Rozważania o wojnie domowej Jasienica Paweł .pdf

Tego e-booka otrzymujesz dzieki: www.ksiazkidosluchania.tnb.pl

Paweł Jasienica

Rozważania o wojnie

domowej

ROZWAŻANIA O WOJNIE DOMOWEJ

Strome uliczki wiodą w mieście Pouzauges do zamku, droga na jego dawny

podwórzec zanurza się na chwilę w cień bramy wyciętej w podstawie

wysokiego

graniastosłupa wieży, jedynego zresztą fragmentu obwarowań, który w

stanie znośnym

doczekał XX stulecia. Dziesięciu okrągłym basztom, okalającym twierdzę,

powiodło się

gorzej, przetrwały już tylko ich obrosłe pnączami kikuty.

Bastiony zdążyły się rozsypać, dziedziniec zaś przemienić w piękny park,

zaśmiecony równie starannie, jak i wiele innych, znacznie sławniejszych i

bardziej

reprezentacyjnych miejscowości słodkiej Francji, Ustawione między

drzewami bariery

świadczą, że terytorium tym włada obecnie tutejszy klub jeździecki. Ani

jednego

kawalerzysty nie widać, pieszych brak także —- bezludzie i cisza,

pogłębiana stłumionym

dźwiękiem dzwonu siedemsetletniego kościoła św. Jakuba, któryśmy przed

chwilą

oglądali w śródmieściu.

Trafiliśmy do Pouzauges w niedzielne południe. Może dlatego zatem tak

pusto

było na zamku, rojno zaś na rynku, w pobliżu kościoła? Jesteśmy w

Wandei. Statystyki

pouczają, że osiemdziesiąt procent mieszkańców tego departamentu to

katolicy

praktykujący. Parę godzin wcześniej natknęliśmy się w pewnej wiosce na

przeszkodę

oryginalnej natury. Zatarasował nam drogę pochód, wysuwający się z

szeroko otwartych

drzwi kościelnych. Najpierw szły dzieci — grzecznie, parami, pod opieką

zakonnic.

Potem kroczył ksiądz w komży i stulę, za nim rosły młodzian w asyście

dwóch dziewoi o

typie raczej nadwiślańskim niósł potężny wieniec. Dalej płynął górą

“tricolore” i dopiero

posunęła uroczystym marszem cała chyba, krzepiąco liczna parafia. Ani

jedna postać nie

miała wyglądu urzędowego, sami wieśniacy przystrojeni po niedzielnemu.

Staliśmy, wygasiwszy motor, bo pamiątkowy krzyż, pod którym ów wieniec

miał

zostać złożony, widniał tuż po drugiej stronie asfaltu i nic nie wróżyło

rychłego

odblokowania szosy. Z kolumny wysunął się jednak jakiś człowiek, ruchem

ramienia

pokazał, którędy można objechać.

Spatynowana już poniekąd tradycja kartezjańska wytworzyła w tym kraju

obyczaje, gdzie indziej dotychczas jeszcze nie odkryte. Pobożni parafianie z

okolic

Cerizay, którym nikt nie mógł urzędowo nakazać udziału w religijno-

patriotycznej procesji,

nie cieszyli się widać z pułapki, w jaką popadli tacy, co w porze

nabożeństwa uganiają

samochodem i nie zwracają uwagi na lokalne wprawdzie, lecz i narodowe

zarazem

rocznice. Czyżby aż nawyk tolerancyjnego traktowania postaw, zapatrywań i

postępowania innych ludzi? Zabobonny lęk ogarnia przy wspominaniu o

tego rodzaju

zjawiskach. Aby tylko w złą godzinę nie powiedzieć, nie urzec...

Namówiłem towarzyszy podróży do odwiedzenia Pouzau-ges, ponieważ z

nieodpartej potrzeby wewnętrznej zabrałem się do tropienia w Wandei

pamiątek po tych

czasach, w których i we Francji ze zdumiewającą doprawdy stanowczością

próbowano

szczegółowo uregulować mechanizm historii i naturę ludzką. Pewien

rozczarowany

filozof streścił wzmiankowaną w poprzednim zdaniu tendencję w sposób

ważny dla

wszystkich chyba narodów i czasów: “Bądź moim bratem albo cię zabiję” —

szydził. Źle

skończył mądry Chamfort. Próba samobójstwa nie powiodła mu się, lecz

zmarł wkrótce z

zadanych sobie samemu okaleczeń.

Jest o czym rozmyślać i opowiadać wśród ruin zamku w Pou-zauges.

Pięćset z

okładem lat temu był tutaj panem marszałek królestwa, Gilles de Rais,

początkowo

towarzysz broni Joanny d’Arc, potem główny we Francji wasal szatana. Nie

wiem, czy

prowadzono jakie badania pod murami Pouzauges. W fosach pobliskiego

Tiffauges,

gdzie się znajdowała główna z siedzib marszałka, odnaleźli kopacze

znaczną podobno

ilość kości dziecięcych, noszących ślady zadanych na żywo tortur. Gilles de

Rais

próbował uzyskiwać złoto, składając diabłu w ofierze serca, krew, oczy i

ramiona

odznaczających się urodą młodzieniaszków. Uwięziony w Machecoul —

znanym dzisiaj z

produkcji godnej polecenia brandy “Seguin” — stracony został publicznie 26

października

1440 roku w Nantes. Skrucha, jaką wykazał, sprawiła, że powieszono go

tylko,

poprzestając na spaleniu trupa.

Jednakże to nie czarnoksięskie tradycje wydały mi się najbardziej godne

uwagi w

Pouzauges. Właściwym magnesem był dla mnie niezbyt wysoki krzyż

kamienny,

wznoszący się w parku, zaraz na lewo od bramy wjazdowej. Na ^podstawie

jego,

noszącej formę trzech ustawionych na sobie pionowo walców, widnieje

następujący

napis : “Souvenez vous de ceux qui donnèrent leur vie pour Dieu et leur

pays”.

Dziwna ogólnikowość, dziwna anonimowość w tym kraju, gdzie w każdym

chyba

kościele oglądać można kamienne tablice z dziesiątkami, z setkami nazwisk

poległych w

obronie ojczyzny żołnierzy-parafian. Na południu Masywu Centralnego, w

posępnej

krainie Causses, niedaleko słynnej jaskini Aven-Armand, wśród krajobrazu

przypominającego miejscami spopularyzowane dzisiaj zdjęcia powierzchni

Księżyca,

widziałem pomnik ofiar pewnej bitwy partyzanckiej i spowodowanej przez

nią pacyfikacji

regionu. Litania nazwisk o brzmieniu francuskim oczywiście, lecz także i

hiszpańskim.

Krzyż w Pouzauges stoi na miejscu zbiorowej egzekucji. Jedna z

rewolucyjnych

“kolumn piekielnych” rozstrzelała tutaj pięćdziesięciu powstańców

wandejskich. Także

pacyfikacja zatem, tyle że znacznie wcześniejsza. Daty na krzyżu brak, ale

to musiało się

odbyć w roku 1794, w końcu zimy lub na przedwiośniu.

Z oryginalnie wyzyskanymi wspominkami o tej epoce zetknęliśmy się już

poprzedniego wieczoru w Parthenay, położonym na samym pograniczu

“Wandei

wojennej”, znacznie obszerniejszej od dzisiejszego departamentu. Na karcie

menu, którą

nam podał patron restauracji, widniały informacje pozostające w pośrednim

jedynie,

przywabiającym niejako związku z zaletami kuchni i piwnic miejscowych.

Oczekując,

bardzo zresztą krótko, na przystawki, można było się dowiedzieć, jak sobie

w okolicach

Parthenay lub w nim samym poczynał lat temu sto kilkadziesiąt “biały” de

Lescure i jak

na to reagował “błękitny” Westermann.

I tak oto zwyczajna karta restauracyjna popycha od razu na właściwą drogę,

skłania do rozmyślania nie tylko o problemach i strukturach, lecz także — a

może przede

wszystkim! — o ludziach, o ich losach nieraz bardzo z pozoru odległych od

jakiejkolwiek

logiki. , Dwudziestosiedmioletni, pobożny, stateczny, zadziwiająco

zrównoważony markiz

Ludwik Maria de Lescure pewnej nocy jesiennej skończył z ran w furgonie

pobitej, na

szalone rzeczy porywającej się armii powstańczej. Pokaleczony okropnie,

wyzionął

ducha tak spokojnie i cicho, że jadąca konno tuż przy wozie małżonka

niczego nie

zauważyła. Rewolucjonista z krwi i kości, nie znający miłosierdzia generał

Franciszek

Józef Westermann w kilka miesięcy po swych wandejskich wysiłkach i

przewagach

zakończył żywot w Paryżu, pod nożem gilotyny. O niepełne dwa lata

wcześniej

szturmował on tam wraz z san-kiulotami Tuilerie.

Ależ działał tu w Wandei, wielką sławę zdobył i taki, co się poprzednio z

trudem

wymknął spod tejże gilotyny: legendarny Franciszek Seweryn Marceau,

dowódca

Legionu Germańskiego, w którym obok Niemców służyli Polacy, Włosi,

Szwajcarzy,

rozmaici słowem entuzjaści ideałów “równości, wolności, braterstwa”. Innym

jednakże,

chwalebną zasadą rewolucyjnej czujności przejętym wyznawcom tych

samych haseł nie

wystarczyło widać męstwo i poświęcenie, którymi się Marceau był już

popisał podczas

obrony Verdun przed Prusakami. O-skarżyli go o zdradę, zamknęli, uparcie

żądali kary

śmierci. Ułaskawiony szczęśliwie, w maju przybył Marceau do Wandei,

traktował

powstańców ludzko i w tym samym jeszcze 1793 roku zadał im decydujące

klęski w polu.

W trzy lata później zmarł z ran odniesionych na wschodnim froncie, w bitwie

pod

Altenkirchen. Wódz austriacki, arcyksiąże Karol, osobiście złożył hołd

zwłokom

rewolucyjnego generała, który za króla osiągnął sam szczyt kariery

wojskowej dostępnej

mieszczaninowi: był wachmistrzem kirasjerów.

Wątpić wolno, czy za króla sam Napoleon Bonaparte miałby zapewnione

coś

więcej niż stopień kapitana. Od kandydata na oficera żądało się

wylegitymowania z

czterech pokoleń szlachectwa. Taki próg mógł, owszem, przekroczyć

człowiek, którego

dziad zaledwie wyjednał u księcia toskańskiego dokument stwierdzający

przynależność

familii do herbowych. Ale najwyższe stopnie zarezerwowane były w armii

monarszej dla

dziedziców o wiele wspanialszych patentów.

Rewolucja zmiotła te przegrody. Mówi się słusznie, że zapewniła ona awans

mieszczaństwu. Ówcześni publicyści wywodzili otwarcie, iż dobrym

obywatelem może

być tylko człowiek zamożny. Wszystko to prawda, lecz wśród marszałków

Napoleona byli

tacy, co się wychowali w rynsztokach Paryża, po cudzych stajniach lub w

rodzicielskich

izbach rzemieślniczych. Żadna formuła nie obejmie bogactwa rzeczywistej

historii.

Chłopi wandejscy uznali i przyjęli rewolucyjną zasadę równości wszystkich

ludzi.

Do udziału w swej kontrrewolucji zaprosili, moralnie przymusili poniekąd,

okolicznych

ziemian, dawnych oficerów Ludwika XVI. Lecz wodzem powstania wybrali

jednego ze

swoich, Jakuba Cathelineau, czterdziestoletniego przeszło wieśniaka z Le

Pin-en-

Mauges, wzorowego ojca pięciorga dzieci. To on właśnie, cnót wszelkich

pełen “święty z

Anjou”, 10 marca 1793 roku porwał kumów do czynnej walki przeciwko

wykonaniu

dekretu Konwencji Narodowej o pierwszym w historii Francji i Europy

powszechnym,

obywatelskim poborze do wojska.

Całe państwo miało dostarczyć trzystu tysięcy rekrutów, wylosowanych

spomiędzy znacznie większej liczby poborowych. Wandea winna była dać

cztery tysiące

ludzi. Same represje popowstaniowe kosztowały ją bez porównania drożej,

poległych w

boju nie sposób zliczyć.

Wojna domowa zaczęła się w roku 1793. Dokładnie w dwadzieścia lat

później

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: