ARIE – ŚMIERĆ OSWOJONA
Tekst pokazuje model umierania na przełomie wieków, jak to wyglądało i co spowodowało że wygląda to tak a nie inaczej.
I. SMIERĆ OSWOJONA
1.Śmierć oswojona
- opisywana przez rytuał
- pozostawia czas na przygotowanie się do niej
- umierający wie ile jeszcze czasu mu pozostało.
- pojawienie się ducha, zwiastuje śmierć. Zmarli zawsze są obecni wśród żywych, ale dostrzegają ich tylko ci którzy spodziewają się śmierci.
- zatarta była granica pomiędzy tym co naturalne, a tym co nienaturalne – objawami bliskiej śmierci były zjawiska dla nas naturalne
- wyśmiewano tych którzy nie chcą pogodzić się ze śmiercią i kurczowo trzymali się życia
2. Mors Repentina – Nagła śmierć.
- Wierzono że jeżeli śmierć daje o sobie znać wcześniej to nie może być nagła i można się do niej spokojnie przygotować.
- Gdy jednak przychodziła nagle i nie uprzedzała o sobie rujnowała świat i stawała się znakiem gniewu Bożego.
- uchodziła za haniebną, wstydliwą, szkaradną i potworną, budziła strach, była czymś o czym nie wspominano.
- Równie szkaradna śmierć to śmierć samotna, potajemna, bez świadków i obrzędów np. topielec w rzece, podróżny w drodze, nagła śmierć naznaczała takich przekleństwem.
- XIII w. Wilhelm Durand – umrzeć nagle, to nie z powodu jakiejś przyczyny tylko z woli Boga. Zmarłego należy pochować i nie potępiać.
- Gdy śmierć jest skutkiem czarów – nie ma usprawiedliwienia dla zmarłego.
- Skazańcom do XIV w. odmawiano pociechy religijnej, mieli być potępieni na tym i na tamtym świecie.
- Śmierć nagła nie odnosiła się do rycerzy, którzy polegli w walce. Agonia na polu bitwy pozwalała jeszcze wykonać skrócone obrzędy związane z przygotowaniem się do śmierci. Cmentarz i obrzędy pogrzebowe należą się mu bezsprzecznie, jeżeli poległ na wojnie, której cel był słuszny.
- Ofiary morderstwa (poza wojną), nie byli wnoszeni do kościoła, w obawie że ich krew mogłaby skazić posadzkę świątyni Bożej.
3.Wyjątkowa śmierć – świętego.
- Chrześcijanin powinien jej oczekiwać radośnie, jako nowych narodzin
- Wyjątkowa i nadzwyczajna śmierć mistyka
4.Idealna śmierć średniowiecza – obrzędy związane ze śmiercią
- Umierający, który czuje że śmierć jest bliska przyjmuje odpowiednią pozycję.
· Powinien położyć się na wznak, zwrócony ku Jerozolimie (na wschód)
· Głowę zwrócić ku niebu
· Upodabnia się do nagrobnych figur (w pozie)
- Wyrażenie żalu za życiem
· Przypomnienie sobie ludzi, których się kochało
· CONTEMPTUS MUNDI – pogarda dla rzeczy ziemskich, która kontrastuje z wzruszeniem przy śmierci, gdy umierający pomyśli o posiadanych dobrach
· Akceptacja zbliżającej się śmierci
- Chory, umierający wydaje dyspozycje
· Prosi towarzyszy o przebaczenie
· Żegna się z wszystkimi
· Poleca ich Bogu.
· Wybiera miejsce na grób
- Ostatnia modlitwa
· Rekomendacje
· Żal za grzechy
· Wyznanie wiary
· Ostatnia spowiedź
- Czekanie na śmierć
Umierający powinien być ośrodkiem zgromadzenia. Umierano zawsze publicznie.
- Nie istniało pojęcie negacji absolutnej, zerwania czy pęknięcia.
- Nie wierzono w dalsze trwanie, w zwykły ciąg życia ziemskiego
- wierzono że umarli śpią, a sen był tylko oczekiwaniem na dzień zmartwychwstania ciał
- w liturgii wymieniano imiona śpiących (nomina pausantium), zachęcając do modlitwy za dusze śpiących
- dormientium exitium - sakrament śmierci śpiących – ostatnie namaszczenie
- zmarli spali zazwyczaj w ogrodzie pełnym kwiatów – raj, z biegiem czasu chrystianizm odrzucił to przedstawienie
- w kanonie rzymskim – piekło było miejscem oczekiwania na sąd Boży, dopiero później piekło stało się królestwem szatana.
Ludowa mentalność tej epoki, była mieszaniną nieczułości, rezygnacji z intymności, i jawności życia. Śmierć była jednocześnie, swojska, słabiej odczuwana. Nie można powiedzieć że kiedyś śmierć była dzika i ją oswoili. Kiedyś śmierć nie była dzika, dziś jest. Najstarsza śmierć była oswojona, nasza nie jest.
5.Postawa wobec zmarłych
- Starożytność
· Starożytni bali się obecności zmarłego, szanowali groby, ponieważ bali się powrotu zmarłych, kult grobów miał zapobiec powrotom zmarłych i nękaniu żywych. Zmarli, pogrzebani czy spaleni, byli nie czyści.
· Prawo Dwunastu Tablic mówi – zmarli nie mogą być spaleni, ani pogrzebani wewnątrz miasta. – Zmarli nie byli chowani w mieście, aby świętość miasta nie została skalana
· Cmentarze zakładano poza miastami, wzdłuż dróg, cmentarze zbiorowe, groby rodzinne
- Chrześcijaństwo
· Początkowo grzebani na tych samym nekropoliach co pogan , później obok
· Cmentarze zawsze poza miastem
· Również nie chowa się w kościołach, gdzie mógłby panować straszny fetor
- Do XVIII w.
· Następują zmiany
· Zmarli nie budzą lęku w żywych
· Zajmują te same tereny
· Chrześcijanie nie przywiązywali wagi do tego gdzie będą pochowani, najważniejsze że będą bliżej Boga. Pogański kult grobów był dla nich zaprzeczeniem zmartwychwstania.
· Pogląd ten uległ zmianie, gdy zaczęto wierzyć że w dzień Zmartwychwstania, zmartwychwstaną tylko ci którym zapewniono godziwy pochówek i grób.
· Umarli byli pozbawieni ciała i zmysłów, nie odczuwając radości ani cierpień oczekiwali dnia zmartwychwstania. Zbezczeszczenie grobów może przeszkodzić zmarłym w ich śnie, a tym samym zagrozić że nie będą oni mogli się obudzić w dzień Zmartwychwstania.
- Chowanie przy zmarłych:
· Obyczaj chowania zmarłych przy grobach świętych wiązał się z wiarą, że święci jako jedyni, którzy mają zapewniony wstęp do raju, będą czuwać i opiekować się zmarłymi.
· Męczennicy strzegą nas gdy jesteśmy w naszych ciałach, oraz gdy już je opuścimy, nie dopuszczają abyśmy grzeszyli i chronią nas przed piekłem. Groby męczenników przyciągały inne groby.
· MARTYRIA (memoriae) – sanktuaria poświęcone męczennikom, budowano poza miastem, na cmentarzach, obok nich wznoszono bazyliki. Obecność świętych relikwii przyciąga pielgrzymów i staje się miejscem spoczynków zmarłych.
· Katedra i sanktuarium cmentarne – dwa ośrodki życia religijnego
- W końcu zatarła się granica pomiędzy przedmieściem, a miastem.
· Nowe dzielnice zaczęły się rozwijać wokoło cmentarzy, zmarli nie przeszkadzali żywym.
· Odtąd kościoły przylegały do cmentarzy. Cmentarze powstają wokoło kościołów
· Cmentarze w polach zostają opuszczone, zapomniane i służ tylko podczas zarazy
· Groby w kościele były przeznaczone dla nielicznych – bogatych, mnichów i męczenników .
· Budowanie zbiorowych grobów przy grobach świętych
6.Groby, cmentarze
- Grób przeklęty
· Samotny
· Porzucony w polu, na śmietnisku
· Ciała do których nikt się nie przyznaje (rodzina) leżą porzucone, pokryte kamieniami
· Często sąsiadował z szubienicą, gdzie ciała straconych wisiały latami
· Czasami skazańców grzebano w poświęconej ziemi – Bóg nie każe dwa razy za ta samą zbrodnię
· Zwłoki skazańca były porzucane, by zgniły, albo je palono, a prochy rozrzucano – śmierć nie powstrzymuje od wymierzenia sprawiedliwości, ani zemsty
· Zwłoki osoby która była objęta ekskomuniką, nie mogły być pochowane na ziemi świętej, dlatego rodzina zmarłego starała się w jego imieniu naprawić jego błędy i pojednać go z kościołem, a ciało czekało w trumnie. Jeżeli takiej trumny nie udało się zakopać w ziemi świętej to wieszano ją na drzewie na cmentarzu
- Groby w kościele
· Początkowo przeznaczone tylko dla kapłanów, biskupów, kleryków, mnichów, zakonników i uprzywilejowanych ludzi świeckich
· Sobór w Rouen (1581) – trzy kategorie wiernych, którzy mogą się starać o miejsce w kościele:
o Zakonnicy, oraz zakonnice, ponieważ ich ciało jest świątynią Chrystusa
o Wyświęceni księża, oraz świeccy Magnaci, ponieważ są sługami Boga
o Wszyscy inni mają spoczywać na cmentarzu
· Sobór w Reims (1683)
o Księża i opiekunowie kościołów
o Ci którzy szlachetnością i przykładem i zasługami zasłużyli Bogu i religii
o Na cmentarzu grzebie się tych którymi kiedyś nie gardzili najznakomitsi
· W XVII w. Kościoły były wybrukowane grobami, ich posadzkę tworzyły płyty grobowe
· Pod koniec średniowiecza można było kupić sobie miejsce na grób w kościele.
- Groby zbiorowe
· Chowano tam ubogich którzy nie płacili wysokich opłat za grób w kościele, lub pod kostnicami.
· Były to wielkie, głębokie szyby, gdzie wrzucano ciała – zawsze otwarte, zasypywano je dopiero gdy się zapełnił – mógł pomieścić do 1500 ciał
· Przykrywano je cienką warstwą ziemi, co powodowało, ze członki zmarłego wystawały nad powierzchnię, a w zimę rabusiowe mieli łatwy dostęp do ciał.
· Kopanie takich grobów rozpoczęło się (jak można przypuszczać) w XV w. w czasie epidemii dżumy
- Groby – wnęki w murach
· Wnęki w murach, otwarte na zewnątrz, przeznaczone na kości
· Szkielety rozkładano na części
- Groby w sklepieniach
· W XIV powstał zwyczaj wykopywania kości z grobów aby zrobić miejsce na nowe
· Kości gromadzono w pachach sklepień i w galeriach
· Takim miejscom nadawano nazwy – kostnica (charniers)
- Ossuaria
· Kostnice wystawiające kości ludzkie na widok publiczny - wystawy
· Kości bywały eksponowane w przykościelnych kaplicach lub galeriach
· Od wieku XIV układano kości i czaszki w taki sposób by tworzyły dekoracje dookoła kościelnego dziedzińca
- Cmentarze pod gołym niebem
· Pojawiają się od XII w. obok cmentarzy w formie małego dziedzińcu
· Pośrodku stoi krzyż – ołtarz
· Ma niezdecydowany kształt, brak widocznych galerii i kostnic
· Otacza go niski mur, bo bywa zamykany.
7.Cmentarz miejscem Azylu i spotkań towarzyskich
- Ośrodek życia zbiorowego – zastępował forum
- Na cmentarzu i w kościele władze świeckie nie miały prawa ingerencji, żywi i martwi doznawali tam spokoju Bożego
- Zbrodniarze mieszkali na drzewach na cmentarzu, odmawiali opuszczenia go – zakładano domy, mieszkano nad kostnicami.
- Mieszkańcy cmentarzy zwolnieni są od podatku
- ...
Alexa_89