezpieczne dla otoczenia urządzenia lub posługuje się dla realizacji swoich interesów podległymi mu osobami, powinien ponosić odpow-ść za szkody stąd wynikłe dla innych osób, chociażby on sam winy nie ponosił. Odp-ść ta z reguły sięga do granic siły wyższej – czyli zdarzenia zewnętrznego, niemożliwego do przewidzenia i zapobieżenia. 3. Słuszności – polega na odejściu od zasady winy i przypisaniu odpow-ci odszkod-ej podmiotowi ze wzgl. na szczególnie silne motywy etyczne wskazane w zasadach współżycia społ-go. 4. Gwarancyjno-repartacyjna – jej przejawem są ubezpieczenia. Jej uzasadnieniem jest uczestnictwo potencjalnych sprawców szkód lub osób nimi zagrożonych w tworzeniu ogólnego funduszu, z którego wypłaca się odpowiednie odszkodowania. W przypadku ubezpieczeń funduszem tym zarządza zakład ubezpieczeń.
RODZAJE ODPOWIEDZIALNOŚCI –to wskazany przez system prawny zespół reguł określających odpow-ść odszkodowawczą. Wyróżniamy m.in.: deliktową, kontraktową i gwarancyjno-repartacyjną (1 i 2 jeszcze z tradycji rzymskiej). Ad1. KC zawiera przepisy prawne łączące obowiązek odszkodowawczy z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem istniejącego uprzednio zobowiązania. Nie jest jednak istotne czy to niewykonanie lub nien. wykon. zobowiązania powstało z umowy, czy z innego zdarzenia prawnego. Obowiązek naprawienia szkody jest tu obowiązkiem następczym. Ad2. KC wyróżnia tzw. „czyny niedozwolone”, które przewidują różne stany faktyczne nie polegające wyłącznie tylko na delikcie. Obowiązek naprawienia szkody (w przeciw. do odpow. Kontraktowej) jest obowiązkiem pierwotnym a nie następczym. Ad3. Wyraża się zwłaszcza w ubezpieczeniach. Świadczenie ubezpieczyciela ma charakter świadczenia pierwotnego, a nie zastępczego. Zobowiązanym nie jest sprawca szkody, lecz inna osoba (zakład ubezpieczeń).
Szkoda– pojęcie nie zostało w ustawie zdefiniowane. Najogólniej można stwierdzić, że określenie to odnosi się do wszelkich uszczerbków w dobrach lub interesach prawnie chronionych, których poszkodowany doznał wbrew swojej woli. W KC uszczerbek typu niemajątkowego określony został mianem krzywdy, a suma pieniężna przeznaczona na złagodzenie tej krzywdy zadośćuczynieniem. Krzywda i zadośćuczynienie stanowią szczególną postać szkody i odszkodowania.
Rodzaje szkody majątkowej- 1.Strata-polega na zmniejszeniu majątku poszkodowanego wskutek zdarzenia, z którym związana jest czyjaś odpowiedz-ść; np.: zniszczenie czyjegoś samochodu używanego na potrzeby osobiste, a nie zarobkowe.
2.Utracone korzyści- w tym przypadku majątek poszkodowanego nie wzrósł tak, jakby to się stało, gdyby nie nastąpiło zdarzenie, z którym złączona jest czyjaś odpow-ść (zdarzeni sprawcze). Np. uszkodzenie taksówki.
Ogólna reguła mówi, że należy uwzględniać oba rodzaje szkód majątkowych wszędzie tam, gdzie pojawia się odpowiedzialność odszkodowawcza.
Szkoda powstała w granicach ujemnego interesu umownego–określa się tym różne przypadki powstania szkody w związku z niedojściem zamierzonej umowy do skutku. Powszechnie przyjmuje się, że odszkodowanie w granicach negat-go interesu umo-go nie może być wyższe od szkody ustalonej w granicach pozyt-go interesu umownego.
Pozytywny interes umowny –pojęcie to obejmuje szkodę powstałą w wyniku niewykonania lub nienależytego wykonania zawartej już umowy.
Świadczenie zmierzające do naprawienia szkody- może pełnić różne funkcje społeczne. Wyróżnia się 3 podst. ich rodzaje: a) f. kompensacyjna- polega na wyrównaniu szkody doznanej przez poszkodowanego i doprowadzeniu do takiej sytuacji, jak gdyby zdarzenie wywołujące szkodliwe następstwa nie nastąpiło.
b) f. represyjna – wyraża się w zadaniu osobie odpowiedzialnej za szkodę dolegliwości, związanej z ciążącym na niej obowiązkiem świadczenia odszkodow-go.
c) f. prewencyjna i wychowawcza- polega na oddziaływaniu norm prawnych wyznaczających odpowiedzialność odszkodowawczą, a zwłaszcza orzeczeń stosujących te normy, w kierunku kształtowania lub umacniania postaw ludzi sprzyjających zapobieganiu wyrządzaniu szkód.
Przyczynienie się poszkodowanego –za to uważa się jedynie jego zachowanie stanowiące odrębny i samodzielny względem przyczyny głównej czynnik kauzalny, a nie wynik przyczyny głównej.Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody,obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okol-ści,a zwłaszcza do stopnia winy obu stron (np.przy obr. koniecznej).
Wielość wierzycieli lub dłużników
1. Zobowiązania solidarne –Są 2 postacie ZS: A.solidarność dłużników (bierna) i B.solidarność wierzycieli (czynna). Ad1. Jej cechy: Wierzycielowi przysługuje wierzytelność o spełnienie jednego świadczenia. Po stronie długu występuje kilka podmiotów. Wierzyciel może żądać w całości lub w części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna- zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych dłużników. [441KC-łączy powstanie solidarności biernej z faktem, że kilka osób ponosi odp-ść za szkodę spowodowaną czynem niedozwolonym]. [Ogólna zasada-w następstwie odnowienia dotychczasowe zobowiązanie wygasa]. Stosunek solidarności może powstać także wtedy, gdy każdy z dłużników zobowiązany jest w sposób odmienny (np. odmienność czasu, miejsca, sposobu spełnienia itd.).Jednak podmiot świadczenia musi być ten sam.
Roszczenia regresowe- Jeśli jeden lub niektórzy z dłużników solidarnych przyczynili się do zaspokojenia wierzyciela w części większej, niżby na to wskazywał wiążący ich stosunek wewnętrzny, każdy z nich może żądać zwrotu odpowiedniej części od tych dłużników solidarnych, którzy nie świadczyli w ogóle albo zaspokoili wierzycieli w części mniejszej. Dłużnik, który spełnił świadczenie, może żądać od pozostałych dłużników solidarnych zwrotu w częściach równych. W razie niewypłacalności jednego z dłużników solidarnych, przypadająca na niego część rozkłada się na wszystkich pozostałych, pozostałych to w takim stosunku, w jakim mają się między sobą rozliczać. Ad2. Charakteryzuje się tym, że po stronie wierzytelności występuje kilka podmiotów. Jednakże dłużnik zobowiązany jest tylko do jednego świadczenia, które może spełnić do rąk któregokolwiek z wierzycieli solidarnych. Dopiero, kiedy jeden z wierzycieli wystąpi przeciwko dłużnikowi z powództwem, dłużnik zobowiązany jest spełnić świadczenie do jego rąk. Zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli solidarnych umarza dług także wobec pozostałych wierzycieli. Solidarność czynna może powstać wyłącznie z mocy czynności prawnej, a nie z mocy ustawy, ponieważ nie ma przepisów szczególnych kreujących ten rodzaj zobowiązania. Zdarzenia pogarszające położenie jednego z wierzycieli solidarnych (np. korzystna dla dłużnika ugoda zawarta z jednym z wierzycieli) nie wpływają na położenie prawne pozostałych wierzycieli. Między tymi samymi wierzycielami i dłużnikami może równocześnie istnieć zarówno solidarność bierna, jak i czynna.
Solidarność niewłaściwa (pozorna, nieprawidłowa, in solidum)- to sytuacja, w której dłużnicy z różnych tytułów prawnych zobowiązani są spełnić na rzecz tego samego wierzyciela identyczne świadczenie – z tym skutkiem, że spełnienie go przez jednego z dłużników zwalnia pozostałych. Równocześnie nie ma ani umowy, ani przepisu prawnego, uzasadniającego powstanie zobowiązania solidarnego. Pomimo to każdy z dłużników odpowiada wobec wierzyciela za całość świadczenia. Roszczenia regresowe dłużnika, który zaspokoił wierzyciela, względem innych podmiotów zobowiązaniowych powinny opierać się na ogólnych zasadach prawa cywilnego.
2. Zobowiązania niepodzielne- świadczenie jest niepodzielne, jeżeli nie może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości. Gdy po stronie wierzytelności lub długu występuje kilka podmiotów, ich sytuacja prawna kształtuje się wg modelu zobowiązań solidarnych. Do wielości dłużników zobow-ch do świadczenia niep-go stosuje się bez zmian reżim prawny solidarności biernej oraz zasady roszczeń regresowych (380 §1 i 3). Poza tym dłużnicy traktowani są jako dł. solidarni nawet wtedy, gdy świadczenie, jakie mają spełnić, jest wprawdzie podzielne, ale niepodzielny charakter ma świadczenie wzajemne. Jeżeli jest kilku wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego, każdy z nich może żądać spełnienia całego świadczenia. Jednak w razie sprzeciwu chociażby jednego z wierzycieli, dłużnik obowiązany jest świadczyć wszystkim wierzycielom łącznie albo złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego. Zwolnienie dłużnika z długu przez jednego z wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego nie ma skutku względem pozostałych wierzycieli. Zwłoka dłużnika, jak również przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia względem jednego z wierzycieli uprawnionych do świadczenia niep-go ma skutek względem pozostałych wierzycieli. [Zaniechanie jest świadczeniem niepodzielnym].
3. Zobowiązania podzielne- świadczenie jest podzielne, jeżeli może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości (np. zapłata określonej sumy). Jeżeli jest kilku dłużników albo wierzycieli, a świadczenie jest podzielne, zarówno dług, jak i wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest dłużników albo wierzycieli. Części te są równe, jeżeli z okoliczności nie wynika nic innego. Od innych zobowiązań jednopodmiotowych wyróżnia ZP fakt wspólne zdarzenie prawne, kreujące zobowiązania podzielne, a nie np. fakt podziału pierwotnie jednolitego zobowiązania.
UMOWY ZOBOWIĄZANIOWE (OBLIGACYJNE)
Od UZ-ch (także zobco- rozpch) odróżnić należy umowy rozp-ce, które nie zobowiązują stron lub strony do jakichś świadczeń (działania), lecz bezpośrednio wywołują skutki prawne w postaci przeniesienia, przekształcenia, obciążenia lub zniesienia prawa podmiotowego. Np. zwolnienie z długu (508 KC).
UZ-a jest zawsze zgodnym oś. w. co najmniej dwóch stron. To czynność dwu- albo wielostronna. Natomiast z UZ-j może wynikać obowiązek świadczenia ciążący na 1 lub więcej stronach. Na tej podstawie dzieli się klasę UZ-ch na jednostronnie i dwustronnie (wielostronnie) zobowiązujące.
Umowa wzajemna- cechą jest, że obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej. UW musi być odpłatną czynnością prawną, czyli każda ze stron uzyskuje jakąś korzyść majątkową – niekoniecznie w postaci pieniężnej. Świadczenia powinny być spełnione jednocześnie, chyba że z umowy, z ustawy albo z orzeczenia sądu lub decyzji innego właściwego organu wynika, iż jedna ze stron zobowiązana jest do wcześniejszego świadczenia. UW mogą być umowy nazwane (typowe) i nienazwane (nietypowe).
Ad1. Np. sprzedaż, dostawa, umowa o roboty budowlane. Są normowane w sposób szczegółowy przez przepisy prawa obowiązującego w takim przynajmniej zakresie, że ich essentialia negotii określają przepisy ustawy, choćby nawet przepisy te miały charakter dyspozytywny. Wśród umów nazwanych można wyróżnić następuj. rodzaje:
a) umowy, których essentialia negotii (elementy przedmiotowo istotne) obejmują wzajemne sprzężenie świadczeń; w tych przypadkach określony typ umowy z mocy samej definicji należy do klasy umów wzajemnych.
b) umowy, których essentialia negotii wykluczają obowiązek świadczenia drugiej strony (np. darowizna); umowy tego rodzaju nie mogą mieć charakteru wzajemnego, ponieważ są jednostronnie zobowiązującymi.
c) umowy, których essentialia negotii dopuszczają nadanie im kształtu umów jednostronnie, jak i dwustronnie zobowiązujących (np. zlecenie, przechowanie)
d) umowy, których EN wskazują na ich dwustronny, lecz niewzajemny charakter – nawet gdyby przybierały one postać umowy odpłatnej (np. pożyczka oprocentowana).
Ad2. mają miejsce wówczas, gdy ich treść nie jest przewidziana przez żadną z postaci umów nazwanych, czyli nie da się jej bez reszty przyporządkować jakiejkolwiek umowie typowej. Np. konsulting, holding, sponsoring, factoring, forfaiting.
Konsekwencje UW- nieważność zobowiązania jednej strony, powoduje nieważność zobowiązania się drugiej strony.
Umowy mieszane- (kontrowersyjne w nauce PC wyróżnienie) można przyjąć, że pojawiają się w nich elementy innych umów nazwanych, bądź kombinacja tych elementów z elementami, które noszą znamiona całkowitej nowości.
Umowy adhezyjne- (przystąpienia) dochodzą do skutku przez zgodne OW obu stron (np. przejazd koleją). Ich treść jest określana przez świadczące masowe usługi lub towary wielkie przedsięb-wa, które zajmują dominującą z punktu widzenia gosp-go, a wręcz monopolistyczną, pozycje wobec swych potencjalnych kontrahentów, wywołują problemy w zakresie kontroli ich treści jak również czy umowa została zaakceptowana przez indyw-go kontrahenta
Umowy realne- (nie zobowiązania realne!)- dojście do skutku UR wymaga złożenia zgodnego oś. w. stron oraz wręczenia rzeczy. Zawarcie UR w przyszłości można sobie zapewnić przez umowę przedwstępną.
Umowy kauzalne (przyczynowe) i abstrakcyjne (oderwane)- część ogólna PC. Ważność kauzalnych zależy od istnienia odpowiedniej podstawy prawnej świadczenia. A w abstrakcyjnych okoliczność ta nie wpływa na ważność zobowiązania. W konsekwencji obrona dłużnika w zobowiązaniach abstrakcyjnych jest ograniczona, ponieważ nie może on skutecznie podnieść zarzutów powołujących się na nieistnienie lub brak porozumienia stron co do celu prawnego świadczenia. Panujący pogląd uznaje, że obowiązuje ogólna reguła kauzalności CZP-ch, a zob-nia austr.-ne można zaciągać tylko w przyp-ch wyraźnie w ustawie wskazanych (np. weksel,czek, przekaz).
Umowy losowe- istotnym, konstytutywnym elementem jest niepewność UL-j. Kto spełnia świadczenie z gry lub zakładu, nie może żądać zwrotu, chyba że gra lub zakład były zakazane albo nierzetelne. Roszczeń z gry lub zakładu można dochodzić tylko wtedy, gdy gra lub zakład były prowadzone na podstawie zezwolenia właściwego organu państwowego.
...
Anister