Szlachta Polska XVI w.docx

ANDRZEJ WYCZAŃSKI

SZLACHTA POLSKA XVI WIEKU

Podział społeczeństwa na:

- plebejusze – chłopi i mieszczanie, ci którzy mieli pracować

- szlachta – ci którzy mieli ich bronić

- duchowieństwo – ci którzy modlili się do Boga

LUDNOŚĆ CHŁOPSKA:

- rządzili się odrębnym prawem, zwykle zwyczajowym

- zazwyczaj mieli swój sąd wiejski

PLEBEJUSZE:

- byli najliczniejsi

- mieli obowiązek utrzymywać dwa stany wyższe

- posiadali samorząd

SZLACHTA:

- należało się nim urodzić

- posiadali własne ziemie

- piastowali urzędy państwowe

- odrębne sądy

DUCHOWIEŃSTWO:

- stawało się nim poprzez święcenia kapłańskie

- z urodzenia szlachcic, lub mieszczanin

- prawo kanoniczne

- odrębne sądy

- prawo posiadania beneficjów duchownych

- prawo do kontroli wiernych w sprawach duchowych, religijnych, kościelnych.

Podział stanowy pomiędzy szlachtą, a plebejuszami wynikał z zasady dziedziczenia. Awans społeczny nie był zbyt trudny.

- w obrębie plebejuszy przejście z stanu chłopskiego do mieszczańskiego, mimo odrębnych praw i obowiązków nie sprawiało trudności

- przejście ze stanu mieszczan do szlachty

·         Włochy - znaczna część szlachty mieszkała w miastach i oddawała się zajęciom miejskim, a posiadanie herbu nie miało znaczenia.

·         Francja – osiąganie określonych urzędów królewskich, automatycznie wiązało się z nadaniem szlachectwa

·         Prawie wszędzie monarcha miał prawo nobilitowania plebejuszy za zasługi wojenne, lub wnoszone opłaty pieniężne

·         Rodziny szlacheckie miały prawo przyjmować do herbu obcych, czyli nie krewnych

·         Obcy przybysze, szlachta lub plebejusze mogli się znaleźć w szeregach szlachty polskiej dzięki INDYGENATOWI – uznanie zagranicznego szlachectwa, na terenie Polski, przez monarchę.

PRZYWILEJ – udzielenie specjalnych praw jednostce, lub grupie ludzi. Uprawnia te wyróżniają ich spośród pozostałych członków społeczeństwa.

Mówiąc o szlachcie polskiej nie można używać terminu przywilej. W XVI wieku funkcjonował system prawny z odmiennymi normami dla każdego stanu. Nie są to przywileje, lecz prawa i obowiązki stanowe.

Instytucja przywileju istniała, ale odnosiła się do konkretnych osób, grup i ich działań. Traktowanie przywileju jako atrybutu szlachectwa nie jest zgodny z ówczesnym rozumieniem prawa.

Zróżnicowanie obrazu szlachty:

- Szlachta Zagrodowa

·         Nie posiadała poddanych – chłopów

·         Własnymi rękami uprawiali ziemię

·         Sami dbali o swoje gospodarstwa rolne

·         Płacili podatek od swoich gospodarstw

- Magnateria

·         Najbogatsza szlachta

·         Był nim ten kto posiadał więcej niż 20 wsi (10 to zamożny szlachcic)

·         Dobra były często porozrzucane po różnych częściach kraju

·         Zajmowali wysokie urzędy, szczególnie w senacie.

Podatek ze wsi – pobór, płacony z:

-  ról kmiecych (zamożnych)

- zagród chłopskich

- karczem lub młynów

Nie obejmował:

-  pańskich folwarków

Kategorie majątkowo – dochodowe (dochodowo – prestiżowe):

1.       Prymas i najbogatsi biskupi – podatek 100 – 300 zł

2.       Biskupi katoliccy, wojewodowie i kasztelanowie, opaci większych klasztorów, oraz ludzie związani z gospodarka – podatek 20 – 60 zł

3.       Prałaci i kanonicy katedralni, kasztelanowie mniejsi, poborcy podatkowi – podatek 5 – 15 zł

4.       Kanonicy kolegialni, zamożni proboszczowie, lekarze, urzędnicy sądowi – podatek 2 – 4 zł

5.       Szlachta posiadająca jedną wieś, skromny kler, personel uniwersytecki, przedsiębiorcy (kuźnicy, młynarze, kupcy) – podatek 8 gr. – 1 zł

6.       Drobny kler, nauczyciele szkółek parafialnych, służba zamkowa i dworska, rzemieślnicy, sołtysi – podatek 2 – 6 gr.

7.       Chłopi, żacy, plebs miejski, brak szlachty – 0,5 – 1 gr.