zapowiedz-swiata-post-copyright.pdf

Przedmowa do polskiego tłumaczenia

Globalny system praw autorskich jest obecnie problemem międzynarodowym. Wszystkie państwa są

pod presją dokonania “harmonizacji” swojego prawa z prawem tych państw, które najbardziej

restrykcyjnie zabraniają wykonywania kopii i dzieł zależnych. Na ironię, jedną z konsekwencji tego jest

to, że wiele tłumaczeń pozostaje zablokowanych — nie tylko książki i artykuły pozostają

nieprzetłumaczone, nawet rozpowszechnianie wolontarystycznych napisów do filmów staje się czynem

przestępczym!

Tym sposobem prawa autorskie aktywnie hamują komunikację pomiędzy ludźmi, którzy nie mówią

wspólnym językiem. Na szczęście wolna kultura oznacza, że nie musisz nikogo prosić o zgodę na

tłumaczenie — po prostu *robisz* to, tak jak Dominik Piekarczyk i jego grupa zrobili to z poniższym

artykułem. Tak miały się rzeczy przez większość ludzkiej historii i — przy odrobinie szczęścia — tak

będą się miały ponownie.

Karl Fogel

Zapowiedź Świata Post-Copyright

Karl Fogel

Tłumaczenie eseju " The Promise Of A Post-Copyright World "

wykonane przez Klub Terapii Obywatelskiej

http://www.kto.org.pl

Jest tylko jedna grupa osób, której nie szokuje polityka przemysłu fonograficznego, zaskarżającego

losowo wybranych ludzi udostępniających pliki w Internecie - są to historycy prawa autorskiego. Oni już

wiedzą to, co wszyscy inni powoli sobie uświadamiają: w prawach autorskich nigdy nie chodziło o

płacenie artystom za ich pracę, a już tym bardziej nie zostały stworzone by wspierać twórców. Prawa

autorskie zostały zaprojektowane przez i dla dystrybutorów - to jest - wydawców, w skład których

wchodzą dzisiejsze koncerny fonograficzne. Ale teraz, kiedy Internet oferuje nam świat bez kosztów

dystrybucji, przestaje mieć sens ograniczanie kopiowania, aby płacić za scentralizowaną dystrybucję.

Zaniechanie praw autorskich jest obecnie nie tylko możliwe, lecz wręcz wskazane. Zarówno artyści jak i

odbiorcy mogą z tego skorzystać, w wymiarze finansowym i estetycznym. W miejsce korporacyjnych

strażników decydujących o tym co może, a co nie może być dystrybuowane, bardziej rozproszony

proces filtracji mógłby umożliwić rozprowadzanie dzieł oparciu jedynie o ich rzeczywistą wartość.

Moglibyśmy zaobserwować powrót do starszej i bogatszej kosmologii kreatywności , w której

nieskrępowane kopiowanie i zapożyczanie z dzieł innych artystów jest niczym więcej jak naturalną

częścią kreatywnego procesu, metodą uhonorowania dokonań innych artystów i udoskonalania tego co

powstało do tej pory. A stara, kłamliwa mantra, że artyści potrzebują praw autorskich, aby zarabiać na

życie, zostałaby obnażona jako fałszywe pozory, jakimi zawsze była.

Jednakże nic takiego się nie wydarzy jeśli przemysł będzie podążał swoją drogą. Na przestrzeni trzech

wieków przemysł wydawniczy bardzo ciężko pracował nad zaciemnieniem prawdziwej genezy praw

autorskich, a także by wypromować mit, że zostały one stworzone przez pisarzy i artystów. Nawet dziś

kontynuują swoją kampanię promującą bardziej restrykcyjne prawo i międzynarodowe porozumienia,

które wymuszają na wszystkich narodach podporządkowywanie się polityce maksymalnej

bezwzględności, a przede wszystkim by upewnić się, że społeczeństwo nigdy nie zapyta komu tak

naprawdę ten system ma pomagać.

Nagrodę za te wysiłki widać w społecznej reakcji na pozwy sądowe przeciw osobom udostępniającym

pliki. Jakkolwiek większość ludzi zgadza się, że przemysł przekroczył dopuszczalne granice, nadużycie to

jest zasadniczo traktowane jako problem stopnia - tak jakby żądania kompanii nagraniowych były w

istocie słuszne, a jedynie zbyt usilnie forsowane.

Zapoznanie się z prawdziwą historią prawa autorskiego wyjaśnia jak bardzo takie reakcje ułatwiają

zadanie przemysłowi. Firmy fonograficzne nie dbają tak naprawdę o to, czy wygrają czy przegrają swoje

sprawy. Na dłuższą metę nie zakładają nawet, że uda im się wyeliminować współdzielenie plików. To, o

co walczą jest o wiele istotniejsze. Walczą o utrzymanie stanu świadomości, przekonania dotyczącego

pracy twórczej, zgodnie z którym ktoś powinien posiadać wytwory umysłu oraz kontrolować, kto może

je kopiować. I poprzez stawianie kwestii jako rozgrywki pomiędzy Zapracowanym Artystą, który

rzekomo potrzebuje praw autorskich żeby opłacić czynsz, a Bezmyślnymi Masami, które wolą skopiować

piosenkę lub opowieść z Internetu niż zapłacić za nią uczciwą cenę, przemysł był zadziwiająco

skuteczny. Zdołał wprowadzić terminy o negatywnym zabarwieniu, takie jak "piractwo" i "kradzież", w

miejsce bardziej ścisłego "kopiowania" - jakby nie istniała różnica pomiędzy kradzieżą twojego roweru

(teraz już nie masz roweru), a kopiowaniem twojej piosenki (teraz oboje ją mamy). Co najistotniejsze -

propaganda przemysłu spowodowała, iż powstało powszechne przekonanie, że prawa autorskie to

sposób w jaki twórcy zarabiają na życie - tzn. że bez praw autorskich silniki intelektualnej produkcji

mogłyby znieruchomieć i artyści nie mieliby motywacji do dalszego wytwarzania nowych dzieł.

Ale bliższe spojrzenie na historię pokazuje, że prawo autorskie nigdy nie było ważnym czynnikiem

rozkwitu kreatywności. Prawo autorskie jest rezultatem prywatyzacji rządowej cenzury w

szesnastowiecznej Anglii. Nie było powstania autorów nagle domagających się prawa do

uniemożliwiania innym kopiowania ich prac; nie dość że nie postrzegali kopiowania jako kradzież, to

jeszcze traktowali je jako pochlebstwo. Większość twórczości zależała zawsze, niegdyś jak i teraz, od

różnorodności źródeł finansowania: honorariów , zatrudnienia dla nauczycieli , grantów i stypendiów,

mecenatu, etc. Wprowadzenie prawa autorskiego nie zmieniło tej sytuacji. Umożliwiło natomiast

powstanie specyficznego modelu biznesowego - masowych wydań ze scentralizowaną dystrybucją -

udostępniania kilku mających szczęście dzieł szerszej publice, ze znacznym zyskiem dla ich

dystrybutorów.

Pojawienie się Internetu, umożliwiającego natychmiastowe i bezpłatne dzielenie się zasobami sprawiło,

że model ten nie tylko stał się przestarzały, ale zaczął wręcz blokować realizację prawdziwych korzyści ,

jakie prawo autorskie miało wszak przynosić społeczeństwu. Zakazywanie ludziom swobodnego

dzielenia informacji służy interesom nie czyim innym, jak wydawców. Chociaż przemysł chce byśmy

wierzyli, że zakaz ten wiąże się jakoś z umożliwieniem artystom zarabiania na życie, twierdzenie to nie

wytrzymuje nawet pobieżnego badania. Znacznej większości artystów prawa autorskie nie przynoszą

żadnych korzyści ekonomicznych. Istnieje co prawda kilka gwiazd - bywa że i całkiem utalentowanych -

których prace są wspierane przez przemysł; otrzymują one lwią część tego, co inwestuje się w

dystrybucję (of distribution investment) , generując odpowiednio większy zysk, w którym uczestniczą na

warunkach lepszych niż standardowe, jako że ich pozycja w negocjacjach jest mocniejsza.

Nieprzypadkowo artystów tych lobby wydawnicze zawsze wskazuje jako przykład dobrodziejstw prawa

autorskiego.

Ale traktowanie tej małej grupy jako reprezentatywnej byłoby myleniem marketingu z rzeczywistością.

Życie większości artystów zupełnie nie przypomina - i w dzisiejszym systemie przywilejów przypominać

nie będzie - tego, co się nam pokazuje.

To właśnie z tej przyczyny stereotyp zubożałego artysty pozostaje żywy po trzystu latach.

Kampania przemysłu wydawniczego na rzecz utrzymania praw autorskich prowadzona jest z czystego

egoizmu, stawia nas jednak przed jasno określonym wyborem. Możemy biernie obserwować jak

większość naszego dziedzictwa kulturowego jest wpakowywana w automaty do sprzedaży, a następnie

sprzedawana nam za dolara po dolarze - albo możemy przemyśleć jeszcze raz mit praw autorskich i

znaleźć dla niego alternatywę.

Pierwszym prawem autorskim była cenzura. Nie miała nic wspólnego z ochroną praw autorów. Nie miała

też na celu zachęcać artystów do tworzenia nowych dzieł.

W szesnastowiecznej Anglii prawa autorów nie były zagrożone i pojawienie się prasy drukarskiej

(pierwszej na świecie maszyny kopiującej) było dla nich raczej motywujące i pobudzające do działania.

Na tyle pobudzające, że rząd angielski coraz bardziej martwił się zbyt wielką liczbą produkowanych

dzieł, nie zaś ich niedostatkiem. Nowa technologia ułatwiała powstawanie wywrotowych materiałów i

rząd pilnie potrzebował możliwości kontroli nad przepływem druków, legitymizując funkcję cenzury na

równi z administracyjną funkcją budowania dróg.

Metodą, którą wybrał rząd, było ustanowienie cechu prywatnych cenzorów, "Londyńskiego Zrzeszenia

Sprzedawców Papieru" (the London Company of Stationers), którego dochody zależały od tego jak

dobrze sprawowało swoją funkcję. W zamian za pilne przyglądanie się temu, co było drukowane,

sprzedawcy ci mieli nadany królewski monopol na wszystkie druki w Anglii, prace zarówno nowe, jak i

stare. Ich statut dawał im nie tylko wyłączne prawo druku, ale także prawo do wyszukiwania i

konfiskaty wydanych bez oficjalnego pozwolenia druków i książek, a nawet do palenia tych

wydrukowanych nielegalnie. Żadna książka nie mogła być wydrukowana, zanim nie została włączona do

wykazu Zrzeszenia, a żadna pozycja nie trafiła do wykazu, jeśli nie przeszła przez cenzurę królewską

lub nie została ocenzurowana przez samych sprzedawców. Zrzeszenie sprzedawców stało się w efekcie

prywatną siłą policyjną rządu [1].

System ten został stworzony, żeby służyć sprzedawcom książek i rządowi, nie autorom. Nowe książki

były zapisywane w rejestrze pod nazwiskiem członka zrzeszenia, a nie pod nazwiskiem autora.

Zwyczajowo członek zrzeszenia, który rejestrował pojawienie się książki, zatrzymywał wyłączne prawo

do jej publikowania, przed wszystkimi członkami Zrzeszenia, a spory dotyczące naruszenia prawa

rozstrzygał Sąd Asesorski Zrzeszenia (the Company's Court of Assistants) [2].

Nie była to po prostu manifestacja jakiejś istniejącej formy praw autorskich. Autorzy przecież nie

posiadali wcześniej praw, które mogłyby być im zabrane i oddane Zrzeszeniu Sprzedawców. Prawo

Sprzedawców było nowym prawem, choć bazowało na długiej tradycji czerpania przez cechy korzyści z

monopoli, będących sposobem na sprawowanie kontroli. Wcześniej prawo autorskie, które jest

przyrodzonym, prywatnie respektowanym prawem powstrzymującym innych przed kopiowaniem, nie

istniało.

Ludzie na bieżąco drukowali upragnione prace, jeśli tylko mieli okazję - dzięki temu przetrwało po dzień

dzisiejszy wiele spośród tych dzieł. Mógł co prawda istnieć prawny zakaz rozpowszechniania jakichś

specyficznych dokumentów z uwagi na ich oszczerczy charakter, dlatego że były prywatną

korespondencją lub dlatego, że rząd uważał je za niebezpieczne i wywrotowe. Ale chodzi tu o

bezpieczeństwo publiczne lub o ochronę czyjejś reputacji, a nie o prawo własności. W pewnych

przypadkach istniały także specjalne przywileje (wtedy zwane "patentami"), dopuszczające wyłączne

prawo druku określonych typów książek. Jednak przed powstaniem Zrzeszenia Sprzedawców nie

było wszechogarniającego zakazu drukowania w ogóle, tak samo jak nie istniała koncepcja praw

autorskich jako przywilej prawny, który mógłby stać się własnością prywatną.

Przez około stulecie i trzecią część następnego ten partnerski układ funkcjonował dobrze z punktu

widzenia rządu i sprzedawców. Zrzeszenie czerpało korzyści z monopolu, a rząd dzięki niemu sprawował

kontrolę nad rozprzestrzenianiem się informacji. Jednak pod koniec XVII wieku dzięki postępującym

zmianom politycznym rząd rozluźnił więzy cenzury i pozwolił wygasnąć monopolowi sprzedawców. To

oznaczało, że drukarstwo mogło wrócić do swojego pierwotnego stanu anarchii, co oczywiście stało się

bezpośrednim zagrożeniem ekonomicznym dla członków Zrzeszenia Sprzedawców. Zlikwidowanie

monopolu mogło być dobrą nowiną dla długo podporządkowanych autorów i niezależnych drukarzy, ale

też wróżyło klęskę Sprzedawcom, którzy prędko uknuli strategię zachowania swojej pozycji w nowym,

liberalnym klimacie politycznym.

Sprzedawcy oparli swoją strategię na kluczowym spostrzeżeniu, na którym od tego czasu bazują wraz z

wielkim firmami wydawniczymi: autorzy nie mają środków by rozpowszechniać własne prace. Pisanie

książki wymaga tylko pióra, papieru i czasu, zaś do jej rozpowszechnienia potrzebne są maszyny

drukarskie, sieć transportowa, inwestycje w materiały i zestawy typograficzne. Sprzedawcy zatem

wyciągnęli wnioski, że ludzie, którzy piszą, zawsze będą potrzebowali współpracy wydawców by uczynić

swoją pracę ogólnie dostępną. Ich strategia wykorzystała ten fakt dla osiągnięcia maksymalnych

zysków. Wystąpili przed parlamentem i zaprezentowali nowatorski wówczas pogląd, że autorzy

posiadają naturalne i przyrodzone prawo własności tego, co piszą, a takie prawo może być

przekazywane innym stronom w drodze umowy, tak samo jak inne formy własności.

Ich argument zdołał przekonać parlament. Sprzedawcom udało się uniknąć odium cenzorów, jako że

nowe prawa autorskie przypisane zostały twórcy, wiedzieli oni jednak, iż autorzy nie mają innego

wyboru niż oddanie ich wydawcy na potrzeby dystrybucji. Doszło do pewnych sporów prawnych i

politycznych dotyczących szczegółów, ostatecznie jednak obie części argumentu Sprzedawców pozostały

zasadniczo nietknięte, stając się częścią angielskiego prawa ustawowego. Pierwsze prawo autorskie,

które można uznać za nowoczesne, Statut Anny, wydane zostało w roku 1710.

Wydanie Statutu królowej Anny często wskazywane jest przez zwolenników praw autorskich jako

moment, kiedy twórcy otrzymali wreszcie ochronę, na którą od dawna zasługiwali. Nawet dzisiaj Statut

jest wciąż przywoływany zarówno w sporach prawnych, jak i wypowiedziach prasowych pochodzących z

branży wydawniczej . Ale interpretowanie go jako zwycięstwo twórców urąga nie tylko zdrowemu

rozsądkowi, ale i faktom historycznym [3]. Twórcy, nie posiadający nigdy praw autorskich, nie widzieli i

wtedy żadnej racji, by domagać się nagle paradoksalnej raczej władzy zapobiegania rozprzestrzenianiu

się swych własnych prac - i nie czynili tego. Jedynymi zagrożonymi przez rozwiązanie monopolu

Sprzedawców byli sami Sprzedawcy, a Statut królowej Anny stanowił bezpośredni rezultat ich kampanii

oraz lobbingu. Wedle pamiętnych słów ówcześnie żyjącego Lorda Camden, Sprzedawcy " przybyli z

petycją do Parlamentu zapłakani, zrozpaczeni i osamotnieni; przywiedli z sobą swe żony i dzieci, aby

wzbudzić litość i skłonić Parlament do przyznania im prawnych gwarancji ". [4] By uczynić swój

argument łatwiejszym do przyjęcia zaproponowali, iż prawa autorskie pochodzić będą od twórcy jako

forma własności, która może zostać sprzedana komukolwiek - słusznie przewidując, że najczęściej

sprzedawana będzie ona drukarzowi.

Propozycja ta była przebiegłym posunięciem taktycznym, ponieważ jednym z celów Parlamentu

było niedopuszczenie do przywrócenia scentralizowanego monopolu w handlu książkami i związanej z

tym możliwości odnowienia cenzury królewskiej. Benjamin Kaplan, emerytowany profesor prawa

Uniwersytetu w Harvardzie i ceniony znawca prawa autorskiego, opisuje stanowisko Sprzedawców

zwięźle :

Sprzedawcy utrzymywali, iż nie mogą wytwarzać delikatnych towarów, zwanych

książkami, zachęcając uczonych mężów do pisania tychże, bez ochrony przed

piractwem... Prawa autorskie w sposób wyraźny wyprowadzane są z pierwotnego źródła

leżącego w fakcie autorstwa, nim jednak nadamy temu większe znaczenie, musimy

zauważyć, że o ile rzemiosło drukarskie nie miało wrócić w ręce mniejszości

jako przedmiot monopolu - jeżeli statut miał rzeczywiście stanowić rodzaj "powszechnego

patentu" - jego projektant (legal draftsman) w naturalny sposób posługiwałby się

pojęciem praw do książek, a tym samym - pierwotnych praw autora. Byłby on w każdym

razie świadom, że prawa zwykle przechodziłyby natychmiast na wydawców na drodze

przekazania, czyli poprzez dostarczenie rękopisów, tak jak w przeszłości... Sądzę, że

bliższe prawdy jest twierdzenie, iż wydawcy dostrzegali taktyczną korzyść w powoływaniu

się na interes twórców na równi z ich własnym i ta taktyka wywarła pewien wpływ na

brzmienie statutu. [5]

Statut Anny, rozpatrywany w historycznym kontekście, stanowi niezbity dowód obciążający prawo

autorskie. Możemy w nim dostrzec całą maszynerię współczesnego prawa autorskiego, wówczas jeszcze

działającą jawnie. Została w nim zawarta koncepcja prawa stanowiącego własność, wymyślonego dla

wydawców, nie dla autorów. Znajduje się tam też pojęcie pożytku publicznego, rozumianego jako

zachęcanie ludzi do pisania książek, choć nie ma żadnego dowodu, że nie pisaliby oni i bez tego prawa.

Argumentem sprzedawców było raczej to, że wydawcy nie mogliby pozwolić sobie na druk książek bez

ochrony przed konkurencją, a ponadto, że drukarze mogliby nie być zobowiązani, by reprodukować

prace rzetelnie, jeśli dałoby się im nieograniczoną wolność drukowania. Przewidywali, że następstwem

będzie upadek zaufania dla dystrybucji, który sprawi, że autorzy będą tworzyli mniej nowych dzieł.

Ich argument nie był nierozsądny, biorąc pod uwagę ówczesną technologię. Zrobienie perfekcyjnej kopii

wydrukowanej pracy wymagało dostępu do oryginalnych matryc. W każdym razie, jeśli chciano mieć

pewność co do wiarygodności kopii, pojedynczy posiadacz praw autorskich musiał mieć pewien

przemyślany system ochrony. Wydawcy byli zatem efektywnie zmuszani do płacenia autorom w zamian

za wyłączne prawo druku (choć także wcześniej sprzedawcy czasami płacili pisarzom, żeby

zagwarantować sobie skończenie i dostarczenie dzieła). Autorzy, którym udało się sprzedać to nowe

prawo drukarzom, nie mieli konkretnego powodu, żeby narzekać, choć oczywiście nie słyszy się wiele o

twórcach, którzy nie byli w ten sposób faworyzowani.

Umocnienie praw autorskich prawdopodobnie przyczyniło się do upadku mecenatu jako źródła

dochodów twórców [6] i nawet pozwoliło niektórym spośród nich, oczywiście mniejszości, utrzymywać

się z zysków z tantiem, które dzielili z nimi ich wydawcy.

Fakt, że prawo autorskie mogło przysługiwać tylko jednej ze stron, w tym czasie pomógł zapobiec

rozbieżnym wersjom dzieł, problemowi, który dokuczył twórcom może nawet bardziej niż plagiaty.

Ogólny zapis tej historii jest jednak jasny: prawo autorskie zostało wymyślone przez dystrybutorów, by

wspomagać ich samych, nie zaś autorów.

Oto tajemnica, o której współczesne lobby praw autorskich nie odważy się mówić głośno, gdy

raz bowiem zostanie wyjawiona, prawdziwy cel kolejnych regulacji prawa autorskiego staje się

kłopotliwie jasny. Statut królowej Anny stanowił zaledwie początek. Przyznając, że prawa autorskie w

ogóle powinny istnieć, angielski rząd znalazł się pod presją coraz dalszego rozszerzania obwarowań

praw autorskich. W długiej epopei prawnej, która ciągnęła się od tamtych czasów, ważna jest nie tyle

szczegółowa kolejność regulacji czy werdyktów, ile identyczność stron skarżących: zawsze były one

typem stabilnego przedsiębiorstwa o ugruntowanej pozycji, zdolnego do podtrzymywania sporu przed

sądem oraz prowadzenia lobbingu przez dziesiątki lat - byli to mianowicie wydawcy, nie twórcy.

Przedstawili oni projekt praw autorskich twórcy ze względu na interes ekonomiczny, gdy tylko stracili

podporę w postaci monopolu opartego na cenzurze. Kiedy stało się jasne, że ich taktyka działa,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: