SOCJOLOGIA I PSYCHOLOGIA PRACY – WYKŁADY

Przedmiotami socjologii są:

·  Społeczne uwarunkowania człowieka (jego cech, zachowania) , cechy osobowości społecznej człowieka

·  Społeczne działanie ludzi

-   warunki społeczne między ludźmi

-   stosunki społeczne pomiędzy zbiorowościami

-   stosunki społeczne wewnątrz nich

-   konflikty, walka, współpraca, współdziałanie

·  Rozwój współżycia społecznego – procesy społeczne

·  Kultura (wytwory działalności ludzkiej materialne i niematerialne)

·  Formy współżycia

Socjologia dzieli się na:

-          ogólną – teoria zmian i struktur społecznych, metod itp.;

-          szczegółową – to różne dziedziny, którymi zajmuje się socjologia. Prowadzone są badania dotyczące różnych dziedzin życia. Jedną z dziedzin socjologii jest socjologia pracy;

Socjologia szczegółowa zajmuje się:

·        badaniem instytucji;

·        badaniem zbiorowości (klasy i warstwy społeczne);

·        badaniem pracy, kultury, wychowania, sportu, medycyny, prawa, rodziny;

·        procesy (organizacyjne, migracyjne, itp.);

Socjologia zajmuje się zachowaniem ludzi w społeczeństwie, opisem zjawisk społecznych , opisuje , bada , tworzy teorie. Badania dotyczą uwarunkowań tych zachowań w grupach społecznych , zbiorowościach wewnątrz których znajdują się różne grupy, relacjami między nimi.  Znajduje się w grupie nauk humanistyczno - socjologicznej. W ramach socjologii ogólnej umieszczone są teorie skutków życia społecznego i ta część , która opiera się na badaniach pokrywa się z socjologią szczegółową.

Socjologia pracy zajmuje się opisem i wyjaśnieniem zachowań ludzi w środowisku pracy , uwarunkowaniami, motywami, skutkami pracy, analizą instytucji gdzie praca się odbywa, konfliktami itd. Zakład pracy może być traktowany jako podsystem  systemu społecznego

Do najważniejszych zagadnień wchodzących w zakres zainteresowań socjologii pracy wg J. Szczepańskiego (1961 )należą:

1.     Ogólne zagadnienia definicji pracy, klasyfikacja jej różnych form i rodzajów występujących w różnych  zbiorowościach oraz ogólne zagadnienia społecznego wykonywania pracy (teoria).

2.     Badania społeczne konsekwencji pracy , skutków społecznego podziału pracy i rozwoju narzędzi pracy.

3.     Badanie czynników wpływających na motywację do pracy , intensywność wysiłków pracowników a więc na wydajność pracy , efekty całego zakładu.

4.     Badania czynników wpływających na identyfikowanie interesów załogi i interesów zakładu pracy oraz utożsamianie celów osobistych z celami i wartościami zakładu.

5.     Badania zjawisk i procesów dezorganizacji systemu społecznego zakładu.

6.     Badania stosunków pomiędzy załogą a kierownictwem , cech jakie powinien posiadać kierownik , co powinien wiedzieć o pracownikach aby skutecznie kierować pracą.

7.     Badanie biurokracji jako depersonalizowanej (choć zracjonalizowanej ) postaci  zarządzania a kierowaniem oraz skutków zachodzących pod jej wpływem.

8.     Badanie wpływu pracy na tworzenie się typów osobowości , typów zawodowych i selekcji społecznej.

Podsumowanie

Socjologia pracy bada przede wszystkim zakład pracy jako miejsce , w którym procesowi pracy towarzyszą różne zjawiska społeczne . Socjologia bada:

-   motywy pracy

-   wzajemne oddziaływania ludzi i grup ludzkich

Stara się odpowiedzieć na pytanie : Co należy zrobić w sferze społecznej aby osiągnąć zamierzone cele (efekty) ?

Znajomość wiedzy socjologicznej oraz wyników badań socjologicznych może przyczynić się do :

-   lepszego „ gospodarowania „ zasobami ludzkimi , co z kolei jest ważne dla

-   usprawnienia (i racjonalizacji) procesów pracy

Praca.

Praca – (wg socjologii) to aktywność związana z optymalizacją fizyczną i kontrolą wysiłku. Praca spełnia ważną rolę w życiu człowieka:

·         utrzymanie rodziny;

·         rozwój osobisty;

·         okazja do współpracy z ludźmi;

·         pokonywanie oporów i kształtowanie charakteru;

·         daje pozycję społeczną;

Praceologia – nauka o normach i zasadach skutecznego i sprawnego działania. Jej twórcą był Tadeusz Kotarbiński.

-„Splot czynów mający charakter pokonywania trudności dla uczynienia zadość czyimś istotnym potrzebom” – T. Kotarbiński „Traktat o dobrej robocie”.

Poważne zadanie – to takie, którego nie wykonanie grozi zagrożeniem pozycji człowieka. Praca (wg praceologii) to działanie w sytuacji przymusowej narzucanej przez niezaspokojoną potrzebę prowadzącą do jej zaspokojenia (np.: robienie zakupów).

Ekonomia – traktuje pracę jako towar, który to człowiek sprzedaje na rynku pracy. Będą to: morale, kwalifikacje, siłę fizyczną, umiejętności w celu produkcji dóbr i usług, również w celu zaspokojenia potrzeb materialnych i niematerialnych. Praca prowadzi do rozwoju cywilizacji, ale również stanowi zagrożenie dla środowiska. Praca zwiększa możliwości człowieka (postęp techniczny). Praca to każda czynność wykonana celowo, która ma jednocześnie wysokość społeczną (społecznie doniosła).

Praca jest czynnością społeczną ponieważ :

1.     Wpływa na dążenia , podstawy , interesy a więc na zachowanie innych jednostek i grup

2.     Służy zaspokojeniu potrzeb , które między innymi są wyznaczone przez kulturę i strukturę społeczną

3.     Przez kulturę i strukturę społeczną wyznaczane są cele, środki i metody pracy

4.     Praca na ogół wymaga współpracy wielu jednostek i grup (koordynacji , kierowania). W procesie pracy (organizowania , kierowania ) podstawowe prawa współżycia  społecznego odgrywają zasadniczą rolę.

Praca a kultura.

Praca jako kategoria społeczna obejmuje :

-   umiejętność pracy

-   sposoby jej organizowania

-   narzędzia, urządzenia techniczne

-   wyprodukowane dobra

Stanowi element kultury danego społeczeństwa.

Definicja kultury.

Kultura to ogół modeli, wzorów i wytworów ludzkiego zachowania , dziedziczonych z pokolenia na pokolenie. (wg Klukholma) Wartość to koncepcja odnosząca się do tego, co jest godne pożądania dla jednostki lub grupy ludzi. Powstała w trakcie pracy kultura (kultura pracy) obejmuje zarówno:

·        narzędzia , metody i wytwory pracy jak też

·        wzory życia, wartości osobowe (które ludzie chcą w pracy i dzięki niej mający realizować)

Ideałem dobrego pracownika jest człowiek mający takie cechy jak :

·        uczciwość

·        solidność

·        koleżeńskość

·        zaangażowanie

·        przyswajanie sobie zasad dobrej roboty a więc postępowania :

·        sprawnego

·        skutecznego

·        wydajnego

Np. dobry lekarz praktyk to :

·        odpowiedzialny

·        cierpliwy

·        wydajny umysłowo

·        życzliwy

·        tolerancyjny

·        uspołeczniony(bezinteresowny)

Między postulatami a praktycznymi zachowaniami (zwyczajami) zachodzą jednak rozbieżności . Poziom umiejętności , wykorzystanie wiedzy, zainteresowania, odpowiedzialności nie zawsze są zgodne z założeniami , co uważa się za przejaw niskiej kultury pracy.

METODY BADAWCZE SOCJOLOGII

Socjologia spełnia pewne funkcje:

·        poznawczą – opisuje się zjawiska dotyczące rzeczywistości i stara się je wyjaśnić.

·        praktyczną;

  Funkcje praktyczne

1.     Diagnostyczna  polega na ocenie konkretnego przedsiębiorstwa z punktu widzenia jego :

·        wydajności

·        efektywności

·        konkurencyjności

2.     Prognostyczna umożliwia odpowiedź na pytanie : Co nastąpi w zakładzie w wyniku takich a nie innych działań podejmowanych w odniesieniu do danych zjawisk lub procesów z uwzględnieniem poznanych prawidłowości funkcjonowania zakładu ?.

3.     Socjologiczna polega na dostarczaniu wiedzy naukowej kierownictwu zakładu na temat wykorzystania procesów integracyjnych dal wzrostu efektywności , sprawności i skuteczności działania zakładu.

Funkcja humanistyczna

Socjologia umożliwia orientacje w całokształcie złożonych procesów społecznych. Daje podstawę dla zrozumienia zmian dokonujących się w społeczeństwie oraz głównych sił napędowych działających w zakładzie pracy.

Należy podkreślić , że socjologia pracy jako nauka nie dostarcza praktyce recept , lecz wiedzy.

Metody badań socjologicznych

I Obserwacja

Pozornie jest to metoda powszechnie używana . Większość osób uważa, że ona określa wiedzę zdobytą na podstawie codziennych obserwacji np. dotyczących obserwacji funkcjonowania zakładu pracy. Z naukowego punktu widzenia , takie obserwacje (potoczne) są tylko postrzeganiem polegającym na przypadkowym (niechcący ) zmysłowym „chwytaniu faktów”. Receptory człowieka działają niezależnie od jego woli a czasem nawet wbrew woli.

Obserwacja jako metody badawcze mają miejsce wtedy kiedy jest to obserwowanie celowe , ukierunkowane oraz systematycznie prowadzone.

Wady:

·        żmudne , czaso- i praco- chłonne

·        obserwator ma tendencje do notowania zjawisk wyjątkowych

·        brak ścisłości spostrzeżeń

·        nie daje obrazu przeszłości

Zalety:

·        jeśli jest bezpośrednie , uczestniczące ułatwia wnikliwe poznanie i zrozumienie przedmiotu badania (zakładu pracy)

Obserwacja powinna być łączona z innymi metodami badawczymi.

II Wywiad

Jest to rozmowa z wybranym (wylosowanym) respondentem , w toku której dąży się do uzyskania odpowiedzi na pewien zestaw pytań.

„Wywiad jest jednym z najbardziej elastycznych i wnikliwych metod badawczych , pozwalający szybko sięgnąć w przeszłość i odtworzyć subiektywną stronę życia ludzkiego”.

Zalety:

·        umożliwia obserwowanie reakcji respondenta na zadane pytania

·        pozwala określić motywy, potrzeby i aspiracje osób badanych

Wady:

·        błędy sytuacyjne polegające na niewłaściwym wyborze miejsca , czasu i sposobu prowadzenia wywiadu

·        błędy o podłożu psychologicznym ( niekorzystne oddziaływanie prowadzącego wywiad na respondenta- skrępowanie odpowiadającego w udzielaniu informacji)

·        błędy o podłożu socjologicznym wynikające z tzw. rozbieżności ról społecznych prowadzącego wywiad i respondenta

·        błędy konstrukcji wywiadu (niejasność pytań, niekonkretność , operowanie stereotypami, deformowanie odpowiedzi respondenta

Wartości poznawcze wywiadu uzależnione są więc od:

·        jego przygotowania

·        jego przebiegu

·        interpretacji uzyskanych informacji (odpowiedzi)

Wywiad może mieć charakter wywiadu swobodnego czyli rozmowy prowadzonej lub wywiadu kwestionariuszowego.

III Ankiety

Ankieta od wywiadu różni się tym , że odpowiedzi na postawione pytania rejestruje sam badany (ankiety pocztowe, audytoryjne, prasowe)

Zalety:

·         szybkie tempo zgromadzanych informacji od wielu osób

·         możliwość zebrania danych niedostępnych innymi technikami(anonimowość)

Wady:

·         w każdej zbiorowości istnieje pewien odsetek osób, które:

1.     Nie potrafią wypełniać ankiety w sposób właściwy

2.     Nie chcą wypełniać ankiet (nie są dość motywowani) , badacz nie ma możliwości ustalić jednoznacznie dlaczego respondent nie odpowiedział na ankietę

3.     W ankiecie mogą wystąpić różnice w interpretacji pytań przez różnych respondentów

4.     W porównaniu z wywiadem ankieta stwarza mniejsze możliwości prawdziwości wypowiedzi

W sumie ankieta jest techniką popularną ale mało rzetelną i nie nadającą się do pogłębiania analiz. Wywiad i ankieta są metodami pozwalającymi na odzwierciedlanie obiektywnych stanów społecznych w sposób subiektywny.

...