Zofia S�kowska WPROWADZENIE DO PEDAGOGIKI SPECJALNEJ Wy�sza Szko�a Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej Warszawa 1998 L Wydanie pracy dofinansowane przez Komitet Bada� Naukowych KOMITET REDAKCYJNY WYDAWNICTWA WSPS Przewodnicz�cy Cz�onkowie Sekretarz Jan Partczyk Janusz Kostrzewski Maria Nowicka-Kozio� Andrzej Potocki Stefan Przybylski Jerzy Stochmia�ek Gra�yna Walczak Halina Zawistowska-Zacharewicz Opiniowa� Prof. dr hab. Jan Pa�czyk Redaktor Anna Andr�-Urba�ska Projekt ok�adki Danuta Czudek-Puchalska ISBN 83-87079-03-0 (c) Copyright by Wydawnictwo Wy�szej Szko�y Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej Warszawa 1998 Nak�ad 5000 + 30 egz. Ark. druk. 26,25. Papier offset, kl. III 80 g. Oddano do sk�adu w pa�dzierniku 1996 r. Druk uko�czono w lutym 1998 r. Zam. nr 351/97 Drukarnia Oficroy Wydawniczej PW, ul. Kopinska 12/16, 02-321 Warszawa, tel 660-40-26 SPIS TRE�CI OD WYDAWCY ...................................................... 7 WST�P ............................................................ 9 Rozdzia� I. EWOLUCJA TEORII I PRAKTYKI PEDAGOGIKI SPECJALNEJ 1. Uwagi terminologiczne .............................................. 13 2. Aspekty historyczne pedagogiki specjalnej ................................. 16 3. Ewolucja pedagogiki specjalnej ......................................... 18 4. Interdyscyplinarne aspekty pedagogiki specjalnej ............................ 22 5. Pedagogika specjalna w aspekcie edukacyjnym .............................. 25 6. Trendy rozwojowe we wsp�czesnej pedagogice specjalnej ..................... 33 Przedmiot zainteresowa� i zakres pedagogiki specjalnej ........................ 33 Systemy kszta�cenia specjalnego ........................................ 36 7. Kszta�cenie specjalne w polskim systemie edukacyjnym ....................... 41 Rozw�j praktyki i teorii pedagogiki specjalnej w Polsce ....................... 41 Za�o�enia wsp�czesnego systemu kszta�cenia specjalnego w Polsce ............... 44 Kszta�cenie pedagog�w specjalnych dla systemu integracyjnego .................. 51 8. Podstawy prawne funkcjonowania systemu kszta�cenia specjalnego w Polsce (Wies�awa Szczepaniak-Maleszka) ............................................... 53 Rozdzia� II. RESOCJALIZACJA M�ODZIE�Y NIEDOSTOSOWANEJ SPO�ECZNIE 1. Poj�cie resocjalizacji ................................................ 59 2. Aspekt historyczny resocjalizacji nieletnich ................................ 61 3. Wykolejenie spo�eczne ............................................... 67 4. Objawy wykolejenia spo�ecznego m�odzie�y ................................ 68 5. Przyczyny przest�pczo�ci ............................................. 69 6. Przest�pczo�� nieletnich i formy jej zwalczania ............................. 73 7. Cele i zasady wychowania resocjalizuj�cego ................................ 75 8. Resocjalizacja w �rodowisku otwartym ................................... 76 9. Resocjalizacja w zak�adach poprawczych .................................. 79 10. Resocjalizacja nieletnich w zak�adach wychowawczych ........................ 85 11. Wsp�czesne trendy w pedagogice resocjalizacyjnej .......................... 87 12. System opieki nad dzie�mi i m�odzie�� niedostosowan� spo�ecznie ................ 92 Rozdzia� III. REHABILITACJA DZIECI NIEWIDOMYCH I S�ABOWIDZACYCH 1. Budowa, funkcjonowanie i znaczenie narz�du wzroku ......................... 94 2. Dysfunkcje narz�du wzroku ........................................... 95 3. Osoby niewidome i s�abowidz�ce ....................................... 98 4. Stopie� inwalidztwa wzroku a mo�liwo�ci rehabilitacji pedagogicznej ............. 100 5. Przyczyny inwalidztwa wzroku ......................................... 103 6. Ewolucja sytuacji spo�ecznej i kszta�cenia niewidomych ....................... 106 4 Spis tre�ci __ 7. Wp�yw braku wzroku na rozw�j psychiczny dziecka .......................... 110 8. Przegl�d bada� nad dzie�mi s�abowidzacymi ............................... 115 9. Rehabilitacja pedagogiczna dzieci niewidomych i s�abowidz�cych ................. 119 10. Stres i frustracja w �yciu dziecka z inwalidztwem wzroku ...................... 128 11. Elementy specjalne kszta�cenia niewidomych i s�abo widz�cych ................... 131 Pismo punktowe L. Braille'a .......................................... 131 Zasada pogl�dowo�ci w nauczaniu niewidomych ............................. 133 Wskaz�wki metodyczne .............................................. 137 �wiczenia kompensacyjne, korekcyjne i orientacyjne w kszta�ceniu niewidomych ...... 138 12. Uwarunkowania efektywno�ci rehabilitacji uczni�w niewidomych ................. 146 13. Uwarunkowania efektywno�ci rehabilitacji uczni�w s�abowidz�cych ............... 151 14. Problemy integracyjnego kszta�cenia uczni�w niewidomych i s�abowidz�cych ........ 154 15. Rehabilitacja zawodowa niewidomych i s�abowidz�cych ....................... 156 Rozdzia� IV. REHABILITACJA DZIECI NIES�YSZ�CYCH I S�ABOS�YSZ�CYCH 1. Pojecie g�uchoty ................................................... 166 2. Chichota a rozw�j psychiczny dziecka .................................... 169 3. Specyfika proces�w poznawczych u dziecka z uszkodzonym s�uchem .............. 171 4. Specyficzne warunki kszta�towania mowy dzieci nies�ysz�cych ................... 174 5. Problematyka nauczania i wychowania dzieci nies�ysz�cych ..................... 180 6. Rozw�j szkolnictwa dla dzieci nies�ysz�cych ............................... 189 7. Wychowanie dzieci nies�ysz�cych w wieku przedszkolnym ..................... 194 8. Metody nauczania mowy dzieci nies�ysz�cych .............................. 196 9. Wsp�czesne tendencje w rehabilitacji dzieci nies�ysz�cych i s�abos�ysz�cych ......... 204 10. System fonogest�w jako klucz do rozumienia mowy oralnej i tekstu przez dzieci nies�y- sz�ce ........................................................... 209 11. Perspektywy rehabilitacji nies�ysz�cych ................................... 212 Rozdzia� V. REHABILITACJA DZIECI UPO�LEDZONYCH UMYS�OWO 1. Definicja upo�ledzenia umys�owego ..................................... 214 2. Profilaktyka w zakresie upo�ledzenia umys�owego ........................... 218 3. Z bada� nad osobowo�ci� dzieci upo�ledzonych umys�owo ..................... 219 4. Opieka wychowawcza nad dzie�mi upo�ledzonymi umys�owo ................... 226 5. Realizacja zada� szko�y specjalnej ....................................... 230 6. Kwalifikacja uczni�w do szk� specjalnych ................................ 233 7. Cele wychowania i nauczania upo�ledzonych umys�owo ....................... 237 8. Nauczanie pocz�tkowe w kszta�ceniu specjalnym uczni�w upo�ledzonych umys�owo ... 241 9. Nauczanie ca�o�ciowe (globalne) przez stosowanie metody o�rodk�w pracy ......... 243 10. Realizacja metody o�rodk�w pracy ...................................... 246 Zaj�cia wst�pne ................................................... 247 Obserwacja ....................................................... 248 Kojarzenie ................... ,................................... 250 Ekspresja ........................................................ 251 11. Formy ekspresji stosowane w metodzie o�rodk�w pracy ....................... 251 �wiczenia fizyczne jako forma ekspresji .................................. 253 Czytanie i pisanie .................................................. 253 12. Zastosowanie metod warunkowania instrumentalnego w kszta�ceniu dzieci upo�ledzonych umys�owo ........................................................ 254 13. Wsp�dzia�anie warunkowania instrumentalnego z metod� nauczania globalnego w szko�ach specjalnych ................................................... 257 . 110 . 115 . 119 . 128 . 131 131 133 137 138 146 151 154 156 Spis tre�ci 14. Nauczanie problemowe w szkolnictwie dla upo�ledzonych umys�owo w stopniu lekkim 259 15. Funkcje nauczania problemowego w rozwijaniu my�lenia uczni�w upo�ledzonych umys�owo ........................................................... 262 16. Uwagi dotycz�ce rehabilitacji zawodowej uczni�w upo�ledzonych umys�owo ......... 265 Rozdzia� VI. TERAPIA WYCHOWAWCZA DZIECI HOSPITALIZOWANYCH I NIEPE�NOSPRAWNYCH RUCHOWO 1. Ograniczenie zaspokajania potrzeb przez choroby i dysfunkcje sprawno�ci fizycznej .... 270 2. Poj�cie stresu i jego zwi�zek z chorob� ................................... 274 3. Wp�yw choroby i niepe�nosprawno�ci ruchowej na stan psychiczny dziecka .......... 278 4. M�zgowe pora�enie dzieci�ce jako rodzaj niepe�nosprawno�ci ................... 282 Objawy, rodzaje, terapia .............................................. 282 Epidemiologia m�zgowego pora�enia dzieci�cego ............................ 283 5. Choroba reumatyczna jako problem medyczno-pedagogiczny .................... 286 6. Cele i formy terapii wychowawczej ...................................... 293 7. Nauczanie dzieci w szkole szpitalnej ..................................... 301 Rozdzia� VII. KOREKCJA FRAGMENTARYCZNYCH DEFICYT�W ROZWOJOWYCH UTRUDNIAJ�CYCH DZIECIOM UCZENIE SI� 1. Zjawisko fragmentarycznych deficyt�w rozwojowych ......................... 305 2. Przyczyny trudno�ci i niepowodze� szkolnych .............................. 307 3. Nieharmonijny rozw�j uczni�w przyczyn� trudno�ci w uczeniu si� ................ 311 4. Op�nienie rozwoju funkcji s�uchowych jako przyczyna trudno�ci w nauce czytania i pisania ........................................................... 313 5. Dysfunkcje my�lenia jako przyczyna niepowodze� w nauce ..................... 314 6. Zaburzenia lateralizacji jako przyczyna trudno�ci w ucz...
emaciak