Postępowanie karne – wykłady
Proces karny
Przewidziane prawem zachowanie się organów państwowych i pozostałych uczestników, zmierzające do wykrycia i ustalenia czynu przestępnego i jego sprawcy, oraz do wymierzenia mu kary lub zastosowania innych środków, albo uniewinnienia oskarżonego (w razie stwierdzenia braku przestępstwa, sprawstwa lub okoliczności wyłączających odpowiedzialność)
a) konkretny – działalność przewidziana prawem, odbywająca się w wyznaczonym procesie o konkretne przestępstwo lub przeciwko oznaczonej osobie lub osobom o konkretne przestępstwo; nie musi obejmować wszystkich etapów procedury;
b) abstrakcyjny – działalność przewidziana w obowiązujących przepisach, mająca na celu wykrycie i ustalenie czynu przestępnego, jego sprawcy oraz wymierzenie kary lub zastosowanie innych środków;
Celem procesu karnego jest:
a) wykrycie sprawcy przestępstwa i pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej, a uniewinnienia osoby niewinnej;
b) przez trafne zastosowanie środków przewidzianych w prawie karnym oraz ujawnienie okoliczności sprzyjających popełnieniu przestępstwa osiągnięcie zadań postępowania karnego nie tylko w zwalczaniu przestępstw, lecz również w zapobieganiu im oraz w umacnianiu poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego,
c) uwzględnienie prawnie chronionych interesów pokrzywdzonego;
d) rozstrzygnięcie sprawy w rozsądnym terminie.
Przedmiot procesu karnego:
v roszczenie przysługujące państwu w stosunku do sprawcy przestępstwa (przedmiot istnieje, gdy naruszono KK, gdy brak przestępstwa – brak przedmiotu);
v to co ma być dopiero w procesie ustalone i rozstrzygnięte (koncepcja Schaffa);
v odpowiedzialność prawna osoby ściganej za zarzucane lub przypisane jej przestępstwo;
o czyn zarzucany – zarzut stawiany sprawcy przez prokuratora w postępowaniu przygotowawczym;
o czyn przypisany – czyn określony w wyroku, za który sprawca ponosi odpowiedzialność;
Przedmiot prawa karnego określany jest w:
a) postanowieniu o wszczęciu postępowania karnego;
b) akcie oskarżenia;
c) postanowieniu o przedstawieniu zarzutów;
d) wyroku sądowym;
Struktura procesu karnego (elementy składające się na całość i ustalone wzajemne powiązania):
Ø statyka procesu – nauka o strukturze procesu (uczestnicy itd.);
Ø kinetyka procesu – nauka o ruchu procesowym:
· fakty procesowe:
§ czynności procesowe – zachowanie uczestników procesu (np. składanie zażalenia na postanowienie);
§ zdarzenia procesowe – fakty niezależne od zachowania uczestników (np. śmierć oskarżonego);
· tok procesu – poszczególne fakty procesowe, rozgrywające się w czasie, stanowiące ogniwa biegu procesowego od jego zawiązania do zakończenia; od największych do najmniejszych; etapy - podfazy procesowe – fazy procesowe – stadia procesowe;
· nurt procesowy – w zależności od przedmiotu procesu:
§ postępowanie w kwestii odpowiedzialności karnej,
§ postępowanie w kwestii odpowiedzialności cywilnej;
nurt może obejmować jeden przedmiot procesowy lub kilka, stąd wyróżnia się:
a) proces prosty – rozpoznaje się jeden czyn jednego oskarżonego;
b) proces złożony:
à przedmiotowo – 1 osobie zarzuca się popełnienie kilku przestępstw;
à podmiotowo – kilku osobom zarzuca się udział w jednym czynie;
à przedmiotowo – podmiotowo – kilku osobom zarzuca się kilka czynów;
Funkcje prawa karnego procesowego:
ü porządkująca – koordynuje poszczególne czynności celem sprawnego przebiegu procesu;
ü zabezpieczająca cele procesu – prawo procesowe to system norm celowościowych wytyczających najlepszy tok procesu, pozwalający na realizację celu do którego dąży;
ü gwarancyjna – gwarantuje interesy uczestników procesu, zakłada konieczność uregulowania praw i obowiązków uczestników procesowych (oskarżenia, obrony, sądzenia);
Obowiązywanie prawa procesowego:
v w miejscu – obowiązuje zasada terytorialności: na terenie RP, statkach polskich statków wodnych lub powietrznych; polscy przedstawiciele dyplomatyczni i konsularni za granicą w razie dokonywania czynności w ramach pomocy prawnej; gdy organ RP dokonuje czynności procesowych na terytorium obcego państwa za jego zgodą; przez sąd lub prokuratora RP na żądanie sądu lub prokuratora obcego państwa; wyjątki – art. 588 § 4 KPK, 589 § 1 KPK;
v w czasie – KPK obowiązuje od 1.IX.1998 r.; jeżeli przestępstwo zostało popełnione wcześniej, a proces wszczęto później – obowiązują przepisy obowiązujące w chwili wszczęcia procesu; jeżeli w trakcie procesów nastąpi zmiana to należy zastosować się do wskazówek zawartych w przepisach przejściowych (możliwe jest stosowanie wyłącznie ustawy nowej lub częściowo przepisów dotychczas obowiązujących);
Zasady procesu karnego
To wzorce, jak powinien przebiegać proces karny. Ich naruszenie zawsze skutkuje uchyleniem wyroku i przekazaniem go do ponownego rozpatrzenia. Kierowane są do wszystkich uczestników a wynikają z procedury wewnętrznej, prawa międzynarodowego, z doktryny.
Zasada humanitaryzmu
o wyprowadzona z art. 3 Konwencji Europejskiej, art. 7 Międzynarodowego Paktu Praw, z art. Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur; ale nie mam jej wyrażonej w KPK;
o obejmuje zakaz stosowania tortur, nieludzkiego i poniżającego traktowania w tracie postępowania karnego;
o przejawem stosowania zasady humanitaryzmu jest jawność rozpraw sądowych, zakaz stawiania pytań sugerujących, zakaz stosowania przymusu lub groźby, hipnozy, środków chemicznych czy technicznych, stawianie obietnic niezgodnych z prawem, zakaz długotrwałego przesłuchania, zakaz sugestii, wielokrotności, przesłuchania nie może prowadzić policjant prowadzący postępowanie przygotowawcze;
o naruszenie zasady humanitaryzmu powoduje nieważność czynności (np. przesłuchania);
o jeżeli sąd opiera się na takich wadliwych czynnościach – proces i wyrok jest nieważny;
Zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości
o wyprowadzona z art. 175 Konstytucji (o władzy sądowej);
o wymiar sprawiedliwości to:
à wyłączna działalność niezawisłych sędziów (def. podmiotowa);
à działalność polegająca na rozstrzyganiu konfliktów ze stosunków prawnych (def.
przedmiotowa);
à działalność sądów głownie z dziedziny prawa karnego i cywilnego (def. mieszana);
o wymiar sprawiedliwości przekazuje część czynności wskazanych w ustawie organom właściwym;
o obywatelom należy zapewnić dostęp do sądów, by odwołać się od działań uprawnionych organów np. w postaci zażalenia;
Zasada współdziałania ze społeczeństwem
o znajduje swój wyraz w KK oraz w KPK
o poręczenie majątkowe, poręczenie osoby godnej zaufania, środki probacyjne itp.;
Zasada praworządności
o została wypracowana przez doktrynę;
o to nakaz skierowany do organów procesowych, obejmujący ścisłe przestrzeganie prawa i postępowanie zgodnie z przepisami prawa;
Zasada udziału czynnika społecznego w postępowaniu
o to zasada skodyfikowana, można ja wyrażać w postaci dyrektywy nakazującej rozstrzyganie indywidualnych spraw obywateli z udziałem przedstawicieli społecznych w trzech formach:
§ udział przedstawicieli społecznych w składzie orzekającym sądu;
§ udział w procesie podmiotów reprezentujących interesy społeczne (przedstawiciel społeczny jest neutralny, ma prawo do pytań i wypowiadania się);
§ publiczność rozpraw sądowych;
o typy sądów w zależności od zakresu udziału czynnika społecznego:
à złożone wyłącznie z urzędników – społeczeństwo nie ma wpływu na treść wyroku,
istnieje w takim wypadku niebezpieczeństwo rutyny;
à sądy mieszane – sędziowie zawodowi i ławnicy;
à sądy złożone wyłącznie z czynnika pozasądowego – sądy ludowe po wojnie;
o typy sądów ze względu na udział społeczny:
à sąd przysięgłych – wywodzą się z Wielkiej Brytanii, składa się z ławy przysięgłych (sędzia faktu – orzeka co do winy, bez uzasadnienia decyzji) oraz z sędziego zawodowego (to sędzia prawa - przewodniczy rozprawie, stosuje kwalifikacje prawną i wymierza karę)
à sąd ławniczy – ławnik jest na równi z sędzią, sędzią co do faktu i co do prawa; udział ławników wynika z art. 182 Konstytucji, art. 3 KPK oraz art. 4 § 1 ustawie o sądach powszechnych; ławnik i sędzia są równi – ławnik ma czynny udział, podpisuje wyrok, ma prawo zgłosić zdanie odrębne od wyroku lub uzasadnienia, nie może tylko przewodniczyć rozprawie; ławnik jest niezawisły i podlega tylko ustawom; ławnika wybierają organy gminy w głosowaniu tajnym, prezesi sądów, stowarzyszenia, organizacje, związki zawodowe, grupa 25 obywateli;
o składy sędziowskie:
§ 1 sędzia, 2 ławników – I instancja
§ 3 sędziów – II instancja, rozprawa apelacyjna i kasacyjna;
§ czyny zagrożone karą dożywotniego pozbawienia wolności – 2 sędziów, 3 ławników w I instancji, 5 sędziów w II instancji;
§ postępowanie uproszczone (sąd rejonowy) – 1 sędzia;
§ postępowanie prywatnoskargowe – 1 sędzia, a w przypadku pomówienia – 1 sędzia, 2 ławników;
§ na posiedzeniu sądu rejonowego – 1 sędzia, w sądach wyższych – 3 sędziów;
§ w postępowaniu nakazowym – 1 sędzia na posiedzeniu bez udziału stron;
Zasada niezawisłości sędziowskiej
o wynika z art. 178 Konstytucji i dotyczy również ławników;
o sędziowie maja obowiązek przestrzegania i stosowania przepisów rangi ustawowej (również aktów wykonawczych, o ile są zgodne z ustawą); sędziwie są niezwiązani instrukcjami i wytycznymi organów państwowych – sędzia orzeka według swojego własnego przekonania, nikt nie może wpływać na jego decyzje ani go w tym zastępować; na sędzim ciąży obowiązek samodzielnego rozstrzygania kwestii wykładni przepisów i oceny dowodów; sędzia związany jest orzeczeniami TK, prawotwórczym rozstrzygnięciem sądu (przypadek recydywy), zapatrywaniami prawnymi i wskazaniami sadu odwoławczego (w konkretnej sprawie), odpowiedzią SN na pytanie prawne, uchwałami SN wpisanymi do księgi zasad prawnych;
o gwarancje niezawisłości sędziowskiej (ustrojowe i procesowe): odpowiednie warunki pracy, wynagrodzenie, poziom etyczno – moralny sędziego, stałość zawodu sędziego, niepołączalność zawodu sędziego z innymi zawodami (wyjątek – nauczyciel akademicki), immunitet (bez zgody sądu dyscyplinarnego nie można pociągnąć sędziego do odpowiedzialności karnej), samorządność sędziowska (KRS), jawność rozpraw sądowych, swobodna ocena dowodów, tajność narady sędziowskiej, zasada kolegialności składów sędziowskich;
Zasada kolegialności
o nie dotyczy organów ścigania karnego;
o rozstrzygnięcia sądu zapadać mają kolegialnie (wzmacniają autorytet, pozwalają uniknąć pomyłek, gwarantują realizację niezawisłości)
o składy sędziowskie jak w zasadzie udziału czynnika społecznego w postępowaniu;
Zasada instancyjności
o obowiązuje, by decyzja wydana w I instancji mogła być poddana kontroli co do faktu lub co do prawa, na skutek zaskarżenia;
o kontrola następuje przez organu procesowe w trybie nadzoru oraz przez społeczeństwo;
o kontrola procesowa dotyczy rozstrzygnięć prawomocnych i nieprawomocnych;
o środki zaskarżenia – to przewidziane prawem sposoby, przy pomocy których strona niezadowolona z rozstrzygnięcia domaga się zmiany lub uchylenia orzeczenia (apelacja od wyroków nieprawomocnych, kasacja wyroków prawomocnych, sprzeciw od wyroku zaocznego, zażalenie na postanowienie), wniesienie takiej skargi powoduje, że sprawa będzie rozpoznana przez instancje odwoławczą, a wykonanie decyzji zostaje wstrzymane (skarga suspensywna);
o środki nadzoru – toczą się wewnątrz organów procesowych, podejmowane są z inicjatywy samych organów (np. wznowienie postępowania umorzonego);
Zasada ścigania z urzędu (oficjalności)
o dotyczy pierwszego etapu postępowania – momentu wszczęcia postępowania karnego i polega ona na tym, że organy państwa powołane do ścigania przestępstw (policja, prokuratura, ABW, straż graniczna i in.) są uprawnione do wszczęcia i prowadzenia postępowania karnego niezależnie od woli osoby pokrzywdzonej przestępstwem (czasem nawet wbrew jej woli);
o zasada ścigania z urzędu doznaje pewnych ograniczeń w prawie procesowym:
§ przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego – w tej kategorii przestępstw ustawodawca pozostawia pokrzywdzonemu swobodę decyzji, prokurator (tylko i wyłącznie!) może, jeżeli uzna, że wymaga tego interes społeczny (przy czym nie chodzi tu tylko o sam czyn, ale i o okoliczności dotyczące osoby pokrzywdzonej), ingerować, a nawet z własnej inicjatywy wszcząć postępowanie karne, lecz jeśli nie uzyska potem zgody poszkodowanego, ma obowiązek postępowanie umorzyć;
§ przestępstwa wnioskowe – a więc takie, które ściga się na wniosek pokrzywdzonego, wyróżnia się w tej kategorii przestępstw dwie grupy:
- przestępstwa bezwzględnie wnioskowe – przestępstwa, co do których ustawodawca wymaga wniosku pokrzywdzonego niezależnie od osoby sprawcy (np. zgwałcenie z art. 197 kk);
- przestępstwa względnie wnioskowe – przestępstwa ścigane z urzędu, a dopiero w przypadku gdy sprawcą jest osoba najbliższa dla pokrzywdzonego na wniosek. Decydujące znaczenie ma tu nie rodzaj przestępstwa, a osoba sprawcy.
Z chwilą złożenia wniosku, dalsze postępowanie toczy się z urzędu. Wszystkie osoby, które brały udział w przestępstwie są objęte ściganiem (pokrzywdzony nie może ograniczy ścigania do określonych osób). Ta reguła nie dotyczy osób najbliższych – wymaga się klarownego żądania ścigania osoby najbliższej.
o kwestią kontrowersyjną jest możliwość cofnięcia wniosku o ściganie – KPK dopuszcza cofnięcie wniosku o ściganie w stadium postępowania przygotowawczego za zgodą prokuratora, a w stadium postępowania sądowego – za zgodą sądu;
o ustawodawca określa moment końcowy złożenia oświadczenia o cofnięciu wniosku w postępowaniu sądowym – tj. po rozpoczęciu przewodu sądowego (do odczytania aktu oskarżenia), ponowne złożenie wniosku jest niedopuszczalne, następstwem cofnięcia wniosku jest umorzenie postępowania karnego (wyjątek od możliwości cofnięcia wniosku - nie ma możliwości cofnięcia w sprawach dotyczących przestępstwa zgwałcenia)
Zasada równości stron
o wynika z KPK;
o w postępowaniu przygotowawczym ma miejsce równość faktyczna, a w postępowaniu sądowym – pewną wyższość ma prokurator;
Zasada legalizmu
...
palarus