Bożena Chrząstowska - Biblia w ręku polonisty.pdf - polonistyka - god_squad

horyzonty polonistyki

Biblia

w r´ku polonisty

... Liczà ci´ mi´dzy pamiàtki nieby∏e

(Czes∏aw Mi∏osz)

Biblia istnieje w programach nauczania j´zyka polskiego od çwierç wieku,

ale nadal jej status na lekcjach polskiego jest nieokreÊlony, a zwiàzki z inny-

mi przedmiotami szkolnymi – religià, etykà, historià czy sztukà – albo oka-

zjonalne i przypadkowe, albo nie istniejà wcale. Biblia w r´ku nauczyciela

humanisty powinna s∏u˝yç dwóm g∏ównym celom: pomóc w odkrywaniu tre-

Êci duchowych i pog∏´bianiu interpretacji dzie∏ literackich oraz uczyç szacun-

ku dla kultury religijnej.

■ BO˚ENA CHRZÑSTOWSKA

jednak teologiczny czy religijny aspekt w prezentacji

Biblii jako êród∏a kultury.

W tych i podobnych instrukcjach sakralna

funkcja Biblii zosta∏a zakwestionowana: Biblia

nie by∏a Pismem Âwi´tym, ta nazwa w pod-

r´cznikach szkolnych by∏a ocenzurowana.

Sàdy te nie zosta∏y wymyÊlone dla epato-

wania czytelnika. Zaczerpni´to je z prasy lat

80., z czasopism kulturalno-spo∏ecznych czy

oÊwiatowych, w których powtarzajà si´ ró˝no-

brzmiàce, ale podobne w tonie i znaczeniu

formu∏y o Biblii i jej bytowaniu w kulturze

polskiej 3 . Tak by∏o. W∏aÊnie tak brzmia∏y swo-

iste nakazy wykonawcze przekazywane na-

uczycielom j´zyka polskiego przez publicy-

stów, którzy pouczali, jak nale˝y myÊleç

i mówiç o Biblii:

Jak by∏o? 1

Bibli´ wprowadziliÊmy do liceum na lekcje j´zy-

ka polskiego w latach 80., w ramach programów

szkolnych wynegocjowanych z ramienia „Soli-

darnoÊci”. Wówczas ukaza∏a si´ ksià˝ka pomoc-

nicza ks. Kazimierza Bukowskiego, Biblia a lite-

ratura polska (WSiP, 1984), która wywo∏a∏a

liczne recenzje, pisane „z lewa i z prawa”, zawie-

rajàce tak˝e „wskazówki metodyczne” 2 . Mo˝na

by z nich rekonstruowaç np. takie sàdy:

Biblia by∏a w przesz∏oÊci ksi´gà Êwi´tà, natchnionà;

dziÊ stanowi rezerwuar utrwalonych w tradycji chwy-

tów literackich, fabu∏, symboliki, metaforyki itp.,

a zatem trzeba wprawdzie znaç Bibli´, aby rozumieç

dawne dzie∏a sztuki i kultury polskiej, zb´dny jest

W artykule czerpi´ z w∏asnego tekstu napisanego w latach 80. i opublikowanego w dominikaƒskim piÊ-

mie „W drodze” 1985, nr 11-12, s. 70-84.

Zob. bibliografia w cyt. artykule: liczne recenzje i artyku∏y pojawia∏y si´ wówczas – jak na komend´ – na-

wet w prowincjonalnych gazetach codziennych.

O temperaturze tych wypowiedzi Êwiadczà tytu∏y, np. „Liberum veto” w sprawie programów szkolnych ; Je-

denaste : nie b´dziesz og∏upia∏ bliêniego swego ; Âwiàtobliwy zaprz´g ; Konferansjer w kom˝y itp. W „Polonisty-

ce” ukaza∏ si´ wówczas artyku∏, którego autorka broni∏a programów szkolnych, bo: zakorzenione sà

w post´powej tradycji literackiej , a zawierajà tylko nieliczne utwory niew∏aÊciwe z punktu widzenia ide-

ologii naszego paƒstwa (zob. M.Zió∏kowska-Sobecka, „Polonistyka” 1985, nr 7). Dopowiedzmy: „niew∏a-

Êciwa” by∏a na pewno Biblia...

458

polonistyka

horyzonty polonistyki

Biblia powinna stanowiç fundament lektur obo-

wiàzkowych z literatury powszechnej, obok „Iliady”,

„Odysei”, „Eneidy”, tragików greckich, poetów sta-

ro˝ytnego Rzymu, Êredniowiecznej epiki rycerskiej

i mi∏osnej. Ale nie jako ksi´ga objawieƒ czytana

i interpretowana na kl´czkach. Tylko jako zbiór mi-

tów, opowieÊci, baÊni, proroctw, psalmów, liryków

b´dàcych przejawem màdroÊci ˝yciowej plemion

hebrajskich 4 .

Program edukacyjny, jaki wy∏ania si´ z po-

wy˝szych uwag, nie jest nowy: w∏aÊnie taki ste-

reotyp myÊlenia o Biblii uku∏y liczne wydania

OpowieÊci biblijnych Zenona Kosidowskiego.

W ocenie tych powtarzanych, wielonak∏ado-

wych edycji trzeba uchyliç relacj´: wierzàcy –

niewierzàcy, gdy˝ nie jest to kwestia wiary,

lecz prawdy naukowej: Biblia w wyborze i sty-

lu OpowieÊci... Kosidowskiego zosta∏a wyraê-

nie zniekszta∏cona i pozbawiona duchowego

sensu. I ten mechanizm wytwarzania stereoty-

pu, czyli pó∏prawdy, by∏ skuteczny: w latach

80. na spotkaniach z nauczycielami s∏ysza∏am

niekiedy protesty: „po co nam Biblia, jest dla

uczniów zbyt trudna; mamy Kosidowskiego,

którego si´ tak dobrze czyta...”, ale by∏y te˝ –

podzi´kowania: „Nie przypuszcza∏am, ˝e

OpowieÊci biblijne s∏u˝à fa∏szowaniu Pisma

Âwi´tego... ”

przeciwnie – mo˝na by wskazaç bez trudu

liczne próby rozmywania problematyki êróde∏

biblijnych i chrzeÊcijaƒskich. W tym stereoty-

pie (Êwiadomie kszta∏towanym w PRL-u!) Bi-

blia zajmuje miejsce drugorz´dne lub wcale

jej nie ma, albo te˝ poprzez Êredniowieczne

chrzeÊcijaƒstwo pe∏ni rol´ „wstecznà” – jak

wówczas mówiono, prawie wstydliwà. W arty-

kule zaadresowanym do nauczycieli j´zyka

polskiego pisa∏ Eugeniusz Kasperski:

Polska – kiedyÊ nareszcie trzeba wywa˝yç te otwarte

drzwi i odkryç t´ Ameryk´ – le˝y nad Ba∏tykiem,

a nie nad Morzem Âródziemnym. Stolicà Polski jest

Warszawa – miasto nad Wis∏à, mi´dzy Moskwà,

Berlinem, Pragà i Sztokholmem – a nie Rzym lub

Watykan 6 .

Autor tego epokowego odkrycia ocenia∏

„solidarnoÊciowe” programy nauczania litera-

tury jako „charakterystyczny wytwór kryzysu

duchowego cz´Êci nauczycieli oraz inteligen-

cji akademickiej w ostatnich latach”, martwi∏

si´, i˝ programy nasycone sà „irracjonaliz-

mem i fideizmem”, uprzywilejowana jest

w nich „kultura europejska uto˝samiana na

ogó∏ z krajami zachodnimi”, tymczasem

wspó∏czesny Êwiat jest „policentryczny”, nie

„eurocentryczny”, a w lekturach literackich

„nie istnieje Azja czy Afryka, nie ma Japonii,

Indii, Chin czy Êwiata arabskiego”. Oszcz´dê-

my sobie dalszych cytatów. Okaza∏oby si´ bo-

wiem, ˝e szukanie korzeni kultury polskiej

w Atenach jest równie naganne jak przypomi-

nanie o istnieniu Jerozolimy Dawida i Salo-

mona. Zajmowanie si´ tradycjà by∏o (jest?)

w ogóle podejrzane, zak∏ada postaw´ identy-

fikacji, „kultowy i wierzeniowy stosunek do

tradycji”, podczas gdy programy nauczania li-

teratury powinny kierowaç uczniów ku „twar-

dym realiom wspó∏czesnego Êwiata”. To ostat-

Stereotypy

Stereotyp jest trwa∏y i wytwarzajà go ró˝ne

mechanizmy kultury – dawniej ideologia poli-

tyczna, dziÊ post´pujàca laicyzacja. Trzeba

wi´c w imi´ prawdy podwa˝aç stereotypy, od-

s∏aniaç mechanizmy ich powstawania. Si∏a od-

dzia∏ywania stereotypów w kulturze wynika

z ∏atwoÊci i wygody posuwania si´ wytyczonym

torem. I tak na przyk∏ad przez d∏ugie lata

w PRL-u przyzwyczajano do myÊli o prymacie

antycznego rodowodu kultury europejskiej

i polskiej. Równoleg∏e i podstawowe êród∏o

kultury – Biblia – bi∏o jak gdyby w cieniu An-

tyku 5 , p∏yn´∏o gdzieÊ na poboczach krainy in-

spirowanej przez arcydzie∏a sztuki i literatury

grecko-rzymskiej. Nie zaprzeczano istnieniu

biblijnych i chrzeÊcijaƒskich inspiracji i wp∏y-

wów w literaturze czy sztuce polskiej, nie zaj-

mowano si´ jednak powa˝nie tym nurtem

(poza Êrodowiskiem badaczy KUl-u). Wprost

J. Marks, Âwiàtobliwy zaprz´g , „Kultura”1985, nr 7.

W pierwszych wydaniach podr´cznika dla kl.

I liceum Staro˝ytnoÊç – OÊwiecenie (wyd. I 1986)

mojego wspó∏autorstwa nie mog∏am wywalczyç,

by starsza od literatury greckiej Biblia pojawi∏a

si´ przed Homerem i literaturà antycznà. Do-

piero od 6 wydania (1991) sta∏o si´ to mo˝liwe.

„Liberum veto” w sprawie programów szkolnych ,

„Polonistyka” 1985, nr 7, s. 572.

8/2005

459

horyzonty polonistyki

nie zdanie, niestety, dziÊ jest aktualne: liczy

si´ pragmatyka i sukces, nie zaÊ duchowy wy-

miar kultury.

Jak jest?

Czy istniejà zatem ró˝ne prawdy o Biblii i jej

kulturowym funkcjonowaniu? I czy odpo-

wiedê na to pytanie jest uwarunkowana posta-

wà wierzàcego i niewierzàcego?

Zwolennicy postawy laickiej powiadajà, ˝e

dla odbiorcy literatury i kultury jest zgo∏a

oboj´tne, jaki status przypiszemy Biblii.

Chodzi o to, aby zauwa˝yç obecnoÊç Biblii

w kulturze, w Êwiecie znaków literackich, iko-

nograficznych, teatralnych, obyczajowych

i przekazaç umiej´tnoÊç ich rozpoznania oraz

wyinterpretowania odniesieƒ do Biblii w dzie-

le literackim czy innym dziele sztuki. Mo˝na

zatem ograniczyç si´ do literackiego wymiaru

Biblii z pomini´ciem sfery sacrum . Przyjrzyj-

my si´ wi´c tej mo˝liwoÊci.

Dariusz Ch´tkowski, nauczy-

ciel-polonista, autor odwa˝nej,

lecz kontrowersyjnej ksià˝ki, usi-

∏uje zasypaç przepaÊç mi´dzy

Êwiatem m∏odych ludzi a szko∏à 7 .

Szuka sposobu, jak przybli˝yç

uczniom dawne arcydzie∏a. Pozna-

wanie kanonu literackiego w czystej

postaci to romantyczna bzdura 8 – pi-

sze. Szuka sposobu, jak odÊwie˝yç szkolny ka-

non lekturowy i znajduje: w hipermarkecie,

gdzie umieszcza Hioba, w piosence i jazzie, co

towarzyszy poezji Jana Kochanowskiego, we

wspó∏czesnej zbrodni i ∏ajdactwie, ∏àczàc afe-

r´ Lwa Rywina z Lordem Jimem Conrada. Te

zabiegi zmierzajàce do aktualizacji dawnych

dzie∏ nie wywo∏ujà sprzeciwu, jeÊli potrakto-

waç je jako motywowanie ucznia do lektury

i przygotowanie do analizy i interpretacji czy-

tanych utworów, a wi´c rozumienia ich sensu

w odpowiednich kontekstach (biblijnych czy

historycznoliterackich). Nic takiego jednak

si´ nie zdarza: autor zatrzymuje si´ na progu

procesu poznawczego.

Co dzia∏o si´ wokó∏ Ksi´gi Hioba w klasie

prof. Ch´tkowskiego – opisa∏am w innym

miejscu 9 . Tu przywo∏ajmy tylko „promocyjnà

wersj´ Ksi´gi Hioba”:

By∏ w ziemi, którà w∏ada∏y hipermarkety, pewien

klient imieniem Hiob. A cz∏owiek ten by∏ wierny jed-

nemu sklepowi, unika∏ towarów niefirmowych i ba∏

si´ kupowaç u konkurencji. I urodzi∏o mu si´ kilko-

ro dzieci, dla których te˝ kupowa∏ w jednym hiper-

markecie.

Takim j´zykiem opowiada uczniom prof.

Ch´tkowski histori´ Hioba, który najpierw

bogaci si´ dzi´ki promocjom dla wiernego

klienta, potem, na skutek podszeptów konku-

rencyjnego agenta, w∏aÊciciel hipermarketu

podnosi ceny i ograbia go ze wszystkich bo-

gactw, ale klient pozostaje wierny, wreszcie

sprzedaje mu towar przetermi-

nowany i Hiob zosta∏ pora˝ony

z∏oÊliwymi krostami , ale mimo

to i mimo narzekaƒ ˝ony i do-

mowników Hiob pozosta∏

wierny i nie zmieni∏ hiper-

marketu.

Nauczyciel nie tylko aktu-

alizuje Bibli´ (omawiano wy-

∏àcznie czytanà parafraz´, nie tekst

oryginalny), ale tak˝e sugeruje uczniom, by

w czytanych fragmentach odnajdywali siebie,

swoje zainteresowania, bo czytanie lektury nie

powinno niszczyç naszej osobowoÊci, ale po-

winno rozwijaç nasz talent i zainteresowania .

W pracach pisemnych cytowanych w ksià˝ce

uczniowie ujawniali, czym si´ interesujà, styli-

zujàc wypowiedzi na j´zyk sakralny, choç nie

by∏o w nich Êladu kontaktowania si´ z wielki-

mi problemami Ksi´gi Hioba. Nauczyciel jed-

nak z zadowoleniem pisze, i˝ powsta∏o wiele

ró˝norodnych tekstów, które ujawni∏y zainte-

resowania uczniów. Wszyscy byli przej´ci

i wzruszeni: Pismo Âwi´te pomog∏o, otworzy∏o

serca wi´kszoÊci moich uczniów – konkluduje

autor. Porozumienie pomi´dzy uczniami a na-

uczycielem z pewnoÊcià zaistnia∏o, ale warto

by zapytaç, na jakie przestrzenie otworzy∏y si´

serca uczniowskie? Pozostali w swoich w∏a-

snych Êwiatach: w obszarach kultury masowej.

D. Ch´tkowski, Z budy. Czy spuÊciç ucznia

z ∏aƒcucha?, Kraków 2003.

Tam˝e, s. 99.

Zob. P∏ynne granice: zdrowy rozsàdek i smak ,

„Polonistyka” 2004, nr. 4 s. 50-51.

460

polonistyka

horyzonty polonistyki

Polonista nie musi zast´powaç teologa

i czytaç Pismo Âwi´te na lekcjach j´zyka pol-

skiego dla celów katechetycznych. Ma w∏asne

polonistyczne cele: powinien uÊwiadomiç

istot´ ksiàg biblijnych i wyjaÊniç ich funkcjo-

nowanie w kulturze w∏aÊnie w aspekcie sa-

kralnym, jako Pisma Âwi´tego; przede wszyst-

kim jednak uczyç rozumienia symboliki

biblijnej i przybli˝yç jej Êwiat wartoÊci. Ch´t-

kowski tego nie czyni, lecz kontynuuje (mo˝e

nieÊwiadomie) program edukacyjny ukszta∏-

towany przez OpowieÊci biblijne

Zenona Kosidowskiego. One to

uku∏y stereotyp myÊlenia o Biblii

jako zbiorze literackich baÊni

i narracji. Takie dzia∏anie jest fa∏-

szywe. Traktowanie Biblii jako

ksiàg Êwi´tych nie jest kwestià

wiary, lecz prawdà naukowà 10

i trzeba jà respektowaç, aby kon-

tekst biblijny pog∏´bia∏ interpre-

tacj´ w toku pracy nad utworami

literackimi. OczywiÊcie, kilka lekcji polskiego

nie zastàpi systematycznego obcowania z Bi-

blià, ale w∏aÊnie one powinny zach´ciç do sa-

modzielnego czytania.

Dariusz Ch´tkowski to czyni∏, ale nie wy-

prowadzi∏ uczniów z hipermarketu. Zostawi∏

ich w tej wàtpliwej Êwiàtyni spo∏eczeƒstwa

konsumpcyjnego. I na to nie ma zgody: po-

winnoÊcià polonisty jest przygotowanie do od-

bioru symbolicznego, rozszerzanie horyzontu

aksjologicznego uczniów. Có˝ lepiej pos∏u˝y-

∏oby temu celowi ni˝ Biblia? Ksi´ga Êwi´ta

(nawet wtedy, kiedy jest dla czytajàcego tylko

„pamiàtkà nieby∏à”) musi byç traktowana po-

wa˝nie – albo jako tekst, albo jako kontekst,

nie mo˝na jej sprowadzaç do roli pretekstu

dzia∏aƒ zast´pczych. By∏oby to sprowadzenie

edukacji do czysto technicznej wiedzy o rela-

cjach intertekstowych, z pomijaniem sensu –

tak Biblii, jak dzie∏a literackiego, do którego

dany motyw biblijny si´ odnosi. A ponadto

znaczy∏oby to, ˝e prawda o kulturotwórczej

roli Biblii jest relatywna, uzale˝niona od po-

stawy wierzàcego czy niewierzàcego. Tak by-

wa w ˝yciu, ale proces edukacyjny musi byç

oparty na faktach. Prawda o Biblii jest jedna:

Biblia istnieje w kulturze jako pismo Êwi´te,

I to jest faktem . Ks. Jakub Wujek t∏umaczy∏

pismo Êwi´te, nie – arcydzie∏o literackie. Ró˝-

nowiercy w XVI i XVII w. toczyli spory reli-

gijne, nie zaÊ estetyzujàce dysputy. W literatu-

rze polskiej wielu poetów „wadzi∏o si´”

i nadal wadzi si´ z Bogiem, z∏orzeczàc i bluê-

niàc Stwórcy, Chrystusowi, Êwi´temu... Za-

wsze to jednak dzieje si´ w sferze sacrum .

Je˝eli upominam si´ o podtrzymanie religij-

nego wymiaru Biblii w procesie dydaktycznym,

to czyni´ to z dwóch powodów: pierwszy wyni-

ka z sakralnej istoty Biblii; drugi – z zadaƒ for-

macyjnych edukacji: ka˝dy z wy-

chowanków powinien opuÊciç

szko∏´ wzbogacony duchowo,

ka˝dego nale˝a∏oby wyposa˝yç

w postaw´ szacunku dla religii

i wiary, co nie oznacza identyfika-

cji z postawà wierzàcego i stoso-

wania przemocy symbolicznej.

Kontakt z Biblià czy (w przypadku

obcokrajowca) z innà Êwi´tà ksi´-

gà powinien temu s∏u˝yç. Nad-

rz´dnym celem polonistycznym jest wykszta∏ce-

nie umiej´tnoÊci pog∏´bienia interpretacji

o wymiary symboliczne i duchowe poprzez

wprowadzenie biblijnego kontekstu 11 .

Biblia jako tekst i jako kontekst

Biblia istnieje w kulturze, a wi´c tak˝e w pro-

gramie edukacji literackiej, w dwojaki sposób:

jako tekst i jako kontekst. W pierwszym wy-

padku mo˝e zaistnieç ró˝ny tryb lektury

tekstu biblijnego – w postawie wierzàcego

i niewierzàcego, w okolicznoÊciach czytaƒ li-

turgicznych podczas mszy Êw. lub indywidual-

nych czytaƒ o charakterze modlitwy, albo zgo-

∏a przeciwstawnych aktów lektury, o cha-

rakterze poznawczym i badawczym – w pra-

cowni uczonego czy w sali szkolnej na lekcji j´-

zyka polskiego. Te ró˝ne akty lektury, dokony-

wane w odmiennych postawach i w ca∏kiem

Zob. „W drodze” 1985, nr 11-12, s. 70-84 (tu

obszerne przypisy dotyczàce ówczesnych pole-

mik i dyskusji).

Por. przyk∏ady interpretacji wierszy Szymbor-

skiej i Ró˝ewicza podane na koƒcu artyku∏u.

8/2005

461

horyzonty polonistyki

ró˝nych celach, powinna ∏àczyç wspólna wszyst-

kim ch´ç dotarcia do pe∏nego sensu tekstu.

Pod uwag´ trzeba wziàç jednak mo˝liwoÊci

percepcji ucznia na ró˝nych etapach kszta∏ce-

nia 12 oraz jego uprzednie doÊwiadczenie i przy-

gotowanie do odbioru treÊci religijnych.

W szkole podstawowej b´dà to kontakty z Bi-

blià sporadyczne i okazjonalne, powiàzane

z czytanym utworem albo z omawianym proble-

mem – religijnym czy etycznym. W gimnazjum

trzeba by ju˝ zadbaç o wykszta∏cenie umiej´t-

noÊci podstawowej, czyli sprawnoÊci w wyszuki-

waniu w Biblii odpowiedniego fragmentu.

Uczniowie powinni umieç odnaleêç danà ksi´-

g´, odszukaç poszukiwany rozdzia∏, wskazaç

werset, odczytywaç skróty bi-

blijne i rozwiàzywaç dany zapis,

np. Rdz 4, 3-12 (Kain i Abel) al-

bo Ps 22, 16; Ps 69, 22 (cytowa-

ne przez ewangelistów zapowie-

dzi Golgoty). GimnazjaliÊci

mogà byç te˝ wdra˝ani rozmaicie

do odczytania sensu tekstu biblij-

nego.

Hermeneutyka biblijna wy-

pracowa∏a ca∏à teori´ sensów,

której tu omawiaç nie sposób. Powiedzmy tyl-

ko jedno; prezentacja i czytanie tekstu biblij-

nego nie mo˝e si´ ograniczyç do czytania lite-

ralnego, dos∏ownego; odbiorca musi podjàç

trud zrozumienia sensu symbolicznego, du-

chowego, a proces ten trzeba zaczàç wczeÊnie,

by licealista umia∏ czytaç ze zrozumieniem

tekst biblijny. I nie jest to uwaga skierowana

tylko do wierzàcych. Ka˝dy bowiem tekst

trzeba odbieraç zgodnie z jego przeznacze-

niem, a tekst biblijny – co ju˝ powiedziano –

funkcjonuje w kulturze polskiej jako tekst

religijny. Próba zrozumienia teologicznych

sensów wynikajàcych z opisu Êwiata czy cz∏o-

wieka nie jest jednoznaczna z przyj´ciem po-

stawy wierzàcego, ale jest niezb´dna, aby od-

biorca, np. pieÊni Kochanowskiego Czego

chcesz od nas, Panie... czy poematu Mi∏osza

Âwiat. Poema naiwne, zrozumia∏ sens biblij-

nych odniesieƒ w tych utworach i dobrze je

zinterpretowa∏. Od sposobu wprowadzenia

i pojmowania Biblii jako „tekstu” zale˝y jej

funkcjonowanie kontekstualne. Nie jest za-

tem oboj´tne, jak przedstawimy tekst biblijny

adeptom sztuki literackiej: czy b´dzie to tylko

zbiór fabu∏, opowieÊci, motywów, czy te˝ od-

czytywany w ca∏ym literackim

uposa˝eniu tekst Starego lub No-

wego Testamentu, odbierany ze

ÊwiadomoÊcià religijnego i mo-

ralnego przes∏ania.

Teoretycy procesu komunika-

cji literackiej podkreÊlajà, i˝ musi

nastàpiç odpowiednioÊç mi´dzy

nadawcà a odbiorcà w rozumie-

niu znaku, aby w ogóle jakikol-

wiek proces odbioru zaistnia∏.

Roman Jakobson pisze:

Dystans przestrzenny, a cz´sto i czasowy, mi´dzy

nadawcà a odbiorcà zostaje pokonany dzi´ki zwiàz-

kowi wewn´trznemu: musi istnieç pewna równowa˝-

noÊç mi´dzy symbolami u˝ytymi przez nadawc´

a symbolami znanymi odbiorcy i interpretowanymi

przez odbiorc´. Bez takiej równowa˝noÊci komuni-

kat zawisa w pró˝ni: nawet jeÊli dojdzie do odbiorcy,

nie dzia∏a na niego 13 .

Zakorzenienie literatury polskiej w trady-

cji chrzeÊcijaƒskiej oznacza u˝ycie j´zyka sym-

bolicznego zaczerpni´tego bàdê wprost z Bi-

blii, bàdê z innych Êwiadectw chrzeÊcijaƒskiej

kultury religijnej. Elementami tego j´zyka sà

s∏owa, przedmioty, osoby, uk∏ady fabularne,

narracje, znaki liturgiczne i in.

Tu nale˝a∏oby opisaç, jak wprowadzajà uczniów

w Êwiat biblijny katecheci na ró˝nych etapach

kszta∏cenia; niestety, nie uda∏o mi si´ – mimo

poczynionych staraƒ – znaleêç autora do przed-

stawienia tej problematyki szkolnej.

Symbole tego j´zyka majà charakter religijny. Jest to

fakt o znaczeniu bardzo istotnym. Poezja (...), od-

wo∏ujàc si´ do symboliki religijnej, ustosunkowuje

si´ tym samym do charakterystycznej sfery wartoÊci

zwiàzanej z tà symbolikà

R. Jakobson, Dwa aspekty j´zyka , w: R. Jakob-

son i M. Halle, Podstawy j´zyka , Wroc∏aw 1964,

s. 114.

K. TrybuÊ, Dialektyka sacrum w poezji Stanis∏a-

wa Grochowiaka , „Pami´tnik Literacki” 1984,

nr 2, s. 165.

– pisze Krzysztof TrybuÊ charakteryzujàc po-

ezj´ Stanis∏awa Grochowiaka 14 . Sàd ten mo˝-

462

polonistyka

Bożena Chrząstowska - Biblia w ręku polonisty.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: