Okres rzymski.doc

Okres rzymski

Okres ten dostarczył największej liczby stanowisk położonych praktycznie na całej długości autostrady. Są to również stanowiska o różnej wartości naukowej, od śladów osadniczych z tego okresu odkrytych wśród innych materiałów na badanych obiektach po duże wielohektarowe kompleksy osadnicze liczące setki obiektów zarówno mieszkalnych jak i produkcyjnych oraz sepulkralnych (też kultowych).
W trakcie badań na stanowisku Żukczyn 20, odkryto 17 obiektów z okresu wpływów rzymskich. Można przypuszczać, że na terenie stanowiska znajdowała się osada pradziejowa, reprezentowana przez obiekty o charakterze produkcyjnym: jamy, piece i paleniska. Odkryte obiekty występowały w rozproszeniu na powierzchni stanowiska, nie tworząc na planie dających się uchwycić skupień. Materiał zabytkowy znaleziony na terenie osady to głównie naczynia ceramiczne i ich fragmenty oraz polepę. Stanowisko w Żukczynie położone ok. 200 m na W od badanego wcześniej cmentarzyska z tego samego okresu.
Na północnym stoku i krańcu stanowiska Ulkowy 25 natrafiono na dość dużą osadę z okresu wpływów rzymskich. W skład obiektów zlokalizowanych na osadzie wchodziły jamy paleniskowe i gospodarcze, jamy produkcyjne oraz jamy mieszkalne typu półziemianek i domów o konstrukcji słupowej, po których pozostały jedynie jamy posłupowe. Materiał zabytkowy pozyskany na terenie tej osady to przede wszystkim ceramika naczyniowa oraz ciężarki tkackie (2), przęślik, fragment żarna nieckowatego, polepa gliniana i nieliczne fragmenty kości zwierzęcych. Na kulminacji wyniesienia i jego południowej części natrafiono na cmentarzysko kultury wielbarskiej. Odkryto na nim 115 grobów, w tym 98 szkieletowych i 17 ciałopalnych w tym 8 popielnicowych i 9 jamowych.

Ryc.7 Ulkowy, gm.Pszczółki (25). Zapinki brązowe ze złotymi nakładkami.

Groby szkieletowe były usytuowane na osi północ - południe, pochówki z głowami od północy, niektóre w trumnach kłodowych. Wyposażenie grobów było typowe dla pochówków kultury wielbarskiej. Groby męskie były ubogo wyposażone, najczęściej w jedną zapinkę, sprzączkę do pasa (ryc.8) lub naczynie gliniane. W grobach kobiecych występowały najczęściej po trzy zapinki (ryc.7), dwie bransolety (ryc.9), kolie, klamerki esowate do spinania kolii, okucia pasa, szpile, igły, przęśliki tkackie i naczynia gliniane. Ogółem zarejestrowano ponad 400 zabytków, pośród których do unikatowych należą: złoty wisiorek kulisty (ryc.10), bransolety brązowe sztabkowate, importowana z terenów prowincjonalno - rzymskich zapinka tarczowata zdobiona emalią, z ornamentem figuralnym oraz dwa naszyjniki pętlicowe wykonane ze srebrnego drutu. Cmentarzysko założono ok. I w n.e. i było użytkowane co najmniej do połowy III w n.e. (faza B1 wczesnego okresu rzymskiego do fazy C2 późnego okresu rzymskiego).

Ryc.8 Ulkowy, gm.Pszczółki (25). Brązowa sprzączka do pasa.

Podsumowując stanowisko w Ulkowych dostarczyło licznych i cennych informacji poszerzających naszą wiedzę, szczególnie cenne jest równoczesne istnienie cmentarzyska i osady z okresu wpływów rzymskich, które wzbogaci wiedzę na temat osadnictwa tego okresu na Pomorzu. Niestety część lub znaczna część obu osad i cmentarzyska znajduje się na zachodniej części stanowiska, która między innymi, w skutek ograniczenia pasa autostrady nie została przebadana, co nasuwa wnioski o potrzebie podjęcia dalszych badań, które pomogą w pełni określić charakter stanowiska.

Pozostałością dużej osady ludności kultury wielbarskiej było stanowisko Stanisławie 37. Rozprzestrzenia się tutaj etapowo, w trakcie trzech napływów, począwszy od końca wczesnego okresu rzymskiego po fazę C2 późnego okresu rzymskiego. Widoczne jest to w uchwytnych na planie kolejnych fazach zasiedlenia osady. Zabudowa osady była zwarta, choć nieregularna. Ziemianki współwystępowały z półziemiankami. Najliczniejszą grupę obiektów stanowiły jamy odpadowe różnych kształtów, paleniska i jamy gospodarcze. Obiekty te koncentrowały się w pobliżu skupisk obiektów mieszkalnych, okalając je od strony północnej.
Paleniska to najczęściej koliste bruki kamienne usytuowane na zewnątrz budynków. Zawartość jam produkcyjnych stanowiły warstwy pomarańczowej, spieczonej gliny, żużla i węgli drzewnych, co wskazuje, że były to obiekty związane z działalnością metalurgiczną. Odsłonięto również nieokreślone jamy z reliktami rusztu (?) oraz kilka mielerzy. Ogółem odsłonięto 998 obiektów archeologicznych. Zebrano nieliczny materiał ceramiczny i kostny. Znaleziono 707 fragmentów naczyń, 199 ułamków kości zwierzęcych, a ponadto liczne grudki polepy, węgle drzewne oraz żużle. Wśród ceramiki przeważają naczynia grubościenne, garnki z uchami i misy. Ponadto znaleziono 2 ciężarki tkackie, przęślik oraz fragment zdobionego grzebienia rogowego, datowanego wstępnie na fazę C2 późnego okresu rzymskiego.
W trakcie badań na stanowiskach Swarożyn 45 i 46, odkryto 537 obiektów, które w większości należały do osady kultury wielbarskiej z okresu wpływów rzymskich. Osadę z okresu wpływów rzymskich, zajmującą większość powierzchni obu stanowisk, reprezentuje kilka domów słupowych (analiza rozmieszczenia dołków posłupowych pozwoli zapewne na wyodrębnienie zarysów 3 lub 4 chat), liczne jamy typu półziemianek , paleniska i obiekty produkcyjne (np. zagłębione w ziemię prostokątne piece).

Ryc.11 Swarożyn, gm.Tczew (45 i 46). Wybrany materiał ceramiczny.

Materiał zabytkowy kultury wielbarskiej to przede wszystkim liczna ceramika naczyniowa, pochodząca głównie z półziemianek i palenisk oraz z warstwy kulturowej (ryc.11). Pośród już wyklejonych naczyń zwracają uwagę stosunkowo liczne, średniej wielkości formy garnkowate nawiązujące do I grupy wg R. Wołągiewicza, po nich najliczniejsze są zapewne miski grupy Xb, a występują też puchary grupy VIII. W grupie naczyń dużych i bardzo dużych zwracają uwagę stosunkowo liczne brzegi naczyń dwuuchych z iksowatymi uchami pod krawędzią wylewu. Materiał pozaceramiczny to kilka niezbyt dobrze zachowanych przedmiotów brązowych i żelaznych, paciorków, przęślików, osełek itp. Luźno w obrębie stanowiska wystąpił fragment brązowego kabłąka zapinki, reprezentującej zapewne typ A III 60/61 wg O. Almgrena. Dwa szklane paciorki, importowane zapewne z obszaru imperium rzymskiego, reprezentują typy 225 i 162 wg M. Tempelmann-Mączyńskiej. Znaleziono też kilka bryłek nieobrabianego surowca bursztynowego. Zwraca uwagę bardzo niewielka ilość kości zwierzęcych, co może być spowodowane właściwościami podłoża nie sprzyjającymi przetrwaniu takich materiałów. Te same czynniki wpłynęły zapewne na stan zachowania przedmiotów żelaznych.
Formy zabytków, które pozwalają na precyzyjniejsze określenie chronologiczne (zapinka, paciorki szklane, niektóre naczynia ceramiczne) wskazywałyby, że osadę kultury wielbarskiej użytkowano w fazie B2 okresu wpływów rzymskich. Można sądzić, że była to osada krótkotrwała, na co wskazuje niewielka miąższość warstwy kulturowej, a pośrednio też brak zaobserwowanego przecinania się obiektów. Znaczenie wykopalisk na stanowiskach 33 i 39 w Swarożynie (nr 45 i 46 na autostradzie A-1) polega na tym, że jest jedna z niewielu lub może nawet jedyna na terenie Pomorza Gdańskiego osada kultury wielbarskiej zbadana szeroko płaszczyznowo. Nieliczne osady znane z literatury przedmiotu badane były jedynie wycinkowo, przy czym najczęściej wykopaliska obejmowały obiekty typu produkcyjnego. Rzadkie w polskich badaniach powojennych były ślady chat i innych obiektów mieszkalnych. Osada w Swarożynie została przebadana w stopniu który można uznać za zadowalający. W kierunku wschodnim, na terenie niedostępnym do badań, położone były peryferie osady. Pewnej liczby obiektów można się ewentualnie spodziewać w kierunku na zachód od stanowiska 46, poza planowanym pasem drogowym autostrady. Rozpoznana część osady spełnia postulat łącznego analizowania obiektów mieszkalnych, gospodarczych i produkcyjnych, zajmie zatem z pewnością ważne miejsce w badaniach nad osadami kultury wielbarskiej. Dodatkowo rangę osady podnosi liczna seria materiału ceramicznego, który w znacznej części pozwala na rekonstrukcję form naczyń. Już wstępny przegląd tych materiałów przekonuje, że reprezentowane są zarówno formy uwzględnione przez R. Wołągiewicza w typologii naczyń kultury wielbarskiej, jak i formy dotychczas nie sygnalizowane. Pozwala to oczekiwać, że opracowanie i publikacja serii ceramiki ze Swarożyna poważnie wzbogaci znajomość materiałów z okresu wpływów rzymskich na Pomorzu Wschodnim.
Również na blisko położonym stanowisku Brzeźno 50 znaleziono 20 obiektów datowanych na okres wpływów rzymskich. Były to paleniska i jamy odpadkowe. Obiekty te koncentrowały się w północnej i zachodniej części stanowiska. Pozyskany materiał - ceramika naczyniowa - występował głównie w wypełniskach jam paleniskowych, zdecydowanie mniej lub w ogóle nie stwierdzono go w jamach odpadowych, których zarejestrowano dość dużo (w tej liczbie również 24 jamy o nieokreślonej chronologii). Być może obiekty te należy wiązać z osadą. Podsumowując wstępnie wyniki badań można stwierdzić, że mamy tu do czynienia z pozostałościami osady kultury wielbarskiej, podobnej do tej jaka została odkryta w odległym o 2 km na linii autostrady Swarożynie. Na jej miejscu w późnym średniowieczu osiedlono się powtórnie. Osadnictwo neolityczne na tym stanowisku było tylko epizodyczne.
Na stanowisku Brzeźno 52 odkryto jeden obiekt datowany na okres wpływów rzymskich - było to palenisko w wypełnisku którego znaleziono ceramikę naczyniową charakterystyczną dla kultury wielbarskiej.
Na stanowisku Klonówka 54 znaleziono 64 obiekty kultury wielbarskiej. Kultura ta dominuje na stanowisku, obiekty występowały głównie w centralnej i południowej części wykopu, były to: obiekty mieszkalne, bardzo regularne kwadratowe i prostokątne paleniska, liczne jamy, oraz tzw. ognisko dymarskie do wytopu żelaza.
Również na stanowisku Klonówka 139 dominuje kultura wielbarska, obiektów tej kultury odkryto w wykopie 8 a występowały one głównie w centralnej i południowej części wykopu, są to obiekty małe: paleniska, jamy i bliżej nieokreślone, większość nielicznych na stanowisku zabytków ruchomych także należy łączyć z kulturą wielbarską .
Na stanowisku Bobrowiec-Kornatka 123, w pobliżu (około 150 cm) obiektu nr 140 - bruku kamiennego bez materiału ceramicznego, tuż po warstwą orną, zapinkę brązową, którą na podstawie formy można datować na fazę C2 (przełom 200/300 n.e.). Nie wiadomo czy zapinka ta stanowiła część wyposażenia grobowego zniszczonego orką i nieczytelnego przestrzennie grobu szkieletowego; w pobliżu, tuż pod warstwą orną znaleziono w trakcie eksploracji kilka ułamków ceramiki, które można datować na okres wpływów rzymskich.