Być człowiekiem wewnętrznym według Jana Pawła II.pdf

Ks. Marek Chmielewski

BYĆ CZŁOWIEKIEM WEWNĘTRZNYM

WEDŁUG JANA PAWŁA II 

Nas, Polaków, którzy wciąż nosimy szczególną wrażliwość

względem osoby Jana Pawła II, nie trzeba przekonywać o

świętości jego życia. Tym bardziej, że kilkumilionowy tłum

wiernych podczas jego pogrzebu spontanicznie wołał: „Santo

subito!”. Źródeł niesłabnącej fascynacji jego osobą, tak za ży-

cia, jak i po śmierci, nie tylko w Polsce, ale i na świecie, należy

upatrywać w świadectwie życia, gdyż — jak uczył jego po-

przednik Paweł VI w adhortacji Evangelii nuntiandi — „czło-

wiek naszych czasów chętniej słucha świadków, aniżeli na-

uczycieli; a jeśli słucha nauczycieli, to dlatego, że są świadka-

mi” (nr 41). Bez wątpienia Jan Paweł II był wielkim nauczy-

cielem życia duchowego i zarazem świadkiem heroicznej wiary

i świętości. Nie tylko uczył, jak być człowiekiem wewnętrznym

— człowiekiem duchowym, ale naukę tę potwierdzał własnym

doświadczeniem i zapewne wiele też czerpał z osobistego kon-

taktu z Bogiem dla owocnego nauczania.

Papieska doktryna na temat duchowości wciąż czeka na

gruntowne opracowanie. Nawet pobieżna lektura samych en-

cyklik, adhortacji i listów apostolskich Jana Pawła II, nie

mówiąc o niezliczonych przemówieniach, katechezach i innych

dokumentach, pozwala zauważyć — po pierwsze — że tema-

tyka duchowa przenika jego nauczanie do tego stopnia, iż

można mówić o „duchowym nerwie” jego kerygmatu, czy na-

wet „kluczu hermeneutycznym”, po drugie zaś — jest prak-

tycznym stosowaniem pneumatologii w życiu chrześcijańskim.

————————

 Opublikowane w: Gaudium in litteris. Księga Jubileuszowa ku czci

Księdza Arcybiskupa Profesora Stanisława Wielgusa , red. S. Janeczek, W.

Bajor, M. M. Maciołek, Lublin 2009, s. 87-102.

Widać to zarówno w stosowanej przez niego terminologii, jak i

w strukturze przynajmniej niektórych dokumentów.

Do najbardziej charakterystycznych z naszego punktu wi-

dzenia terminów należą: „duchowość”, „życie duchowe” oraz

przymiotnik „duchowy”, z zasady nawiązujące do roli Trzeciej

Osoby Boskiej w ekonomii zbawienia i życiu człowieka. Tylko

w encyklikach, adhortacjach i listach apostolskich, przymiot-

nik „duchowy” występuje w powiązaniu z ponad 220 rzeczow-

nikami w liczbie pojedynczej i mnogiej, oczywiście w różnych

kontekstach. Także przysłówek „duchowo” znajduje zastoso-

wanie w odniesieniu do kilkunastu czasowników. Wśród rze-

czowników, którym Papież nadaje atrybut „duchowy”, naj-

częstszymi są: bogactwo, dar, dobro, dojrzewanie, doświadcze-

nie, droga, dziedzictwo, formacja, kierownictwo, macierzyń-

stwo, moc, pomoc, rozwój, tradycja, wartość i wymiar. Ich ilość

występowania we wspomnianej grupie dokumentów, branych

tu jako reprezentatywna próba, waha się od 10 do 30. Warto

również wspomnieć o tych rzeczownikach, których wprawdzie

ilość występowania nie przekracza 10 razy, lecz — jak się wy-

daje — w doktrynie Jana Pawła II mają duże znaczenie. Cho-

dzi tu między innymi o takie rzeczowniki, jak: charakter,

ekumenizm, energia, istota, jedność, komunia, odnowa, ofiara,

płodność, potrzeba, przestrzeń, rzeczywistość, więź czy wzrost.

Oprócz tego, w terminologii papieskiej pojawiają się oryginal-

ne, aczkolwiek pojedyncze skojarzenia, jak chociażby: „bodziec

duchowy” (VC 12), „dynamizm duchowy” (VC 58; UENL 46),

„dyspozycja duchowa” (FC 68), „głód duchowy” (EiO 13), „intu-

icja duchowa” (EiAs 6), „nędza duchowa” (RMs 59; UUS 74),

„niedosyt duchowy” (CA 28), „oblicze duchowe” (VS 78; ChL 9;

EiE 25), „pierwiastek duchowy” (SD 5), „płaszczyzna ducho-

wa” (EiE 3, 81; MND 5), „poszukiwanie duchowe” (UENL 13),

„predyspozycje duchowe” (PDV 25), „proces duchowy” (VS 111;

DC 13), „promieniowanie duchowe” (RP 29), „sfera duchowa”

(IM 10), „solidarność duchowa” (SA 31), „struktura duchowa”

(VS 48), „terapia duchowa” (VC 87; PG 21), „tożsamość du-

chowa” (RD 15), „usposobienie duchowe” (FC 66), „właściwość

duchowa” (MD 29), „wolność duchowa” (VS 49; VC 102),

„wrażliwość duchowa” (UENL 40; OL 25), „zasady duchowe”

(EiAf 114), „zdrowie duchowe” (CA 36; GtS 16), a także „źródło

duchowe” (EiAf 81; UENL 66) i inne.

1. Duchowość

Naszą uwagę w papieskich tekstach przyciąga termin „du-

chowość”, niesłusznie czasem uważany za nowy w języku teo-

logicznym i kościelnym. Po raz pierwszy w łacińskiej wersji

spiritualitas pojawił się on już w epoce patrystycznej w listach

pseudohieronimiańskich datowanych na lata dwudzieste V

w. 1 . Wskutek różnych uwarunkowań kulturowych i teologicz-

nych w późniejszych wiekach pojęcie to wyszło z użycia, ustę-

pując miejsca terminom „asceza” i „mistyka”, a później także

„życie wewnętrzne”. W pierwotnym, właściwym znaczeniu

termin „duchowość” powrócił na przełomie XIX i XX wieku,

zyskując sobie prawo powszechnego obywatelstwa w języku

współczesnej teologii 2 . Mimo iż wtedy ukazało się szereg do-

kumentów ówczesnych papieży — Benedykta XV, Piusa X i

Piusa XI, w których podejmowano ważne kwestie dotyczące

formacji duchowej kapłanów, co zaowocowało ustanowieniem

pierwszych katedr uniwersyteckich teologii ascetyczno-

mistycznej na rzymskich uczelniach „Angelicum” (1917) i

„Gregorianum” (1919), to jednak nie używano wówczas termi-

nu „duchowość”. Także kolejni papieże: Pius XII i bł. Jan

XXIII posługiwali się klasyczną terminologią ascetyczną. Do-

piero Paweł VI zaczął powoli wprowadzać słowo „duchowość”

————————

1 Św. Hieronim, De scientia divinae legis , PL 30, 105-116; 9, 114d-115a.

2 Zob. G. Vinay, «Spiritualità». Invito a una discussione , „Studi medie-

vali” 2(1961), s. 705-709; A. Solignac, Spiritualité , w: Dictionnaire de spiri-

tualité ascétique et mystique , red. A. Derville, P. Lamarche, A. Solignac, Pa-

ris 1990, t. 14, k. 1142-1143.

do swoich dokumentów 3 . Jeszcze nieśmiało, bo zaledwie 4 ra-

zy, ale użyte zostało w dokumentach Soboru Watykańskiego II

(por. UR 6. 15; PC 6; AG 29)

Natomiast w doktrynie Jana Pawła II dostrzegamy rady-

kalną zmianę w terminologii i to od początku pontyfikatu. Po-

legała ona na coraz większej preferencji dla słowa „ducho-

wość” i „życie duchowe”. W miarę upływu lat coraz rzadziej

pojawiały się klasyczne terminy teologiczno-duchowe, zwłasz-

cza „życie wewnętrzne”. Choć problematyki duchowej Papież

dotykał wprost już w encyklice Redemptor hominis , to jednak

formalnie terminu „duchowość” użył po raz pierwszy dopiero

w trzeciej swej encyklice o pracy ludzkiej, której ostatni, piąty

rozdział w całości poświęcił duchowości pracy (LE 24-27). W

pięciu akapitach tego rozdziału omawiany termin pojawia się

aż 10 razy, zwykle w brzmieniu „duchowość pracy”. Odtąd po-

jęcie to, wyłącznie w formie rzeczownikowej, jest mniej lub

bardziej obecne w kolejnych jego dokumentach. Widać to

zwłaszcza w encyklikach, gdzie „duchowość” występuje około

30 razy, w adhortacjach, w których Papież używa tego termi-

nu w sumie około 100 razy, a także w listach apostolskich,

motu proprio , katechezach i przemówieniach, w których „du-

chowość” pojawia się w sposób nie dający się zliczyć.

Ta częstotliwość pojęcia „duchowość” w papieskich tek-

stach sprawia, że wachlarz jego znaczeń i kontekstów jest

bardzo szeroki. Na przykład Papież mówi o duchowości chrze-

ścijańskiego Wschodu (UENL 25. 77) lub „różnych formach

duchowości i ascetyzmu Azji” (EiAs 44), ale także o „duchowo-

ści chrześcijańskiej” (PDV 23. 31. 46; VC 94; EiAm 29; DAS 7;

RVM 1. 15. 19), która jest „duchowością Nowego Przymierza”

(RP 35), a więc „duchowością żywą i mocno zakorzenioną w

Piśmie świętym i nauczaniu Ojców Kościoła” (EiE 70). W ra-

mach duchowości chrześcijańskiej Papież uczy o „duchowości

————————

3 Zob. np.: Paweł VI, Wiara i życie wewnętrzne. Przemówienie podczas

Audiencji generalnej (16 VIII 1967); EN 64.

eucharystycznej” (MND 10), „duchowości Serca Jezusa” (PDV

49) 4 , a także „duchowości maryjnej” (por. RM 48). Ponadto

wzmiankuje o potrzebie pielęgnowania „duchowości eklezjal-

nej” (PG 11), w ramach której należy mówić o duchowości sta-

nów życia w Kościele. Stąd w tekstach papieskich spotykamy

określenia: „duchowość biskupa” (PG 11-13), „duchowość ka-

płańska” (PDV 3. 74. 80; VC 10; EiAs 43), „duchowość kleru

diecezjalnego” (VC 50), „duchowość życia konsekrowanego”

(VC 40. 50) lub „duchowość monastyczna” (UUS 57; OL 6) i

„duchowość ludzi świeckich” (ChL 2. 56; PDV 66). Wiele mówi

o „duchowości komunii” (por. VC 46. 50-51; EiAm 40. 44; EiO

11; PG 44-45; NMI 43. 45; MND 20), „duchowość misyjnej”

(RMs 87-91; EiAs 23), a także „duchowość niedzieli” (DD 62).

Nie brak stwierdzeń na temat „duchowości kobiety”, której

szczególną postacią jest „duchowość Maryi” (EdE 58), a także

o „duchowości mężczyzny”, której uosobieniem jest św. Józef,

czego wyraz znajdujemy w adhortacji Redemptoris Custos .

Papież wyróżnia także „duchowość małżeńską i rodzinną” (FC

56. 61. 77; EiE 91) oraz „duchowość macierzyńską i ojcowską”

(EiAm 46). Jak już wspomniano, wiele uwagi Jan Paweł II po-

święca „duchowości pracy” (LE 25-26; SRS 38; UENL 76; NMI

10) i „zdrowej duchowości działania” (VC 74). Odnośnie do

„duchowości założycieli i założycielek wspólnot zakonnych”

(VC 62), Ojciec święty stosuje pojęcia ogólne, jak: „duchowość

instytutu” (VC 68) i „szkoła duchowości” (VC 94). Nie brak

wzmianek o „duchowości współczesnych ruchów” (RM 44).

Pojęcie „duchowość” w papieskim ujęciu nie ogranicza się

do sensu ściśle religijnego, lecz ma wymowę filozoficzno-

antropologiczną. Jan Paweł II mówi na przykład o „duchowość

człowieka” (GS 13), która jest „odpowiedzią na poszukiwanie

sacrum i na tęsknotę za Bogiem” (VC 103). Istnieje więc „po-

————————

4 Na temat papieskiej wizji kultu Serca Jezusa zob. Cz. Drążek, Il Cuore

di Gesù nell’insegnamento del Papa Giovanni Paolo II , Città del Vaticano

2005.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: