Wśród receptorów wytwarzanych przez limfocyty T i przeciwciał produkowanych przez limfocytów B są tez takie, które mogą rozpoznawać własne antygeny. Komórki, które je wytwarzają nazywa się komórkami potencjalnie autoreaktywnymi. Jednak sama obecność tych komórek nie wystarcza do zapoczątkowania odpowiedzi immunologicznej, ponieważ muszą być one jeszcze odpowiednio aktywowane. Organizm broni się i uruchamia wiele mechanizmów próbujących nie dopuścić do wzrostu ilości komórek autoreaktywnych i utrzymuje tzw. stan autotolerancji.
Brak odpowiedzi komórkowej i humoralnej na określony antygen jest to tolerancja immunologiczna a gdy dotyczy własnych antygenów nazywa się ona autotolerancją. Gdy z jakiś względów zostanie ona zakłócona to dojdzie do odpowiedzi przeciwko własnym tkankom i narządom, co jest istotą zjawisk autoimmunologicznych.
CHOROBY AUTOIMMUNIZACYJNE
Zjawiska autoimmunologiczne zaobserwowano już w wielu chorobach a w innych podejrzewa się ich udział. Choroby autoimmunizacyjne należą zazwyczaj do schorzeń przewlekłych z charakterystycznymi okresami poprawy i pogorszenia stanu. Choroby o takim podłożu są uwarunkowane przez wiele czynników i podjecie leczenia jest w większości przypadków niemożliwe. W większości przypadków choroba rozpoznawana jest za późno a z drugiej strony bardzo trudno jest zapobiegać chorobie, którą jest trudno przewidzieć. Przykładem takiej choroby jest cukrzyca typu I która ujawnia się, gdy większa część komórek wytwarzających insulinę jest już zniszczona. Niektóre autoprzeciwciała mogą pojawić się nawet kilka lat wcześniej od wystąpienia objawów klinicznych tej choroby.
Jeżeli antygen występuje w określonym narządzie lub tkance to mówi się o chorobach narządowo swoistych. Najczęściej są nim dotknięte takie narządy jak tarczyca, nadnercza, komórki błony śluzowej żołądka, część wewnątrzwydzielnicza trzustki. Odpowiedź immunologiczna kierowana jest przeciwko konkretnemu narządowi i może wiązać się z mechanizmami reakcji krzyżowej np. w cukrzycy typu I jeden z autoantygenów, przeciwko któremu wykrywa się autoprzeciwciała wykazuje homologię z białkiem pewnych wirusów. W grupie chorób narządowo swoistych zaobserwowano nakładanie się poszczególnych jednostek chorobowych. Chorzy z niedokrwistością złośliwą wytwarzają przeciwciała przeciwko czynnikowi wewnętrznemu, dzięki któremu ułatwione jest wchłanianie witaminy B12 a także wytwarzają przeciwciała przeciwtarczycowe.
Jeśli zaś autoantygen występuje powszechnie w ustroju to zmiany chorobowe zachodzą w wielu narządach. Podobnie jak w chorobach autoimmunizacyjnych narządowo swoistych i tutaj można wyróżnić zespoły chorobowe które się nakładają i tak np. mieszana choroba tkanki łącznej skupia w sobie cechy twardziny, tocznia i zapalenia wielomięśniowego. Ale nie zdarza się, aby u jednego pacjenta wstępowała równocześnie choroba narządowo swoista i układowa.
W leczeniu chorób autoimmunizacyjnych stosuje się zazwyczaj metody łagodzące ciężkie objawy a nie zapobiega ich postępowi, co mimo ogromnego postępu w medycynie wiąże się jeszcze z brakiem wiedzy na temat tych schorzeń.
Podział chorób autoimmunizacyjnych:
Narządowo swoiste
· Choroba Hashimoto (zapalenie tarczycy)- choroba ta rozwija się w wyniku zaburzeń układu odpornościowego. Zaburzenia takie prowadzą do autoagresji tzn., że substancje pochodzące z własnej tarczycy są traktowane jak obce antygeny. Antygeny pochodzące z tarczycy pobudzają wytwarzanie przeciwciał, co prowadzi do uszkodzenia a nawet całkowitego zniszczenia tarczycy. Równocześnie pod wpływem autoagresji dochodzi do uczulenie komórek układu immunologicznego powodując naciekanie tarczycy i jej zmiany chorobowe. Skłonność do występowania choroby Hashimoto jest w dużej mierze uwarunkowana genetycznie tak, więc może byś przekazywana potomstwu. Na to zaburzenie znacznie częściej zapadają kobiety. Objawia się ona powstaniem zmian zapalnych w tarczycy, co może powodować jej rozrost jak i zanik.
· Choroba Gravesa - Basedowa - powstaje w następstwie działania antygenu, który wchodzi w skład nabłonka pęcherzykowego tarczycy w wyniku, czego w organizmie powstają przeciwciała pobudzające tarczycę do rozrostu i nadmiernego wydzielania hormonów. Początek tej choroby może rozpoczynać się dość gwałtownie od wzmożonej pobudliwości nerwowej, wychudzenia pomimo dobrego apetytu, zaburzeń snu. Następnie do tych objawów dochodzi kołatania serca, zadyszka, osłabienie, ciągłe odczuwanie gorąca, wzmożona potliwość oraz powiększenie tarczycy i zmiana wyglądu oczu - wytrzeszcz oczu. Innym typowym objawem tej choroby jest obrzęk przedgoleniowy. Obrzęknięta skóra staje się zgrubiała, twarda i brunatno przebarwiona. Często na goleni pojawia się dodatkowe owłosienie a także mogą tworzyć się guzy.
· Niedokrwistość złośliwa (niedokrwistość Addisona - Biermera) - cierpiący na tą chorobę nie wytwarzają czynnika wewnętrznego w wyniku, czego nie mogą wchłaniać zawartej w różnych pokarmach witaminy B12. witamina ta jest niezbędna do syntezy kwasów nukleinowych głównie w komórkach szpiku kostnego. Niedobór witaminy B12 powoduje zahamowanie dojrzewania komórek, co prowadzi do obniżenia się ilości leukocytów i trombocytów. Objawem niedokrwistości jest bladość skóry, częste biegunki oraz zespół objawów neurologicznych przejawiających się w zaburzeniach równowagi w wyniku osłabienia czucia głębokiego.
· Choroba Addisona (cisawica) - spowodowana jest niedostatecznym wydzielaniem hormonu adrenokortykotropowego ACTH. Najczęstszą przyczyną tej pierwotnej niewydolności kory nadnerczy są procesy chorobowe prowadzące do uszkodzenia nadnerczy np. gruźlica, czy też samoistny zanik o podłożu autoimmunizacyjnym. Wyraźne objawy niedoczynności kory nadnerczy pojawiają się wówczas, gdy zniszczeniu ulegnie 90% narządu. Objawami tej choroby jest znaczne osłabienie organizmu, niedobra tolerancja wysiłku fizycznego i dłuższego przebywania na słońcu, mdłości, wymioty i chudnięcie. Najbardziej typowym objawem jest ciemne zabarwienie skóry przypominające opaleniznę na twarzy, dekolcie. Charakterystyczne są też przebarwienia śluzówki jamy ustnej i warg, co jest zależne od wydzielania hormonów przysadki, czyli ACTH i melanotropinę oraz niedoborem kortyzolu.
· Cukrzyca typu I - jest to cukrzyca insulinozależna i stanowi około 10% wszystkich przypadków cukrzycy. Najczęściej występuje w młodości, poniżej 30 roku życia. Przyczyna tej choroby jest zakażenie wirusem, który wywołuje zaburzenie odporności i prowadzi do niszczenia komórek B wytwarzających insulinę w wyspach Langerhansa trzustki. Jest to postać cukrzycy, w której występuje bezwzględny niedobór insuliny. Objawami cukrzycy typu I jest początkowo suchość w ustach, wzmożone pragnienie, wielomocz, gwałtowne chudnięcie przy bardzo dużym apetycie oraz osłabienie. Dodatkowo na skórze mogą pojawić się czyraki i zadrapania spowodowane przez świąd. Innym często występującym objawem jest powiększenie wątroby i zmiany neurologiczne takie jak zaburzenia czucia i brak poprawnych odruchów neurologicznych. Gdy chory z takimi objawami nie jest odpowiednio szybko poddany leczeniu może dojść do zaburzeń świadomości a następnie do śpiączki wywołanej kwasicą ketonową.
· Miastenia - jest to choroba charakteryzująca się znacznym osłabieniem mięśni szkieletowych, których istotą jest zaburzenie przewodnictwa w obrębie płytki ruchowej. Rozwija się zazwyczaj miedzy 20 a 30 rokiem życia. Do typowych objawów należy opadanie powiek, podwójne widzenie, cichnący głos a także trudności z żuciem i połykaniem.
· Pęcherzyca zwykła - na skórze i błonach śluzowych tworzą się pęcherze, które pękają i przekształcają się w sączące nadżerki. Zmiany takie są zazwyczaj dość liczne, ale poza nimi raczej nie występują inne objawy.
· Stwardnienie rozsiane - jest to jedna z częściej występujących chorób układu nerwowego. Pierwsze objawy pojawiają się zazwyczaj miedzy 20 a 40 rokiem życia. Cecha charakterystyczną dla tej choroby jest to, że ma ona okresy znacznej poprawy przeplatane pogorszeniem. Do najbardziej typowych objawów należy zapalenie nerwu wzrokowego, podrażnienie nerwów okoruchowych, oczopląs, drżenie z zamieraniem a także uszkodzenie móżdżku, niedowład, zaburzenia czynności zwieraczy i brak odruchów brzusznych. Lokalizacja ognisk demielinizacyjnych w mózgu może być bardzo zróżnicowana, co może prowadzić do bardzo różnych objawów neurologicznych.
Układowe
· Niedokrwistość immunohemolityczna - mówi się o niej wtedy, gdy układ odpornościowy traktuje własne czerwone krwinki jak obce i wytwarza przeciwko nim przeciwciała. Dzieje się tak, gdy jakaś substancja wprowadzona z zewnątrz wiąże się z krwinka czerwoną tworząc kompleks, który jest obcy dla układu odpornościowego. Do substancji mogących zmienić naturalne właściwości krwinek nalezą leki, trucizny, bakterie, pasożyty, wirusy. Szczególną formą niedokrwistości immunochemolitycznej jest hemoliza powstająca na skutek przetaczania krwi, która jest niezgodna grupowo lub rodzi się dziecko z tzw. ciąży konfliktowej.
· Pierwotna marskość żółciowa - występuje wyłącznie u kobiet w średnim wieku a jej podłożem są zaburzenia immunologiczne. Pierwszym objawem pojawiającym się wiele lat przed uszkodzeniem wątroby jest chroniczny, bardzo dokuczliwy świąd skóry.
· Wrzodziejące zapalenie jelita grubego - istotą tej choroby jest powierzchowne zapalenie błony śluzowej odbytnicy lub odbytnicy i okrężnicy, co w większości przypadków prowadzi do powstania owrzodzeń. Objawami tego zapalenia są biegunka oraz kał z domieszką krwi, bóle podbrzusza a także bóle ogólne, gorączka, osłabienie i spadek wagi ciała.
· Zespół Sjögrena - występuję głównie u kobiet w okresie przekwitania. Objawia się suchością i rogowaceniem błony śluzowej, powiększeniem gruczołów przyusznych, zanikiem gruczołów potowych i łojowych, zaburzeniem pigmentacji skóry. Głównym objawem tej choroby jest przewlekle zapalenie stawów i zapalenia naczyń krwionośnych.
· Zapalenie skórno - mięśniowe - jest to zespół chorób wywołany zapaleniem wirusowym, bakteryjnym czy zaburzeniami immunologicznymi. Objawami zapalenia skórno - mięśniowego może być obrzęk, bolesność, zanik, zwłóknienie a nawet stwardnienie mięśni. Na skórze mogą wystąpić zmiany rumieniowe, grudkowe.
· Twardzina (skleroderma) - przyczyną tej choroby są zaburzenia w układzie nerwowym, zaburzenia biochemiczne oraz zjawiska autoimmunologiczne. Objawami twardziny są zmiany zapalne, zaburzenia naczyniowe i włókniste. W postaci układowej tego zaburzenia pojawia się postępujące twardnienie skóry i tkanki podskórnej a niekiedy też mięśni. Natomiast najczęściej występująca odmiana naczyniowa zaczyna się od sinienia, ziębnięcia i obrzęku palców dłoni. Takie zmiany stwardnieniowe mogą przenieść się na inne części ciała np. klatkę piersiową, twarz.
· Toczeń układowo rumieniowaty - jest to choroba o podłożu autoimmunologicznym. Czynnikiem wywołującym chorobę są kompleksy antygen - przeciwciało odkładające się w tkankach a w tej chorobie najczęściej w nerkach. We krwi pojawiaj się autoprzeciwciała skierowane przeciw jądrom komórkowym. Jest to złożony zespół chorobowy, który objawia się tym, że na twarzy pojawia się rumień kształtem przypominający motyla. Innymi objawami są: wypadanie włosów, drętwienie palców dłoni, nadwrażliwość na światło, bóle stawów, zmiany w nerkach, zapalenie opłucnej, osierdzia oraz drastyczne obniżenie białych krwinek.
tully_15