ANDRZEJ WYCZAŃSKI
SZLACHTA POLSKA XVI WIEKU
Podział społeczeństwa na:
- plebejusze – chłopi i mieszczanie, ci którzy mieli pracować
- szlachta – ci którzy mieli ich bronić
- duchowieństwo – ci którzy modlili się do Boga
LUDNOŚĆ CHŁOPSKA:
- rządzili się odrębnym prawem, zwykle zwyczajowym
- zazwyczaj mieli swój sąd wiejski
PLEBEJUSZE:
- byli najliczniejsi
- mieli obowiązek utrzymywać dwa stany wyższe
- posiadali samorząd
SZLACHTA:
- należało się nim urodzić
- posiadali własne ziemie
- piastowali urzędy państwowe
- odrębne sądy
DUCHOWIEŃSTWO:
- stawało się nim poprzez święcenia kapłańskie
- z urodzenia szlachcic, lub mieszczanin
- prawo kanoniczne
- prawo posiadania beneficjów duchownych
- prawo do kontroli wiernych w sprawach duchowych, religijnych, kościelnych.
Podział stanowy pomiędzy szlachtą, a plebejuszami wynikał z zasady dziedziczenia. Awans społeczny nie był zbyt trudny.
- w obrębie plebejuszy przejście z stanu chłopskiego do mieszczańskiego, mimo odrębnych praw i obowiązków nie sprawiało trudności
- przejście ze stanu mieszczan do szlachty
· Włochy - znaczna część szlachty mieszkała w miastach i oddawała się zajęciom miejskim, a posiadanie herbu nie miało znaczenia.
· Francja – osiąganie określonych urzędów królewskich, automatycznie wiązało się z nadaniem szlachectwa
· Prawie wszędzie monarcha miał prawo nobilitowania plebejuszy za zasługi wojenne, lub wnoszone opłaty pieniężne
· Rodziny szlacheckie miały prawo przyjmować do herbu obcych, czyli nie krewnych
· Obcy przybysze, szlachta lub plebejusze mogli się znaleźć w szeregach szlachty polskiej dzięki INDYGENATOWI – uznanie zagranicznego szlachectwa, na terenie Polski, przez monarchę.
PRZYWILEJ – udzielenie specjalnych praw jednostce, lub grupie ludzi. Uprawnia te wyróżniają ich spośród pozostałych członków społeczeństwa.
Mówiąc o szlachcie polskiej nie można używać terminu przywilej. W XVI wieku funkcjonował system prawny z odmiennymi normami dla każdego stanu. Nie są to przywileje, lecz prawa i obowiązki stanowe.
Instytucja przywileju istniała, ale odnosiła się do konkretnych osób, grup i ich działań. Traktowanie przywileju jako atrybutu szlachectwa nie jest zgodny z ówczesnym rozumieniem prawa.
Zróżnicowanie obrazu szlachty:
- Szlachta Zagrodowa
· Nie posiadała poddanych – chłopów
· Własnymi rękami uprawiali ziemię
· Sami dbali o swoje gospodarstwa rolne
· Płacili podatek od swoich gospodarstw
- Magnateria
· Najbogatsza szlachta
· Był nim ten kto posiadał więcej niż 20 wsi (10 to zamożny szlachcic)
· Dobra były często porozrzucane po różnych częściach kraju
· Zajmowali wysokie urzędy, szczególnie w senacie.
Podatek ze wsi – pobór, płacony z:
- ról kmiecych (zamożnych)
- zagród chłopskich
- karczem lub młynów
Nie obejmował:
- pańskich folwarków
Kategorie majątkowo – dochodowe (dochodowo – prestiżowe):
1. Prymas i najbogatsi biskupi – podatek 100 – 300 zł
2. Biskupi katoliccy, wojewodowie i kasztelanowie, opaci większych klasztorów, oraz ludzie związani z gospodarka – podatek 20 – 60 zł
3. Prałaci i kanonicy katedralni, kasztelanowie mniejsi, poborcy podatkowi – podatek 5 – 15 zł
4. Kanonicy kolegialni, zamożni proboszczowie, lekarze, urzędnicy sądowi – podatek 2 – 4 zł
5. Szlachta posiadająca jedną wieś, skromny kler, personel uniwersytecki, przedsiębiorcy (kuźnicy, młynarze, kupcy) – podatek 8 gr. – 1 zł
6. Drobny kler, nauczyciele szkółek parafialnych, służba zamkowa i dworska, rzemieślnicy, sołtysi – podatek 2 – 6 gr.
7. Chłopi, żacy, plebs miejski, brak szlachty – 0,5 – 1 gr.
Alexa_89