Aspekty prawne przemocy domowej.pdf

Wstęp

Od kiedy w społeczeństwie polskim zaczęto głośno mówić o zjawisku przemocy domowej, o jej

konsekwencjach natury psychicznej, pojawia się problem, w jaki sposób skutecznie pomagać

ofiarom. Wielu profesjonalistów, mimo znakomitego przygotowania do interwencji

psychologicznej, mają trudności w poruszaniu się w zagadnieniach prawnych. Celem tego

opracowania jest przybliżenie profesjonalistom, pracownikom służby zdrowia prawnego aspektu

przemocy domowej.

Należy zdać sobie sprawę z tego, że prawo jako najbardziej klarowny instrument przeciwstawienia

się przemocy nie jest jedynym sposobem na jej powstrzymanie. Za takim stwierdzeniem kryje się

wiele przewidywalnych aspektów. Jednym z tych aspektów jest fakt, że każda interwencja niesie ze

sobą konsekwencje niszczące rodzinę. Należy dokładnie zdać sobie z tego sprawę i wybierać za

każdym razem mniejsze zło. Nie jest rzeczą prostą przerwanie przemocy chociażby, dlatego, że

wymiar sprawiedliwości niechętnie stosuje sankcje w postaci zatrzymania sprawcy przemocy. Nie

dysponuje też właściwym programem natychmiastowej pomocy ofiarom nawet, kiedy ofiarami

przemocy stają się dzieci, osoby starsze, niedołężne. Należy też zwrócić uwagę na czas, jaki upływa

od momentu zgłoszenia przestępstwa do momentu wyrokowania i wyroku. Sam wyrok też w wielu

przypadkach nie poprawia sytuacji psychologicznej. Jedynie to, co zmienia, to konsekwencje

wynikające z wyroku sądowego. Niekiedy samo postępowanie przygotowawcze i okres

wyrokowania staje się karą, nie tylko dla sprawcy przemocy, ale także dla ofiar i osób najbliższych.

Polskie prawo wyraźnie wskazuje, że krzywdzenie członków rodziny jest przestępstwem i jak

każde inne podlega karze. Każda osoba, która doznaje krzywdy (przemocy) ma prawo do ochrony,

do powstrzymania czynnej przemocy. Ofiara przemocy w momencie decyzji o jej przerwaniu ma za

sobą na ogół przykre doświadczenia, wynikające z jednej strony z bezskutecznych własnych

działań, prowadzących do powstrzymania przemocy, z drugiej strony płynących ze strony różnego

rodzaju instytucji, mających przeciwdziałać temu zjawisku. Niekiedy musi przełamać stereotypowe

poglądy społeczne na temat przemocy. Musi przestać obarczać się odpowiedzialnością za doznane

krzywdy. Bardzo wyraźnie należy podkreślić, że żadne zachowanie ofiary nie usprawiedliwia

przemocy i nie upoważnia do przemocy.

Długotrwała przemoc rodzi w ofierze określone skutki psychiczne: strach, wstyd, bezradność.

Dlatego też pomoc ofiarom przemocy powinna iść wielotorowo. Z jednej strony oddziaływania

psychologiczne, a z drugiej prawne. Jednym z podstawowych aspektów oddziaływania jest

powstrzymanie przemocy. Przerwanie przemocy jest podstawowym warunkiem do tego, aby można

ofierze pomagać. Jest też jednym z najtrudniejszych aspektów interwencji. Innym aspektem jest

pomoc psychologiczna, która powinna koncentrować się między innymi na zrozumieniu sytuacji, w

jakiej się znalazła ofiara, przejściu przez poczucie krzywdy, winy, chęci odwetu i rozpaczy.

W oddziaływaniu psychologicznym należy stale pamiętać, aby przez te oddziaływania nie

dokonywać wtórnego zranienia (między innymi: wytykanie bezskuteczności dotychczasowego

działania, oceniania postępowania, ośmieszania), które skutkują wycofaniem się z przyjmowania

takiej pomocy. Najskuteczniej można pomóc wówczas, gdy uwzględnia się zasoby zewnętrzne

(zaplecze materialne) i wewnętrzne (psychiczne) ofiary. Zasoby te mogą stać się doskonałą

podbudową do podejmowania ważnych życiowych decyzji. Staną się elementem zdrowienia i

odzyskania utraconej mocy osobistej.

Najogólniej można stwierdzić, że każdy człowiek ma prawo do bezpieczeństwa, godności i

nienaruszalności mienia. Każde naruszenie tego prawa może być ścigane przez prawo pod

warunkiem, że zostanie zgłoszone właściwym organom ścigania – prokuraturze lub policji.

Przestępstwo przeciwko rodzinie

Na wstępie należy przybliżyć pojęcie „osoby najbliższej” w rozumieniu prawa karnego. Nie jest to

równoznaczne z potocznym rozumieniem tego terminu. Podmiot ten jest określony w art. 115 §11

KK poprzez zaliczenie do osoby najbliższej: małżonka, wstępnych (rodziców i dziadków),

zstępnych (dzieci i wnuki), rodzeństwa, powinowatych (członków rodziny współmałżonka) w tej

samej linii i stopniu, osoby pozostającej w stosunku przysposobienia i jej małżonka, a także osoby

pozostające we wspólnym pożyciu (konkubent i konkubina).

W przypadku przemocy w rodzinie dochodzi do naruszenie przepisów rozdziału XXVI kodeksu

karnego, a w szczególności art. 207 §1 „Kto znęca się fizycznie i psychicznie nad osobą najbliższą

lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo

nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na stan psychiczny i fizyczny podlega karze

pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.” Jest to tzw. typ podstawowy przestępstwa, który w

§§ 2 i 3 przewiduje jeszcze okoliczności zaostrzające (podwyższając) wymiar kary w przypadku,

gdy czyn określony w §1 połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa oraz w

sytuacji, gdy następstwem znęcania się jest targnięcie się ofiary na własne życie. W pierwszym

przypadku górna granica kary ulega podwyższeniu do 10 lat, a w drugim do 12 lat.

Przemoc w postaci znęcania psychicznego lub fizycznego zawiera w swojej istocie wielokrotność

działania sprawcy. W przypadku jednorazowego działania przemoc może być rozpatrywana w

aspekcie naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, a nawet naruszenia

nietykalności cielesnej. W zależności od skutku działania sprawcy: od ciężkiego uszczerbku na

zdrowiu w postaci m.in. ciężkiego kalectwa (art. 156 §1 KK), naruszeniu czynności narządu ciała i

rozstroju zdrowia poniżej 7 dni (art. 157 KK), do naruszenia nietykalności cielesnej (art. 217 §1

KK) różna jest odpowiedzialność sprawcy i zagrożenie karą oraz tryb jego ścigania.

Stosowanie przemocy opisane w dyspozycji art. 207 KK jest przestępstwem ściganym z urzędu, co

oznacza obowiązek organów ściągania prowadzenia postępowania bez względu na wyrażaną w tym

zakresie wolę ofiary i nie jest konieczne zgłoszenie tego faktu osobiście policji lub prokuraturze.

Do podjęcia czynności prawnych przez te organy wystarcza ich powiadomienie w jakikolwiek

sposób, chociażby przez sąsiadów, czy kuratora.

W pozostałych przypadkach tryb ścigania uzależniony jest od następstw działania sprawcy. W

sytuacji spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub naruszenia czynności ciała na okres

powyżej 7 dni ściganie sprawcy prowadzone jest z urzędu. W tym ostatnim przypadku, gdy

naruszenie czynności ciała jest kwalifikowane na okres powyżej 7 dni, a sprawcą jest osoba

najbliższa dla ofiary, ściganie odbywa się wyłącznie na wniosek pokrzywdzonego, który może nie

wyrażać chęci ścigania i pomimo oczywistego stwierdzenia przestępstwa postępowanie karne musi

zostać umorzone.

W sytuacji, gdy naruszenie i rozstrój zdrowia zostały zakwalifikowane przez lekarza jako obrażenia

naruszające czynności narządu na okres poniżej 7 dni, ewentualnie działanie sprawcy nosi

znamiona naruszenia nietykalności cielesnej, wówczas ofiara sama sporządza i wnosi akt

oskarżenia do właściwego sądu. W tym ostatnim zakresie ustawodawca uznał, iż ingerencja

organów ścigania nie jest konieczna, chociaż dopuścił możliwość objęcia takiego czynu ściąganiem

z urzędu w sytuacji, gdy wymaga tego interes społeczny np. ofiara jest osobą małoletnia, a

sprawcami przestępstwa są rodzice lub ofiara jest podeszłym wieku. Wówczas prokurator, pomimo,

że jest to przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego, wszczyna postępowanie karne.

W przypadku przestępstw prywatnoskargowych w pracy z ofiarą przemocy należy wyraźnie

zaznaczyć jej rolę w procesie karnym w charakterze oskarżyciela prywatnego z wynikającymi z

tego uprawnieniami. Mankamentem jest jednak konieczność wniesienia opłaty sądowej oraz

narażenie na dodatkowy stres występowania w sądzie i przedstawiania swoich racji.

Przestępstwo przeciwko dziecku

Jednym z aktów przemocy wobec dziecka jest brak zabezpieczenia środków finansowych,

umożliwiających prawidłowy jego rozwój, zdrowie, egzystencję oraz pozbawienia należytego

kontaktu emocjonalnego z bliską osobą.

Ustawodawca w sposób jednoznaczny określa w art. 209 §1 KK, że „kto uporczywie uchyla się od

wykonania ciążącego na nim na mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez

niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby i przez to naraża ją na niemożność

zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega karze....” Chodzi tu o alimentację nie

tylko dzieci, ale również rodziców lub inne osoby najbliższe. Zjawisko uchylania się od tego

obowiązku jest przemocą. Innym zjawiskiem, o którym mówi art. 210 §1 KK., jest brak troski, „Kto

wbrew obowiązkowi troszczenia się o małoletniego poniżej lat 15 albo o osobę nieporadną ze

względu na jej stan psychiczny lub fizyczny osobę tę porzuca, podlega karze...”

Jednym z najbardziej krzywdzących dzieci działaniem przestępczym jest czyn opisany w art. 211

KK, „Kto wbrew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoru, uprowadza lub zatrzymuje

małoletniego poniżej lat 15 albo osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny

podlega karze...” Oznacza to nie mniej ni więcej to, że bez stosownego orzeczenia lub wyroku sądu

czynić tego nie wolno, nawet wówczas, kiedy stosującymi przemoc są faktyczni opiekunowie.

Każda osoba fizyczna, nawet wybrana przez dziecko – ofiarę przemocy, udzielając mu schronienia

wbrew woli prawnych opiekunów - narusza prawo. Pomocy takiej może jedynie udzielić osoba

prawna (schronisko, izba dziecka, pogotowie opiekuńcze). Wyjściem z takiej sytuacji jest

natychmiastowe postanowienie lub orzeczenie właściwego sądu o ograniczeniu władzy

rodzicielskiej.

Nie ulega wątpliwości, że przemoc wobec rodziny, szczególnie wobec dzieci, jest szczególnie

postrzegana przez osoby, które z racji swojego zawodu mają z nimi kontakt. Do tej grupy

zawodowej należą nauczyciele, pedagodzy szkolni i psycholodzy. Na nich spoczywa obowiązek

niezwłocznego powiadomienia policji lub prokuratora o swoich spostrzeżeniach. Taki społeczny

(bez sankcji karnych) obowiązek nakłada art. 304 §1 KPK: „Każdy dowiedziawszy się o

popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym

prokuratora lub policję.” W przypadku instytucji państwowych lub samorządowych np. szkoły,

mamy do czynienia z bezwzględnym obowiązkiem, a zaniechanie powiadomienia może zostać

potraktowane jako przestępstwo z art. 231 KK, tj. niedopełnienie obowiązków przez

funkcjonariusza publicznego (za takiego funkcjonariusza można uznać dyrektora szkoły) i działanie

na szkodę interesu publicznego. Dla obrony świadków ustawodawca przewidział w art.191 § 3

KPK ochronę: „Jeśli zachodzi uzasadniona obawa użycia przemocy lub groźby bezpośredniej

wobec świadka lub osoby najbliższej w związku z jego czynnościami, może on zastrzec dane

dotyczące miejsca zamieszkania do wyłącznej wiadomości prokuratora lub sądu.” Najbezpieczniej

jest jednak, aby instytucja (szkoła) chroniąc dziecko z mocy prawa wystąpiła z powiadomieniem.

Ofiara przemocy w trakcie czynności prawnych

W art. 15 ust.1 pkt. 3 ustawa z 6 kwietnia 1990r. „o Policji” wyraźnie zapisano, że „ policja ma

prawo zatrzymać osoby stwarzające w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub

zdrowia ludzkiego, a także mienia.” Warto w tym momencie nieco więcej miejsca poświęcić temu

zagadnieniu chociażby, dlatego, że policjant jest pierwszym na ogół przedstawicielem prawa

wzywanym w sytuacji przemocy domowej. Głównym zadaniem policji przy interwencji jest przede

wszystkim przerwanie aktu przemocy, zapobieżenie popełnieniu przestępstwa w przyszłości i

ostatecznie ściganie sprawców. Aby skutecznie domagać się pomocy warto jest zapoznać się z tym,

czego można oczekiwać. Każda osoba wzywająca policję ma prawo do:

1. Uzyskania od interweniujących policjantów zapewnienia doraźnego bezpieczeństwa. Nie

chodzi tu w tym wypadku o stan nietrzeźwości, który według prawa nie jest przestępstwem,

a o skutki tego stanu. Odizolowanie sprawcy przemocy jest tu najskuteczniejszym sposobem

doraźnej pomocy.

2. Informacji o funkcjonariuszach udzielających pomocy (nr identyfikacyjny, nazwę i siedzibę

jednostki, która podejmuje interwencję). O takie informacje można już domagać się już przy

zgłoszeniu telefonicznym. Znając dane służbowe policjanta można w każdej chwili zgłosić

go na świadka.

3. Wykonania notatki o interwencji, która może posłużyć w późniejszym okresie jako dowód

w sprawie sądowej.

4. Złożenia skargi na czynności policyjne.

Policjant z mocy Ustawy ma obowiązek:

1. Zapewnić bezpieczeństwo pokrzywdzonym.

2. Dokonać zapisu służbowego, które może być wykorzystane w sprawie.

3. W ramach działalności prewencyjnej ma obowiązek przekazać sprawę do zainteresowania

policjantom dzielnicowym.

Ustawa o policji w art. 142 §1 mówi wyraźnie „ Policjant, który przy wykonywaniu czynności

służbowych przekracza uprawnienia lub nie dopełnia obowiązku, naruszając w ten sposób dobra

osobiste, podlega karze pozbawienia wolności do lat 5.”

Istotne uwagi dotyczące ujawnienia przestępstwa

Do ujawnienia przestępstwa (przemocy) dochodzi najczęściej wówczas, gdy osoba pokrzywdzona

zawiadamia o tym fakcie prokuratora lub policjanta właściwej komendy policji. Czynność ta niesie

ze sobą ważną konotację. Istotne staje się w tej sprawie jasne określenie oczekiwań. Na ogól, jeśli

dochodzi do zgłoszenia, to intencją osoby zgłaszającej, w tym wypadku przemoc domową, jest

żądanie ścigania i ukarania sprawcy. Do takiej decyzji należy się dokładnie przygotować. Jeśli

ofiarą przemocy staje się osoba małoletnia, w jej imieniu musi wystąpić osoba dorosła – rodzice lub

opiekun prawny. W przypadku, gdy sprawcami przestępstwa przemocy są przedstawiciele

ustawowi małoletniego, Sąd Rodzinny i Nieletnich na wniosek prokuratora może ustanowić dla

dziecka kuratora dla jego reprezentowania. Warto w tym miejscu jeszcze raz przypomnieć, że jeśli

przemoc w rodzinie występuje dość często, zdarzenia takie powtarzają się, to nawet po wycofaniu

zeznań przez osobę poszkodowaną, postępowanie przygotowawcze jest kontynuowane, gdyż

opisane postępowanie sprawcy nosi znamiona przestępstwa z art. 207 kk, które ścigane jest z

urzędu, niezależnie od woli pokrzywdzonego.

Przygotowanie zgłoszenia o przemocy nakłada pewne obowiązki, które mogą w poważnym stopniu

przyśpieszyć i pomóc w procesie dochodzenia i w późniejszym okresie wyrokowania.

Przygotowanie oznacza: przypomnieć sobie dokładnie przebieg zdarzeń, miejsce, dzień, godzinę,

uczestników; jakie nastąpiły urazy i u kogo, kto udzielał pomocy medycznej; jak często pojawiają

się akty przemocy, czy jest to zdarzenie incydentalne; czy przemocy towarzyszy stan nietrzeźwości

sprawcy; czy pojawiają się groźby, które w przekonaniu ofiary mogą być spełnione; czy wzywano

policję i jaki był efekt interwencji; zaświadczenia lekarskie o stanie obrażeń.

Dowody w sprawie o znęcanie się psychiczne i fizyczne

Generalnie można stwierdzić, że dowodem w sprawie może być każde świadectwo mówiące o

ciągłej przemocy stosowanej przez sprawcę.

1. Zeznania świadków. Świadkiem może być każda osoba (na ogół jednak pełnoletnia), która

była naocznym obserwatorem aktu lub aktów przemocy, może słyszeć odgłosy przemocy

lub wysłuchać od ofiary skarg i opisu zdarzeń. Jeśli osoba poszkodowana wie, że zeznania

świadka pomoże w sprawie może zgłosić go bez pytania o zgodę. Stawiennictwo świadka

jest obowiązkowe, a za składanie fałszywych zeznań grozi kara. Zeznania świadka w

uzasadnionych przypadkach mogą być utajnione.

2. Dowodem może być również nagranie magnetofonowe i pisemny opis zdarzenia

przedstawionego na taśmie.

3. Dowodem stają się również zniszczone przedmioty, ślady krwi, fotografie mieszkania

ze śladami awantury oraz naoczni świadkowie takiego stanu.

4. Bardzo istotnym dowodem w sprawie są świadectwa lekarskie o obrażeniach doznanych

przez ofiarę. Nie musi to być świadectwo wystawione tylko i wyłącznie przez biegłego

lekarza sądowego. Należy zadbać jedynie o to, aby lekarz w karcie pacjenta zaznaczył

okoliczności powstania obrażeń (podawane przez pokrzywdzonego). Dobrze jest, jeśli

lekarz określi, w jakim stopniu nastąpiło naruszenie czynności ciała i na jaki okres. W tym

miejscu należy wskazać, że w przypadku przestępstwa znęcania się opisanego w art. 207 §1

KK nie jest wymagane, by działanie sprawcy spowodowało jakiekolwiek obrażenia u ofiary.

Tym samym, jeżeli przemoc polega, np. na popychaniu albo takim zadawaniu uderzeń, by

nie pozostawić śladów, nie powinno to powstrzymywać osoby pokrzywdzonej od złożenia

zawiadomienia, a do wszczęcia postępowania nie jest konieczne świadectwo lekarskie.

5. Dowodem też są notatki policyjne z interwencji. Utrwalanie i zbieranie dowodów aktów

przemocy nie zależy od późniejszego ich wykorzystania. Mogą one służyć nie tylko w

jednej sprawie, chociażby karnej. Można je ze skutkiem wykorzystać w postępowaniu

cywilnym czy tez administracyjnym.

Dowody w sprawie można podzielić na:

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: