PERSONEL WIĘZIENNY
1. Służba więzienna.
1.1. Funkcje administracji aresztów śledczych, ośrodków przystosowania społecznego i zakładów karnych:
- izolacyjna – kara pozbawienia wolności jest zorganizowaną izolacją człowieka i na realizację tego celu jest nastawiony personel więzienny; izolacja niesie negatywne skutki psychospołeczne ale jest stosowana prewencyjnie, by chronić porządek społeczny, poczucie sprawiedliwości;
- socjalno-bytowa – obowiązkiem funkcjonariuszy jest zapewnienie minimum świadczeń niezbędnych do normalnego funkcjonowania więźniów, zaspokojenie ich podstawowych potrzeb, np. wyżywienie, praca, higiena, odzież, itp. (niezaspokojenie podstawowych potrzeb może powodować często bunty więźniów);
- ekonomiczna
- gospodarcza
- resocjalizacyjna – jej przebieg zależy przede wszystkim od wychowawców – relacje między administracją a więźniami, atmosfera w zakładzie zależy od obrazu wychowawców jaki formułują sobie więźniowie w relacji z nimi (czy strony się akceptują itp.); efektywność pracy resocjalizacyjnej zależy także od właściwości środowiska więziennego i cech więźniów;
1.2. Służba więzienna ma charakter paramilitarny, czyli występuje tam obowiązek umundurowania, uzbrojenia, możliwość zastosowania broni w obronie funkcji izolacyjnej, hierarchia stopni służbowych (od szeregowca do generała), posłuszeństwo służbowe, nakaz wykonywania poleceń i rozkazów przełożonych.
1.3. Styl kierowania instytucją ma charakter autokratyczny – funkcjonariusz więzienny ma obowiązek bezwzględnie wykonywać polecenia i oczekiwania zwierzchników; odpowiedzialność w wiezieniu wzrasta wraz z wyższym stanowiskiem w hierarchii służbowej;
1.4. komórki organizacyjne w zakładach karnych i aresztach śledczych:
dział ochrony i dowodzenia,
- dział penitencjarny,
- dział ewidencji i zatrudnienia,
- dział finansowy,
- dział gospodarczy,
- służba zdrowia,
- szkoła więzienna i specjalnie powołane (np. do spraw szkoleń)
1.5. Na czele zakładów i aresztów stoją dyrektorzy (dawniej naczelnicy) – uprawnienia w zakresie karania, nagradzania, kontrolowania personelu i osób skazanych; od niego zależy też atmosfera w zakładzie i powodzenie resocjalizacji więźniów.
1.6. Za przebieg pracy wychowawczej odpowiada dział penitencjarny – decyduje o warunkowych przedterminowych zwolnieniach, orzeczeniach nadzoru ochronnego po odbyciu kary; organizację i funkcjonowanie działów penitencjarnych określa zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z 19 listopada 1975r.
2. Źródła stresu zawodowego personelu więziennego i badania nad nim.
Stres zawodowy – stres wywołany przez czynniki stresogenne tkwiące w środowisku pracy bądź związane z zawodowo wykonywaną pracą.
2.1. Koncepcja stresu pracy – badacze z uniwersytetu Michigan – J.P.R. French:
- do stresu może prowadzić obiektywna niezgodność między człowiekiem a jego środowiskiem pracy, do której mogą prowadzić: wymagania których człowiek nie może spełnić (np. brak kompetencji) lub niewystarczające wzmocnienia środowiska tj. takie, które nie zaspokajają jego potrzeb osobistych (np. brak sprawiedliwych zarobków);
- obiektywna niezgodność człowieka z środowiskiem pracy powoduje zwykle powstanie subiektywnie odczuwanej niezgodności, tzw. spostrzeganego stresu pracy – empiryczne wskaźniki: poczucie że ma się do wykonania za dużo zadań w stosunku do ilości środków, konflikt roli (poczucie, że kierowane do niego od różnych osób wymagania są ze sobą sprzeczne) i poczucie, że środowisko pracy nie stwarza okazji do wykorzystania sowich umiejętności i zdolności
2.2. Możliwe środowiskowe źródła stresu pracowników więziennych:
- związany z rolą zawodową i charakterem wykonywanej pracy – w zależności od wykonywanej pracy, np. wychowawcy i dozorcy są najbardziej narażeni na stres z powodu stałego i bezpośredniego kontaktu ze skazanymi; dozorcy więzienni którzy zajmują najniższe miejsce w hierarchii służbowej, mają największy kontakt ze skazanymi i od nich zależy najbardziej przebieg i charakter procesu wychowania więziennego;
- wychowawcy są usytuowani pomiędzy administracją i ochroną zakładu a skazanymi i muszą działać sprawnie pod naciskiem tych dwóch odmiennych w żądaniach grup;
- stres pracowników ochrony i działu penitencjarnego biorący się ze sprzeczności, jakie wynikają z realizowanej przez nich roli zawodowej:
· I: trudno pogodzić nakaz humanitarnego traktowania więźniów z nakazem utrzymania porządku i dyscypliny; sądzi się że służba więzienna dysponuje władzą opartą na przymusie (stosowanie kar) – Stojković uważa że nie jest to do końca prawda; wychowawcy mogą stosować pewna władzę opartą na przymusie tzn. pisanie raportów ale często przynosi to więcej szkody niż pożytku;
· oficerowie twierdzą że administracja przedkłada prawa skazanych nad ich warunki pracy i życia, pozostawia ich samym sobie; często opierają oni swoja władzę na nagradzaniu więźniów za zachowania pożądane (polega to nap przyzwalaniu na mniej formalne, bardziej wyrozumiałe stosunki ze skazanymi, ukryte „transakcje” ze skazanymi)– często zyskują dzięki temu posłuch u skazanych lub wymuszają ich uległość;
· II: sprzeczność wyrażana przez konflikt między pragnieniem wiernego realizowania wszystkich zaleceń administracji zakładu a potrzeba utrzymania pewnego marginesu swobody w sposobie postępowania z więźniami i ich ocenie; dobry pracownik służby więziennej to taki, który wie kiedy i gdzie być w zakładzie, a także czego, kiedy i gdzie nie słyszeć i nie widzieć;
- stres wynikający ze świadomości że represyjna siła izolacji i jej negatywne skutki są w sprzeczności z celem wychowania; prowadzi to do bezsensu wykonywanej pracy wychowawczej, stopień poczucia stresu pracy zależy prawdopodobnie od sposobu, w jaki wykonuje się swój zawód;
- cztery sposoby adaptacji funkcjonariusza więziennego do swojej roli i pracy zawodowej: rutynowy autsajder, dobry kontroler, miłosierny samarytanin, racjonalny resocjalizator (dwa ostanie są bardziej stresogenne, wzbudzają większe napięcie psychiczne, relacje z więźniami są głębsze i znaczące), sposoby adaptacji wyznaczone są na podstawie trzech zmiennych:
· preferowany przez pracownika typ komunikacji z więźniami (od dystansu do obcości przez relacje względnej bliskości i otwartości),
· emocjonalny stosunek do skazanych (wrogość-życzliwość),
· stosunek do resocjalizacji więźniów jako główne zadanie zawodowe (akceptacja tego celu jako możliwego do osiągnięcia – odrzucenia go jako niemożliwego do osiągnięcia w warunkach izolacji).
- stres wynikający z wzajemnie warunkujących się zasadach organizacyjnych zakładów: paramilitarność służby, hierarchiczne podporządkowanie, autokratyczny styl zarządzania i kierowania zakładem
· hierarchiczność organizacji – zalety: jasno określone obowiązki i przywileje, sprawne wykonywanie nakazów, wyraźna możliwość awansu; wady: służalność w kontaktach interpersonalnych, karierowiczostwo, dążenie do osiągnięcia wyższej pozycji w hierarchii kosztem innych, poczucie pogardy dla niższych stopniem ludzi, poczucie bezkarności; wszystko ot może wywoływać stres, także nieformalne stosunki funkcjonariuszy oparte na lubieniu-nielubieniu się, akceptacji, odrzuceniu;
- stres wynikający z stałego kontaktu z więźniami (głównie dozorcy i wychowawcy), z konfliktów interpersonalnych miedzy funkcjonariuszami a skazanymi, wywołanymi często przez negatywny stosunek osób uwięzionych wobec funkcjonariuszy;
- stres związany z niebezpieczeństwem pobicia lub pokaleczenia przez więźniów (w sytuacji np. buntu) – wzrost zagrożenia gdy duża liczba więźniów to młodociani, więźniowie grypsujący, więźniowie długoterminowi, przeludnienie zakładów karnych (zwiększa przemoc wewnątrzwięzienną),
- stres wywołany przez zmianowość pracy – zaburzenia snu, układu naczyniowo-sercowego, trawiennego, nuda, automatyzm działania, codzienne powtarzanie tych samych czynności.
PODSUMOWANIE:
- badania dowodzą że poziom ciśnienia krwi pracowników więziennych, ilość wydzielanej adrenaliny, rytm pracy serca są bardziej niekorzystne niż u osób wykonujących inne zawody, wskaźniki zachorowalności na nadciśnienie i inne choroby serca są częstsze wśród personelu więziennego niż w innych zawodach,
- źródłem stresu zawodowego funkcjonariuszy więziennych są czynniki związane z miejscem pracy i charakterem wykonywanej pracy,
- na stres narażeni są prawdopodobnie najbardziej pracownicy więzienni, którzy pozostają w stałym i bliskim kontakcie ze skazanymi,
- objawy stresu zawodowego funkcjonariuszy więziennych: zaburzenia snu, skargi somatyczne, chroniczne zmęczenie, przykre stany emocjonalne, koncentracja na swoich dolegliwościach, uporczywe myślenie o swojej sytuacji zawodowej oraz narastająca niechęć do swego miejsca pracy i zawodu,
- rezultatem tego stresu są ostatecznie choroby, absencja i zmiana pracy funkcjonariuszy.
BADANIA PERSONELU WIĘZIENNEGO:
- B.M. Crouch, G.P. Alpert – porównanie postaw kandydatów na oficerów działu ochrony (raz – w czasie przygotowania do zawodu, drugi – po 6 miesiącach pracy w zakładach): porównywano dwie zmienne – skłonności punitywne badanych wobec więźniów i postawy agresywne wobec więźniów; wyniki: najstarsza wiekowo grupa badanych wykazywała istotny wzrost postawy tolerancji wobec więźniów, a prawie połowa osób w tej grupie to były kobiety; po 6 miesiącach pracy funkcjonariusze-kobiety stały się bardziej tolerancyjne, natomiast mężczyźni przeciwnie, wykazywali większą agresję i rygoryzm wobec więźniów.
- B. Shamir, A. Drory – postawy strażników wobec możliwości resocjalizacyjnych więźniów i zakładu penitencjarnego oraz wobec własnej roli zawodowej – badani strażnicy są bardziej wspierający niż punitywni i nie stracili wiary w resocjalizację więźniów ani ich odmianę wewnętrzną w sferze społecznej,
- J. M. Schuerger i inni – badania osobowości Inwentarzem R. Cattella – wśród funkcjonariuszy dominuje realistyczny typ osobowości, który wiąże się z: wysoką samokontrolą, niskim niepokojem, introwersją (dla kobiet i mężczyzn);u mężczyzn dominowały: inteligencja, samokontrola, konserwatyzm i samowystarczalność, u kobiet większa submisja i mniejsza podejrzliwość;
- J. Rejman – więźniowie cenią sobie w wychowawcach walory moralne i charakterologiczne: wrażliwość na sprawy więźniów, uczciwość, życzliwość, poczucie sprawiedliwości, konsekwencję, stanowczość;
· recydywiści cenią wychowawców demokratycznych (otwarcie wychowują, ingerują w nieformalne zasady więźniów, są uczciwi, zaangażowani mają szczere intencje), tyle samo przeciwników i zwolenników ma typ wychowawcy-autokraty (wymagający, zdecydowany, ostry, sprawiedliwy), najmniej zwolenników ma wychowawca-urzędnik (słowny, rzetelny, ale bez zainteresowania wobec więźniów);
· negatywne cechy wychowawcy: chłód emocjonalny, bezduszność i niedostępność, agresywność, arogancja, wulgarność, niesłowność, nieszczerość;
· zdaniem więźniów, praca wychowawcy będzie lepsza gdy będzie on dysponował większą samodzielnością i niezależnością przy podejmowaniu decyzji, będzie bardziej wykształcony i bardziej oddany swojemu powołaniu.
1
pips