Maria Grzego�ewska PEDAGOG W S�U�BIE DZIECI NIEPE�NOSPRAWNYCH Praca zbiorowa pod redakcj� Ewy �abczy�skiej Wydanie drugie Warszawa 1995 Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne JH, OL/ Ok�adka i karta tytu�owa Barbara Aumer Redaktor El�bieta Gogolewska Redaktor techniczny Zofia Chy�a Korektor Marek Biegalski �amanie S�awomir Kaliszuk Tytu� dotowany przez Ministra Edukacji Narodowej ' 929%, 59593 (c) Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Warszawa 1995 ISBN 83-02-05717-7 Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Warszawa 1995 Wydanie drugie Ark. druk. 14,25 Papier offset, kl. III, 70g, 61x86 cm Druk: "Gerges" Toru� SPIS TRE�CI 1 Przedmowa do I wydania.. '* Przedmowa do II wydania Rozdzia� I HUMANISTYCZNE POD�O�E IDEI WYCHOWAWCZEJ MARII GRZEGORZEWSKLEJ (Otton Lipkowski)........................................................... .10 Rozdzia� II �YCIE MARII GRZEGORZEWSKIEJ 1. Dzieci�stwo i m�odo�� - studia (Wojciech Gasik)........................................... 20 2. Dzia�alno�� w okresie mi�dzywojennym (Gra�yna Komet)............................. 28 3. Okres II wojny �wiatowej i Polski Ludowej (Gra�ynaKornet).......................... 36 4. Rok z �ycia Marii Grzegorzewskiej (suplement do �yciorysu) (Ewa Tomasik) ...... 40 Rozdzia� III PODSTAWOWE KIERUNKI DZIA�ALNO�CI MARII GRZEGORZEWSKIEJ 1. Dzia�alno�� pedagogiczna (I. Ewa Tomasik, II. Roman Janeczko) .................... 2. Dzia�alno�� naukowa i wydawnicza (Ewa�abczy�ska) ................................ 3. Dzia�alno�� spo�eczna (EugeniuszNurowski) ............................................. Rozdzia� IV PROBLEMATYKA PEDAGOGIKI SPECJALNEJ W UJ�CIU MARII GRZEGORZEWSKIEJ 1. Podstawowe za�o�enia pedagogiki specjalnej (Ewa�abczy�ska) ..................... 2. Osobowo�� nauczyciela w aspekcie pedeutologii i deontologii (Ewa Tomasik)... 3. Rewalidacja niewidomych, g�uchoniewidomych i niedowidz�cych (Ewa Bendych). 4. Rewalidacja dzieci z uszkodzonym s�uchem (Urszula Eckert)........................ 5. Rewalidacja upo�ledzonych umys�owo (Teresa Bieniada-Krakiewicz).............. 51 69 78 105 116 136 149* 6. Rewalidacja przewlekle chorych i kalekich (Roman Janeczko) ........................ 170 7. Resocjalizacja niedostosowanych spo�ecznie (EwaldJacekDukaczewski) ......... 173 Rozdzia�Y ZNACZENIE DZIA�ALNO�CI MARII GRZEGORZEWSKIEJ DLA ROZWOJU PEDAGOGIKI SPECJALNEJ ORAZ O�WIATY I KULTURY W POLSCE (Otton Lipkowski) .................................................................................... 185 Kalendarium �ycia Marii Grzegorzewskiej (Gra�yna Kornet)............................. 192 Bibliografia prac Marii Grzegorzewskiej i publikacji o niej (1916 - 1993) (Barbara Krauze) ..................................................................................... 196 Streszczenie w j�zyku angielskim ................................................................ 225 Streszczenie w j�zyku niemieckim ............................................................... 227 PRZEDMOWA DO PIERWSZEGO WYDANIA Ksi��ka ta powsta�a w roku 1982, roku jubileuszowym 60-lecia Wy�szej Szko�y Pedagogiki Specjalnej imienia Marii Grzegorzewskiej - dla uczczenia tego jubileuszu oraz z�o�enia ho�du Za�o�ycielce Szko�y. Pi�tna�cie lat min�o od �mierci Marii Grzegorzewskiej, przesz�o p� wieku trwa i rozwija si� Jej dzie�o - koncepcja wychowania dzieci upo�ledzonych, przygotowania pedagog�w do tej pracy, organizacji ich kszta�cenia. Dzia�alno�� w tych dziedzinach przynios�a Jej powszechne uznanie i rozg�os w kraju i za granic�, w �rodowiskach pracuj�cych na rzecz dzieci niepe�nosprawnych - nie tylko pedagog�w, ale i lekarzy, pracownik�w spo�ecznych i innych. S� dowody na to, �e popularno�� Marii Grzegorzewskiej utrzymuje si� nadal: wiele szk� specjalnych przyjmuje Jej imi�, niemal w ka�dej tego rodzaju szkole, w stowarzyszeniach i instytucjach zajmuj�cych si� sprawami upo�ledzonych znajduj� si� Jej portrety, w pracach doktorskich i magisterskich z zakresu pedagogoiki specjalnej omawia si� Jej pogl�dy. A przy tym - o Jej dzia�alno�ci napisano dot�d niewiele, ukaza�o si� tylko kilka artyku��w, a w roku 1972 wydano "Materia�y z sesji naukowej", kt�ra odby�a si� 7 listopada 1969 roku i by�a po�wi�cona Marii Grzegorzewskiej. Obecnie podejmujemy pierwsz� pr�b� sysytematycznego opracowania pogl�d�w tw�rczyni polskiej pedagogiki specjalnej z zaznaczeniem ich wp�ywu na kszta�towanie si� tre�ci humanistycznych kultury polskiej XX wieku. Nie by�oby to mo�liwe bez podania r�wnie� rysu biograficznego - �ycia tak bogatego i tak r�norodnego. Aktywno�� naukowa, dydaktyczna i spo�eczna Marii Grzegorzewskiej by�a w praktyce �ci�le ze sob� zwi�zana, tote� trudno j� dzieli� przy omawianiu biografii. Wyodr�bnienie tych rodzaj�w zainteresowa� uznano jednak za wskazane dla uwypuklenia roli Marii Grzegorzewskiej w �yciu naszego spo�ecze�stwa w tych trzech aspektach. Nie do unikni�cia okaza�y si� w zwi�zku z tym pewne powt�rzenia w niekt�rych partiach tekstu. Autorom zale�a�o przede wszystkim na przedstawieniu znaczenia dzia�alno�ci Marii Grzegorzewskiej dla rozwoju organizacji i metod kszta�cenia specjalnego oraz dla rozwoju i ukierunkowania pedagogiki specjalnej, zale�a�o im na ukazaniu Jej pogl�d�w na osobowo�� nau-czyciela-wychowawcy oraz na metody pracy naprawczej w poszczeg�lnych dzia�ach upo�ledze�. Zesp� autorski jest wieloosobowy, tworz� go pracownicy naszej Szko�y r�nych generacji, starsi i m�odsi. Fakt ten, jak si� wydaje, ma dodatkow� wymow� - wskazuje na kontynuacj� podj�tej przed laty idei, na przekazywanie jej z pokolenia na pokolenie, na trwa�o�� zawartych w niej warto�ci. Jak ka�da ksi��ka opracowana zespo�owo, tak i ta nie mog�a si� uchroni� przed niebezpiecze�stwami zwi�zanymi z tak� metod� pracy. Ka�dy cz�owiek jest indywidualno�ci�, wyra�aj�c� si� w podej�ciu do omawianego zagadnienia, w sposobie jego prezentacji, w akcentowaniu tego, co uznaje w tre�ci za wa�ne, wa�niejsze od innych, wreszcie w stylu pisarskim. Zdajemy sobie spraw�, �e nasza wsp�lna praca te� stanowi swoiste odbicie naszych r�nych osobowo�ci, co mo�e by� odczuwane przy lekturze poszczeg�lnych tekst�w. Uczni�w swoich ma Grzegorzewska w Polsce wielu. Ka�dy na sw�j spos�b realizuje to, czego si� od Niej nauczy� - i jeszcze si� uczy. Wa�ne jest poczucie wsp�lnoty zgrupowanej wok� dziecka specjalnej troski, gotowo�� s�u�enia mu najlepiej, jak si� potrafi. To zawsze Grzegorzewska pokre�la�a przede wszystkim. Ta idea stanowi�a przes�ank� do napisania niniejszej ksi��ki - w�a�nie w taki spos�b. Praca nasza powsta�a z inicjatywy prof. dr. Ottona Lipkowskiego, on te� opracowa� jej koncepcj� i mia� by� redaktorem ca�o�ci. Nag�a �mier� przerwa�a Jego prac� w okresie wst�pnego czytania tekst�w. Ci, kt�rzy j� podj�li i �wiadomi wszystkich trudno�ci doprowadzili do ko�ca, starali si�, by ostateczny jej kszta�t by� mo�liwie wiernym rozwini�ciem pierwotnych za�o�e�. Pragn� z�o�y� tu serdeczne podzi�kowanie i wyrazi� wdzi�czno�� Paniom Leokadii Frydrychowskiej i Bronis�awie Urba�skiej, kt�re s�u��c pomoc� przy opracowaniu tekst�w, umo�liwi�y uko�czenie tej pracy. Ewa �abczy�ska Warszawa w grudniu 1982 roku PRZEDMOWA DO DRUGIEGO WYDANIA Po 10 latach do r�k Czytelnik�w oddajemy drugie wydanie ksi��ki o Marii Grzegorzewskiej. Wydanie pierwsze, w liczbie 3 000 egzemplarzy, kt�re ukaza�o si� nak�adem Wy�szej Szko�y Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie, od paru lat jest ju� wyczerpane. Nie ma te� na rynku wydawniczym nowej monografii na ten temat. A zainteresowanie tematem nie s�abnie, o czym �wiadcz� liczne kierowane do nas zapytania w tej sprawie. Z rado�ci� powitali�my wi�c mo�liwo�� ukazania si� ksi��ki w wydawnictwie og�lnopolskim - Wydawnictwach Szkolnych i Pedagogicznych. Zapewnia to pozycji odpowiedni poziom edytorski i lepsze warunki dystrybucji na terenie ca�ego kraju. Mimo up�ywu lat, rozwoju nauki i poszczeg�lnych jej dyscyplin, posta� Tw�rczyni polskiej pedagogiki specjalnej pozostaje nadal aktualna. Dzieje si� tak wtedy, gdy kto� reprezentuje warto�ci trwa�e, ponadczasowe, do kt�rych odwo�uj� si� kolejne pokolenia pracuj�ce w danej dziedzinie, rozwijaj�ce jej my�l teoretyczn� i doskonal�ce praktyk�. Pedagogika specjalna rozwija si�, rozszerza si� jej zakres. Powstaj� nowe koncepcje kszta�cenia i wychowywania dzieci niepe�nosprawnych w systemie integracyjnym. Tym samym powi�ksza si� �rodowisko pedagog�w zainteresowanych t� dyscyplin� o grup� nauczycieli szk� podstawowych masowych, wychowawc�w przedszkoli itp. W zwi�zku z tym i do plan�w studi�w og�lnopedagogicznych wprowadza si�, jako obligatoryjny, przedmiot "pedagogika specjalna", a wi�c do grona zainteresowanych do��czaj� te� studenci. Poznaj�c jak�� dziedzin�, chc�c pozna� j� dobrze, by dobrze zrozumie� problemy, jakimi si� zajmuje, zawsze si�ga si� do jej historii, i do korzeni. A posta� Marii Grzegorzewskiej to nie tylko "klasyk pedagogiki specjalnej" - to r�wnie� Osobowo�� Cz�owieka, kt�ra pod wieloma wzgl�dami mo�e by� wzorem godnym na�ladowania dla wszystkich pedagog�w - wychowawc�w, nauczycieli, niezale�nie od czas�w, w jakich wypad�o im �y�. W obecnym wydaniu wprowadzone zosta�y tylko niewielkie uzupe�nienia w stosunku do poprzedniego. Dotycz� one historii �ycia Marii Grzegorzewskiej ("Rok z �ycia Marii Grzegorzewskiej" -suplement do �yciorysu) i aktualizacji pozycji bibliograficznych. Ewa �abczy�ska Otton Lipkowski Rozdzia� I HUMANISTYCZNE POD�O�E IDEI WYCHOWAWCZEJ MARII GRZEGORZEWSKIEJ Pierwsze kontakty z pedagogik�, w szczeg�lno�ci z pedagogik� specjaln�, a tak�e z praktyk� rewalidacyjn� mia�a M. Grzegorzewska ju� w czasie studi�w w Brukseli w okresie pobytu - w latach 1914 - 1919 - w Pary�u. Zasadnicza jej dzia�alno�� pedagogiczna i spo�eczna mie�ci si� jednak w niespe�na 50-letnim okresie po powrocie do kraju. Po I wojnie �wiatowej zaznaczy� si� w pedagogice polskiej intensywny rozw�j o r�norakim ukierunkowaniu. Nie...
emaciak