Uwarunkowania kliniczne, biologiczne i psychospołeczne chorób afektywnych w kontekście samobójstw.pdf

P R A C A P R Z E G L Ą D O W A

SAMOBÓJSTWO A ZABURZENIA PSYCHICZNE I SOMATYCZNE

Stanisław Pużyński

Instytut Psychiatrii i Neurologii, II Klinika Psychiatryczna w Warszawie

Uwarunkowania kliniczne,

biologiczne i psychospołeczne

chorób afektywnych

w kontekście samobójstw

Clinical, biological and psychosocial determinants

of affective disorders in the context of suicide

Adres do korespondencji:

prof. Stanisław Pużyński

Instytut Psychiatrii i Neurologii,

II Klinika Psychiatryczna

Al. Sobieskiego 9, 02–957 Warszawa

tel.: (022) 458 27 64

e-mail: puzynsk@ipin.edu.pl

Streszczenie

Podstawowe znaczenie chorobowych zaburzeń nastroju, zwłaszcza nawracających zaburzeń afektyw-

nych, w genezie samobójstwa i w związku z tym w kształtowaniu wskaźników samobójstw w populacji

ogólnej należy uznać za dobrze udokumentowany fakt. W populacji osób, u których rozpoznaje się de-

presję, zwłaszcza nawracające zaburzenia afektywne, ryzyko samobójstwa jest wielokrotnie większe niż

wśród osób bez zaburzeń psychicznych lub w populacji ogólnej. Geneza samobójstw dokonywanych

przez osoby dotknięte depresją jest złożona, często są one rezultatem szczególnej interakcji chorobo-

wych zaburzeń nastroju i myślenia oraz sytuacji socjalnej, w której znajduje się chory. W świetle niektó-

rych badań efektywne leczenie depresji i zapobieganie jej nawrotom przyczyniają się do zmniejszenia

ryzyka samobójstwa wśród osób z rozpoznaniem zaburzeń afektywnych. Wczesne wykrywanie zaburzeń

afektywnych i skuteczność ich leczenia mogą się przyczyniać do obniżenia wskaźnika samobójstw

w populacji ogólnej, są więc działaniami prewencyjnymi.

słowa kluczowe: samobójstwo, depresja, czynniki kliniczne, społeczne, metaboliczne, leki

przeciwdepresyjne, węglan litu

Suicydologia Tom 1, nr 1, 33–39

Towarzystwo Suicydologiczne

ISSN 1895–3786

www.suicydologia.viamedica.pl

Abstract

The essential significance of affective disorders, especially recurrent type, in suicide genesis and conse-

quently for the suicide rates in general population, is a well documented fact. In the population of people

with diagnosis of depression, especially the recurrent type of affective disorder, the risk of suicide is many

times higher than in people without depression or in general population. The genesis of suicides commit-

ted by the depressed people is complicated. These acts are often a result of a specific interaction of

mood and thinking disorders associated with depression and a social situation of mentally ill person.

According to some researches, effective treatment of depression and preventing its recurrences is con-

tributing to the decrease of suicide risk in people with diagnosed affective disorders. Early diagnosis of

these disorders and effectiveness of their treatment might contribute to the decrease of suicide rate in

general population and therefore is a preventive action.

key words: suicide, depression, clinical, social, metabolic factors, antidepressants, lithium salts

SUICYDOLOGIA 2005, tom 1, nr 1

Depresje w populacji osób odbierających

sobie życie

niż w jednobiegunowych [3, 4, 9]. Wyniki badań dotyczące

wspomnianego ryzyka w zaburzeniach dwubiegunowych

typu I i II (wg Dunnera) nie są jednoznaczne [2–4, 10].

W świetle badań Angsta i wsp. [11] również trwające kil-

ka dni stany depresyjne, występujące w przebiegu krót-

kotrwałych nawracających zaburzeń depresyjnych, mogą

się wiązać z dużym zagrożeniem życia.

Duża częstość depresji, w tym nawracających chorób

afektywnych, wśród osób dokonujących skutecznego za-

machu samobójczego jest bezspornym faktem. Rozbież-

ności dotyczą publikowanych wskaźników, przy czym

można tu zauważyć pewną prawidłowość, mianowicie

wpływ profesji badaczy i metody badania na uzyskane

wyniki. W badaniach, w których uczestniczą psychiatrzy,

wskaźniki rozpowszechnienia depresji są wysokie (50–

–80%), w badaniach prowadzonych przez socjologów

ulegają wyraźnemu obniżeniu, chociaż wciąż utrzymują

się na wysokim poziomie [1]. Należy jednocześnie zwró-

cić uwagę na trudności metodologiczne, które towa-

rzyszą takim badaniom, mianowicie ocena stanu zdro-

wia psychicznego jest często retrospektywna i jedynie

w części przypadków możliwa jest analiza dokumenta-

cji medycznej, a w pozostałych są to zazwyczaj dane

z wywiadu, niekiedy obciążone ryzykiem błędu. W części

przypadków brak wiarygodnych danych dotyczących

zdrowia psychicznego badanych.

Uwarunkowania samobójstw w depresji

— czynniki kliniczne

Samobójstwo chorego na depresję wydaje się wydarze-

niem w oczywisty sposób wynikającym z faktu choroby.

Depresyjny obraz myślenia w postaci pesymizmu, nega-

tywnej oceny przyszłości, poczucia beznadziejności, winy,

przekonania o braku wyjścia z sytuacji i niemożności

uzyskania pomocy wydaje się dostatecznym motywem

do wyboru samobójstwa jako sposobu rozwiązania kry-

tycznej, beznadziejnej sytuacji. Jednak takie jednostron-

ne, wyłącznie „psychopatologiczne” postrzeganie uwa-

runkowań samobójstwa w depresjach, popularne daw-

niej, a dzisiaj także mające zwolenników, pozostaje

w wyraźnej sprzeczności z obserwacjami klinicznymi.

Każdego, kto styka się z chorymi na depresję, zastana-

wia fakt, że chociaż większość chorych ujawnia niechęć

do życia, to jedynie niektórzy popełniają samobójstwo.

Zdarza się, że zamach samobójczy pozostaje w wyraź-

nej sprzeczności z ujawnianą przez chorego w miarę

optymistyczną oceną jego sytuacji i stwierdzanym przez

lekarza niezbyt dużym nasileniem depresji. Są też cho-

rzy, którzy wypowiadają sądy o swoim zdrowiu, sytuacji

materialnej, perspektywach życiowych, a nie podejmują

działań, które byłyby adekwatną konsekwencją tych

ocen. Przyczyny samobójstw chorych na depresje oka-

zują się bardziej złożone, niż można sądzić na podsta-

wie powierzchownej oceny.

Podejmując próby poznania genezy samobójstw w de-

presjach i określenia stopnia zagrożenia samobójstwem

badano czynniki i okoliczności, które towarzyszą duże-

mu ryzyku samobójstwa [1, 10, 12].

Samobójstwa wśród chorych na depresję

Dane w tym zakresie są bardziej wiarygodne i publiko-

wane od kilkudziesięciu lat wyniki badań niezmiennie

wskazują na wysoki wskaźnik samobójstw mieszczący się

w przedziale 10–30%, najczęściej wymieniany oscyluje

wokół 15% [1–5]. Samobójstwo jest jedną z ważniejszych

przyczyn zgonu chorych na depresję. Na podstawie ba-

dań przeprowadzonych w II Klinice Psychiatrycznej

w Warszawie obejmujących grupę 451 chorych z rozpo-

znaniem zaburzeń afektywnych, leczonych w klinice

w latach 1972–1983, samobójstwo stanowiło 37,5% przy-

czyn zgonu w grupie 67 osób, które zmarły w okresie

katamnestycznym. W okresie tym, obejmującym 12 lat,

samobójstwo popełniło 25 osób, co stanowi 5% bada-

nej populacji chorych [6–8]. Częstość samobójstw była

podobna wśród osób z rozpoznaniem zaburzeń dwubie-

gunowych oraz jednobiegunowych.

Próby samobójcze zdarzają się we wszystkich postaciach

klinicznych depresji [1]: w depresjach uwarunkowanych

czynnikami sytuacyjnymi, wydarzeniami życiowymi, pro-

blemami psychologicznymi (grupa depresyjnych reakcji

adaptacyjnych), nie są rzadkością w tak zwanych depre-

sjach objawowych, u osób z chorobami przewlekłymi, nie-

uleczalnymi, u których mogą stanowić duże zagrożenie

życia. Najczęściej zdarzają się w nawracających zaburze-

niach afektywnych. Dotyczy to zarówno zaburzeń dwu-

biegunowych, jak też nawracających zaburzeń depresyj-

nych, zaburzeń dystymicznych czy krótkotrwałej nawra-

cającej depresji. Nowe badania wskazują, że ryzyko sa-

mobójstwa jest większe w zaburzeniach dwubiegunowych

Obraz psychopatologiczny zespołu

depresyjnego

Wykazano, że następujące elementy zespołu depresyj-

nego często wiążą się z silnie wyrażonymi tendencjami

samobójczymi i ryzykiem samobójstwa:

— poczucie beznadziejności, sytuacji bez wyjścia, nie-

możności uzyskania pomocy ze strony najbliższych lub

personelu leczącego, przekonanie o nieuleczalności,

obecności ciężkich chorób, urojenia nihilistyczne;

— poczucie winy, przekonanie o dopuszczeniu się cięż-

kich grzechów, przestępstw, dążenie do poniesienia

kary;

Stanisław Pużyński, Uwarunkowania kliniczne, biologiczne i psychospołeczne chorób afektywnych w kontekście samobójstw

— nastrój dysforyczny;

— wysoki poziom lęku, przejawiający się niepokojem,

pobudzeniem psychoruchowym;

— dolegliwości bólowe i przewlekłe choroby somatyczne;

— uporczywe zaburzenia snu;

— stan mieszany (współwystępowanie cech manii i de-

presji).

Ryzyko samobójstwa w depresji jest tym większe, im

depresja jest bardziej psychotyczna, im większy jest

lęk i niepokój. Nie jest to jednak regułą — u części

chorych nie stopień niepokoju i lęku, lecz głębokość

poczucia winy, poczucia sytuacji bez wyjścia, bezna-

dziejności i osamotnienia prawdopodobnie decydują

o podjęciu działań zmierzających do odebrania sobie

życia.

Zdarza się, że chory decyduje się na pozbawienie życia

większej liczby osób, ponieważ takie rozwiązanie wy-

daje mu się jedynym sposobem rozwiązania ich pro-

blemów. Dotyczy to zwykle osób najbliższych, z który-

mi pozostaje w ścisłym związku emocjonalnym (naj-

częściej dzieci, niekiedy współmałżonek). Motywy ta-

kiego rozszerzonego samobójstwa wiążą się z dążeniem

do uchronienia najbliższych przed nieszczęściem, cier-

pieniami i sytuacją bez wyjścia, w której znaleźli się

zdaniem pacjenta. Motywem zabójstwa osób bliskich

czasami jest również chęć zapobiegnięcia rzekomym

prześladowaniom, aresztowaniu i tym podobnym zda-

rzeniom. Samobójstwo rozszerzone zdarza się w cięż-

kich depresjach psychotycznych, rzadziej jego moty-

wem jest bilans depresyjny.

Niektórzy chorzy skutecznie ukrywają swoje zamiary lub

myśli o samobójstwie, przekonują lekarza o poprawie

zdrowia, nalegają na urlopowanie lub wypisanie ze szpi-

tala. Jednak znaczna część osób ujawnia swoje zamiary

w różnej formie. Niektórzy czynią to wprost — mówiąc

o niechęci do życia i zamiarze popełnienia samobójstwa,

inni ujawniają swoje zamiary, podejmując odpowiednie

przygotowania (gromadzenie leków, zdobycie ostrego

narzędzia, odpowiedniego sznura).

Do oznak wskazujących na zamiar samobójstwa należą

pozornie abstrakcyjne rozważania o bezsensie życia,

sposobach popełnienia samobójstwa, o problematyce

śmierci. Pośrednim przejawem takich zamierzeń jest

niekiedy treść marzeń sennych (tematyka śmierci, eg-

zekucji, pogrzebu). Informacją taką może się okazać

niespodziewana wizyta chorego u lekarza (zwłaszcza

gdy unikał on dotychczas takich kontaktów), odwie-

dziny u osób bliskich lub odwrotnie — nagłe izolowa-

nie się od otoczenia. U części chorych, którzy przeja-

wiają duży lęk, niepokój, zapowiedzią samobójstwa

bywa nagła „poprawa” stanu klinicznego w postaci

uspokojenia i czasami wyraźnej poprawy nastroju. Taki

„złowieszczy spokój” często wiąże się z podjęciem de-

cyzji o samobójstwie, które w odczuciu chorego wkrótce

rozwiąże definitywnie jego problemy i perspektywa taka

uspokaja chorego.

Inne cechy kliniczne

Częstość samobójstw jest wyraźnie większa na począt-

ku depresji i w czasie jej ustępowania. Można przy-

puszczać, że wiąże się to między innymi z pozytywnym

wpływem hospitalizacji, która izolując pacjenta przy-

najmniej częściowo od jego codziennych problemów,

daje mu większe poczucie bezpieczeństwa, zmniejsza

przekonanie o beznadziejności sytuacji i niemożności

uzyskania pomocy; „zawiesza” jak gdyby na pewien

czas decyzję o odebraniu życia. Za prawdopodobień-

stwem takiej interpretacji, przynajmniej w odniesieniu

do części chorych na depresję, przemawiają stosunko-

wo niskie wskaźniki (kilkakrotnie niższe w porówna-

niu z danymi pozaszpitalnymi) dotyczące liczby samo-

bójstw dokonanych w czasie pobytu w szpitalach psy-

chiatrycznych przez chorych ma depresję, w porówna-

niu z innymi kategoriami diagnostycznymi.

Ponowna konfrontacja chorego ze środowiskiem i wszyst-

kimi problemami życia codziennego, zwłaszcza gdy jego

nastrój jest wciąż obniżony, może być przyczyną nawrotu

skłonności samobójczych. Duże znaczenie mogą mieć

również przetrwałe i przewlekle utrzymujące się poran-

ne zaburzenia nastroju, napędu oraz snu. Stan taki może

się wiązać ze znacznymi zaburzeniami adaptacji do wa-

runków środowiskowych i nieprawidłowymi reakcjami na

stres. Narastające trudności w wykonywaniu obowiązków

zawodowych, problemy materialne, konflikty w życiu ro-

dzinnym łatwo mogą prowadzić do dekompensacji emo-

cjonalnej i ujemnego bilansu.

Jak już była mowa, rodzaj zaburzeń afektywnych wiąże

się z wielkością ryzyka samobójstwa, mianowicie jest ono

większe w zaburzeniach dwubiegunowych w porównaniu

z nawracającymi zaburzeniami afektywnymi [3, 4, 13].

Również ciężkość przebiegu choroby może mieć zna-

czenie prognostyczne, ryzyko samobójstwa jest istotnie

większe u osób z dużą liczbą nawrotów, zwłaszcza z prze-

biegiem z szybką zmianą faz.

Skale i inwentarze

W niektórych ośrodkach stosuje się skale i inwentarze,

które mogą ułatwiać oszacowanie ryzyka samobójstwa

u chorych z zaburzeniami afektywnymi. Nie kwestionu-

jąc celowości opracowywania i stosowania takich narzę-

dzi, należy przestrzec przed przypisywaniem im nadmier-

nego, rozstrzygającego znaczenia. Dotyczy to zwłaszcza

pojedynczych cech, większe znaczenie można przypisy-

wać kompleksowi takich cech, chociaż autor spotykał

osoby, które popełniły samobójstwo, a u których szacu-

nek ryzyka nie wskazywał na zagrożenie życia.

SUICYDOLOGIA 2005, tom 1, nr 1

Czynniki środowiskowe, psychospołeczne

— pomiar stężenia kwasu 5-hydroksyindolooctowego

(5-HIAA, 5-hydroxyindole-3-acetic acid ) w moczu

i płynie mózgowo-rdzeniowym [20–27];

— pomiar stężenia kwasu homowanilinowego (HVA,

homovanilic acid ) w płynie mózgowo-rdzeniowym

[19, 23];

— ocena testu hamowania sekrecji kortyzolu przez dek-

sametazon [16–18, 28];

— ocena testu z fenfluraminą (sekrecja prolaktyny,

hormonu adenokortykotropowego [ACTH, adeno-

corticotropic hormone ], kortyzolu) [29],

— ocena stężenia cholesterolu i leptyny we krwi [30–40];

— ocena receptora 5HT 2 płytek krwi [41–47].

Początkowo entuzjastyczne opinie dotyczące znacze-

nia klinicznego tych pomiarów musiały podlegać mo-

dyfikacji lub rewizji w świetle szerszych kontrolowa-

nych badań prowadzonych przez różne zespoły. Oka-

zało się, że żadnemu z tych pomiarów nie można przy-

pisać samodzielnego znaczenia predykcyjnego, chociaż

w populacji osób z depresją z dużym ryzykiem samo-

bójstwa istotnie częściej niż u innych chorych na de-

presję występują: brak hamowania sekrecji kortyzolu

przez deksametazon, mała ilość 5-HIAA w płynie mó-

zgowo-rdzeniowym, niskie stężenie cholesterolu we

krwi, to praktyczne znaczenie tych oznaczeń nie jest

wielkie.

W interpretacji wymienionych zmian metabolicznych

znajdują zastosowanie następujące hipotezy [15–18]:

— obniżona ilość 5-HIAA w płynie mózgowo-rdzenio-

wym jest następstwem zmniejszonego obrotu meta-

bolicznego serotoniny, który stanowi źródło osłabio-

nego neuroprzekaźnictwa 5HT w ośrodkowym ukła-

dzie nerwowym. Sytuacja ta jest między innymi przy-

czyną nie tylko depresji, ale również impulsywności,

która może sprzyjać autoagresji w postaci prób i za-

machów samobójczych;

— brak hamowania sekrecji kortyzolu przez deksame-

tazon może wynikać z różnych przyczyn, między in-

nymi może być przejawem mechanizmów neuroen-

dokrynnych będących przejawem reakcji stresowej

uwarunkowanej stanem depresyjnym, zwłaszcza lę-

kiem występującym w depresji. Stwierdzono, że

ujemny wynik testu deksametazonowego koreluje

z dużym nasileniem lęku — wysoki poziom lęku

i niepokoju wiąże się natomiast ze zwiększonym ry-

zykiem samobójstwa;

— duże trudności napotyka interpretacja znaczenia

niskiego stężenia cholesterolu we krwi — jedna

z hipotez uwzględnia udział lipidów w przemianach

i dystrybucji serotoniny w ośrodkowym układzie ner-

wowym, wiąże się więc ze wspomnianą patogenną

rolą osłabionego neuroprzekaźnictwa serotoniner-

gicznego.

Wysokie wskaźniki samobójstw na początku depresji

i w czasie jej ustępowania oraz w okresie pomiędzy na-

wrotami chorób afektywnych wskazują, że depresja sta-

nowi ważny, ale nie jedyny czynnik warunkujący próbę

samobójczą. Druga grupa czynników wpływających na

decyzję o samobójstwie wynika z relacji chorego z jego

otoczeniem. Szczególne znaczenie mają: izolacja cho-

rego w jego środowisku, osamotnienie, niemożność li-

czenia na pomoc innych. Popełniający samobójstwo to

często osoby samotne, niedostosowane do warunków

środowiskowych, nieutrzymujące bliskich kontaktów

z innymi lub pozostające z najbliższymi w kontakcie for-

malnym. Jeżeli mają rodziny, z którymi zamieszkują, to

częstym zjawiskiem są poważne konflikty, sytuacje kry-

zysowe w małżeństwie i inne.

Obecnie coraz większą rolę pełnią problemy material-

ne, bezrobocie, bankructwa. Istotne znaczenie mają rów-

nież przewlekłe problemy somatyczne, zwłaszcza te, któ-

rym towarzyszą dolegliwości bólowe. Inne czynniki ry-

zyka to nadużywanie alkoholu, leków, uporczywa bez-

senność. Wykazano, że samobójstwa wśród osób blisko

spokrewnionych również stanowią czynnik ryzyka. Głę-

boka wiara może (ale nie musi) chronić przed próbą

samobójczą [1, 14].

Wymienione ustalenia i opinie znajdują potwierdzenie

w badaniach uwarunkowań klinicznych i środowiskowych

samobójstw dokonanych przez 25 osób z rozpoznaniem

nawracających zaburzeń afektywnych, przeprowadza-

nych w latach 80. XX wieku w II Klinice Psychiatrycz-

nej IPN [7]. Wskazują one wyraźnie na istotne znaczenie

wydarzeń życiowych i czynników środowiskowych w ge-

nezie samobójstw popełnianych przez osoby w stanie re-

misji lub poprawy stanu klinicznego, wcześniej leczonych

w klinice z powodu nawracających zaburzeń afektywnych.

Parametry metaboliczne

i inne czynniki biologiczne

Oprócz badań omówionych czynników klinicznych i śro-

dowiskowych, od wielu lat poszukuje się parametrów

metabolicznych, których pomiar mógłby dostarczyć in-

formacji o zagrożeniu samobójstwem osób z depresją,

miałby więc znaczenie predykcyjne [15–18]. Przedmio-

tem zainteresowania były obwodowe i ośrodkowe para-

metry układu noradrenergicznego, serotoninergiczne-

go, układu hormonalnego i inne. Analizowano między

innymi następujące badania:

— pomiar stężenia 3-metoksy-4-hydroksyfenylogliko-

lu (MHPG, 3-methoxy-4-hydroxyphenylglycol ) w mo-

czu [19];

Stanisław Pużyński, Uwarunkowania kliniczne, biologiczne i psychospołeczne chorób afektywnych w kontekście samobójstw

Leki przeciwdepresyjne, węglan litu

i samobójstwa

syjnych stanowi istotny postęp w pomocy chorym, rów-

nież w omawianym zakresie.

W ostatnich latach opublikowano wiele doniesień

wskazujących na „specyficzne antysuicydalne” działa-

nie soli litu. Nie wdając się w analizę trafności takiej

definicji, należy stwierdzić, że efektywne zapobiega-

nie nawrotom epizodów afektywnych wiąże się z wy-

raźnym zmniejszeniem ryzyka samobójstwa, które

w świetle badań [22, 58–73] obniża się do poziomu

stwierdzanego w populacji ogólnej. Wykazano też, że

przerwanie litoterapii stosowanej w celach profilaktycz-

nych przywraca to zagrożenie a nawet może je zwięk-

szać [22, 58, 59, 61–63, 65–67, 73].

Pojawiające się od blisko 15 lat opisy kazuistyczne sa-

mobójstw popełnianych przez chorych w czasie stoso-

wania leków przeciwdepresyjnych, zwłaszcza na począt-

ku terapii, wzbudzają zrozumiałe zainteresowanie i nie-

pokój zarówno osób leczących, jak też otoczenia cho-

rych, co ma swoje odbicie w środkach masowego prze-

kazu. Pierwsze opisy dotyczyły fluoksetyny [48], w ostat-

nich latach niemal wszystkich selektywnych inhibitorów

wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI, selective seroto-

nine reuptake inhibitors ) i kilku innych nowych leków

przeciwdepresyjnych [5, 9]. Należy jednak podkreślić,

że samobójstwa zdarzają się również przy stosowaniu

innych leków przeciwdepresyjnych (zarówno starych, jak

i nowych) i każdy psychiatra z dłuższym stażem zawo-

dowym zetknął się z taką sytuacją.

Geneza samobójstw podczas stosowania leków prze-

ciwdepresyjnych jest złożona. Samobójstwo może się

wiązać z wieloma przyczynami i sytuacjami, dotyczy

to zwłaszcza pierwszej fazy terapii (warto przypo-

mnieć, że większość leków przeciwdepresyjnych ujaw-

nia istotny wpływ leczniczy dopiero po 2 tygodniach

stosowania). Należy tu brać pod uwagę między inny-

mi [5, 9, 47, 49–56]:

— utrzymujący się, wciąż zagrażający życiu, stan depre-

syjny przy braku odpowiedniej opieki otoczenia

(w warunkach domowych — osoby bliskie, w szpita-

lu — personel);

— wydarzenia życiowe, które sprzyjają samobójstwu;

— lęk, niepokój, akatyzję, ustąpienie zahamowania

psychoruchowego przy braku poprawy nastroju;

— niewłaściwy do obrazu klinicznego depresji wybór

leku przeciwdepresyjnego.

W 2004 roku w Stanach Zjednoczonych Agencja do spraw

Żywności i Leków (FDA, Food and Drug Administration )

zobowiązała producentów SSRI oraz kilku innych leków

przeciwdepresyjnych (buspironu, mirtazapiny, nefazodo-

nu, wenlafaksyny) do zamieszczenia w ulotkach dołączo-

nych do leków informacji o potrzebie wnikliwej obser-

wacji osób leczonych — na początku terapii oraz w okre-

sie zmiany dawek, w związku z możliwością zmian stanu

klinicznego, pojawienia się myśli samobójczych. W Sta-

nach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i kilku innych kra-

jach europejskich wprowadzono ograniczenia w stoso-

waniu SSRI u dzieci i młodzieży [1, 5].

Jak zwraca uwagę Möller [53, 54] i inni autorzy [57],

w dyskusjach dotyczących ryzyka samobójstwa w związ-

ku ze stosowaniem leków przeciwdepresyjnych pomija

się podstawową, a niezwykle istotną okoliczność, którą

jest fakt wyraźnego zmniejszenia ryzyka samobójstwa

w populacji chorych z zaburzeniami afektywnymi leczo-

nych efektywnie, w porównaniu z chorymi nieleczony-

mi, co dowodzi, że wprowadzenie leków przeciwdepre-

Podsumowanie

Podstawowe znaczenie chorobowych zaburzeń nastro-

ju, zwłaszcza nawracających zaburzeń afektywnych,

w genezie samobójstwa i w związku z tym w kształto-

waniu wskaźników samobójstw w populacji ogólnej

należy uznać za dobrze udokumentowany fakt. W po-

pulacji osób, u których rozpoznaje się depresję,

zwłaszcza nawracające zaburzenia afektywne, ryzyko

samobójstwa jest wielokrotnie większe niż wśród osób

bez zaburzeń psychicznych lub w populacji ogólnej.

Geneza samobójstw dokonywanych przez osoby do-

tknięte depresją jest złożona, często są one rezulta-

tem szczególnej interakcji chorobowych zaburzeń

nastroju i myślenia oraz sytuacji socjalnej, w której

znajduje się chory. W świetle niektórych badań efek-

tywne leczenie depresji i zapobieganie jej nawrotom

przyczyniają się do zmniejszenia ryzyka samobójstwa

wśród osób z rozpoznaniem zaburzeń afektywnych.

Wczesne wykrywanie zaburzeń afektywnych i skutecz-

ność ich leczenia mogą się przyczyniać do obniżenia

wskaźnika samobójstw w populacji ogólnej, są więc

działaniami prewencyjnymi.

Piśmiennictwo

1. Pużyński S. Depresje. Wyd. II uzupełnione. PZWL, Warszawa 1988.

2. Chen Y.-W., Dilsaver S.C. Lifetime rates of suicide attempts among

subjects with bipolar I and unipolar disorders relative to subjects

with other axis I disorders. Biol. Psychiatry 1996; 39: 896–899.

3. Goodwin F.K., Jamison K.R. Manic-depressive illness. Oxford

University Press, New York, Oxford 1990.

4. Jamison R.R. Noc szybko nadchodzi. Wydawnictwo Zysk i S-ka,

Poznań 2004.

5. Rzewuska M. Ryzyko stosowania leków przeciwdepresyjnych

u dzieci i młodzieży, stanowisko FDA. Maszynopis.

6. Beręsewicz M., Bogdanowicz E., Kalinowski A. i wsp. Przyczyny

zgonu osób z rozpoznaniem chorób afektywnych. Psychiatr. Pol.

1986; 20: 190–195.

7. Beręsewicz M., Walecka W., Bogdanowicz E. i wsp. Kliniczne

i środowiskowe uwarunkowania samobójstw w chorobach afek-

tywnych. Psychiatr. Pol. 1986; 20: 268–275.

8. Bogdanowicz E., Kalinowski A., Pużyński S. Samobójstwo jako

przyczyna zgonu chorych z zaburzeniami afektywnymi typu en-

dogennego. Psychiat. Pol. 1980; 14: 29–36.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: