Film czarny oferuje – jako jeden z nielicznych okresów w historii – filmy, w których kobiety są aktywne, a nie pełnią roli statycznych symboli, są inteligentne, a jeśli zdolne zniszczyć, to i silne; ze swej seksualności czerpią właśnie siłę, a nie słabość.
W filmie czarnym obserwujemy zarazem społeczne działanie mitu, potępiającego kobietę zmysłową i tych, których zdołała usidlić, oraz szczególnie wyraziste stylistycznie przedstawienie seksualnej władzy kobiet, jakiej lęka się mężczyzna. Jasne jest, że mężczyźni muszą sprawować kontrolę nad kobietą, aby nie zostać przez nią zniszczonymi. Zła kobieta czarnego kina posiada dostęp do swej własnej seksualności (a więc i seksualności mężczyzn) i do władzy, którą ów dostęp umożliwia.
Film czarny charakteryzuje się znamiennym homogenicznym stylem wizualnym, który wywiera wpływ na inne gatunki: jego oddziaływanie możemy śledzić w niektórych westernach, melodramatach, a zwłaszcza w filmach detektywistycznych (np. western „Ramrod”). Sposób widzenia w filmie czarnym jest paranoidalny, klaustrofobiczny, beznadziejny, naznaczony przez przeszłość, pozbawiony jasnej moralnej czy personalnej tożsamości. Mężczyzna jest nieuchronnie wykorzeniony z tych wartości, które nadawałyby mu znaczenie i stabilizację, i w niemal wyłącznie miejskim krajobrazie (kontrast wobec wiejskiej, wyidealizowanej przeszłości wspomnień) walczy o oparcie w labiryncie dobra i zła. Nie ma żadnych punktów odniesienia, żadnej moralnej podstawy, do której by się odwoływał w swych działaniach. Nic – zwłaszcza kobieta – nie ma charakteru stałego, nic nie uzależnia.
Styl wizualny:
- ciemność,
- cienie i klaustrofobiczne kombinacje dominujące nad bohaterem
- lustra i odbicia, zazwyczaj ciemniejsze od osoby będącej ich przedmiotem – wskazują na brak jedności i kontroli,
Zmysłowa, niebezpieczna kobieta, żyjąca w tych ciemnościach, jest psychicznym wyrazem wewnętrznego lęku bohatera przed seksualnością – lęku, ale i potrzeby, by nad nią zapanować i stłumić ją. Odmienny archetyp, kobieta-odkupicielka, tak, która powoduje ponowną integrację bohatera z otoczeniem i zgodę z samym sobą, przyjmuje rolę niewinnej ofiary, która ginie za bohatera („The Big Combo”) bądź jest jego oddaną i cierpiącą bez końca kochanką („Pickup on the South Street”, „They live by night”, „On dangerous ground”, „Out of the past”).
1) kobieta pająk
- ikonografia jawnie seksualna (długie włosy, makijaż, biżuteria)
- długie, piękne nogi (np. słynne ujęcia w „Żegnaj, laleczko”, „Listonosz dzwoni zawsze dwa razy”, „Podwójne ubezpieczenie”)
- kłęby dymu papierosowego (niemoralna zmysłowość)
- ikonografia przemocy (broń)
- styl wizualny wyraża siłę tych kobiet – stanowią centrum zainteresowania, zazwyczaj umieszczone w centrum kadru i na pierwszym planie lub głębia ostrości uwidacznia ją w tle; to jakby ona kieruje wodzącą za nią kamerą
- ostatecznie femme fatale traci zdolność do fizycznego ruchu, a często zostaje rzeczywiście lub symbolicznie uwięziona, gdyż ktoś sprawuje nad nią kontrolę, np. za widocznymi prętami („Sokół maltański”), szczęśliwa pod ochroną kochanka („The big sleep”), często martwa („Żegnaj, laleczko”, „Poza przeszłością”, „Gun Crazy”, „Śmiertelny pocałunek”, „Podwójne ubezpieczenie”), czasem symbolicznie obezwładniona („Bulwar Zachodzącego Słońca”)
- ona chce:
· być właścicielką nocnego klubu, a nie żoną właściciela („Noc i miasto”)
· być gwiazdą, a nie pustelnicą („Bulwar Zachodzącego Słońca”)
· pieniędzy z mężowskiego ubezpieczenia na życie, a nie wygodnego, mieszczańskiego bytu („Podwójne ubezpieczenie”)
· wielkiego „czegośtam”, a doprowadza do zniszczenia świata („Śmiertelny pocałunek”)
· niezależności, a powoduje łańcuch morderstw („Laura”)
· podbić niezainteresowanego nią kochanka, a kończy zabijając jego, siebie i dwoje innych ludzi („Angel face”)
· pieniędzy, a udaje jej się tylko zniszczyć siebie i mężczyzn, którzy ją kochali („Gun Crazy”, „The killers”)
· wyzwolić się z uciążliwego związku, a inicjuje zdarzenia prowadzące do morderstwa („The Big Combo”, „Listonosz dzwoni zawsze dwa razy”)
- czy jest zła („Podwójne ubezpieczenie”, „Gun Crazy”, „Śmiertelny pocałunek”, „Noc i miasto”, „Sokół maltański”, „Listonosz dzwoni zawsze dwa razy”) czy niewinna („Laura”, „The Big Combo”), jej pragnienie uruchamia siły, które niszczą bohatera.
- lustra i odbicia wskazują na podwójną naturę kobiety, która zostaje wizualnie rozszczepiona – jest niegodna zaufania.
- w niektórych filmach kobiety-pająki dowodzą, że nie są nimi naprawdę, te zostają odkupione („Gilda”, „Laura”)
- powszechnie spotykanym motywem jest portret kobiety, który często kontrastuje z jej żywą postacią („Noc i miasto”, „Kobieta w oknie”)
- gdy pojawia się normalny świat rodziny, dzieci, domów – jest on zbyt kruchy i ulega destrukcji („Wielki upał”) albo płaski i ograniczony, nie stanowi żadnej alternatywy.
2) kobieta odkupicielka
- daje szansę wyalienowanemu, zagubionemu mężczyźnie, aby mógł włączyć się w świat stabilnych wartości, ról i tożsamości
- ofiaruje miłość i wybaczenie, w zamian żąda bardzo niewiele – tylko powrotu do niej
- pasywna, wizualnie statyczna
- wizualnie powiązana z dobrze oświetlonym, pastoralnym otoczeniem
W filmie „Poza przeszłością” („Out of the past”) wyraźne przedstawienie obu typów kobiecych. Niezależna, aktywna kobieta jest często pierwszym elementem, który inne gatunki przejęły z czarnego kina (western „Ramrod” z Bette Davis, melodramat „Za lasem” z Veronicą Lake)
Alexa_89