MARIA Grzegorzewska urodziła się 18 kwietnia 1888 r. we wsi Wołuczy. Ukończyła prywatną szkołę żeńską Pauliny Helwek w Warszawie. Studiowała nauki przyrodnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim, pedagogikę w Brukseli, w Międzynarodowym Fakultecie Pedagogicznym kierowanym przez Józefę Joteyko, i psychologię na Sorbonie, gdzie w 1916 r. uzyskała tytuł doktora filozofii za rozprawę: Studium na temat rozwoju uczuć estetycznych - badania z zakresu estetyki eksperymentalnej przeprowadzone wśród uczniów szkół brukselskich. Po powrocie do Polski (1919 r.) pracowała w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, zajmując się sprawami szkolnictwa specjalnego. W 1922 r. zorganizowała Instytut Pedagogiki Specjalnej w Warszawie i odtąd zajmowała się działalnością naukową z zakresu pedagogiki specjalnej, a także kształceniem nauczycieli. W latach 1930-1935 kierowała Państwowym Instytutem Nauczycielskim. W latach trzydziestych w polityce państwowej pojawiły się tendencje faszystowskie. Maria Grzegorzewska została odwołana ze stanowiska dyrektorki Instytutu za tzw. działalność rozkładową. Wraz z nią z PIN odeszli m.in. Korczak, Elzenberg, Suchodolski, Zawieyski.POZA pracą dydaktyczną Grzegorzewska prowadziła działalność naukową i publicystyczną. Opracowała oryginalną metodę nauczania, która nosi nazwę „metody ośrodków pracy” i jest obecnie powszechnie stosowana w szkolnictwie specjalnym. Maria Grzegorzewska jako pierwsza w Polsce podjęła systematyczne badania nad zagadnieniami pedagogiki niepełnosprawnych, stworzyła jej podstawy. Wychodząc z założenia, że człowiek jest psychofizyczną jednością, wysunęła tezę całościowego ujęcia odchyleń od normy; rozwijała zagadnienia kompensacji w rewalidacji niepełnosprawnych (teoria dynamicznych układów strukturalnych). Szczególnie interesowały ją zagadnienia związane z tyflopedagogiką i tyflopsychologią, a także zagadnieniami pracy z osobami głuchoniewidomymi (głuchociemnymi). Interesowała się problemami wszystkich subdyscyplin pedagogiki specjalnej. Wyniki tych prac znalazły uogólnienie w pierwszych polskich próbach pełnego wykładu na temat teorii i praktyki pracy z niepełnosprawnymi (Szkolnictwo specjalne, w: Encyklopedia wychowania, 1938 oraz Pedagogika lecznicza. Skrypt wykładów, 1952/1953).W latach 1958-1960 była profesorem w Katedrze Pedagogiki Specjalnej UW, pierwszej uniwersyteckiej katedrze pedagogiki specjalnej w Polsce, powołanej dla Niej ad personam.OSIĄGNIĘCIA Marii Grzegorzewskiej w zakresie pedagogiki specjalnej są nie do przecenienia. Była pierwszą osobą w Polsce, która profesjonalnie zajęła się tą problematyką, uzyskując sukcesy zarówno w pracach teoretycznych, jak i praktycznych. Od 1924 r. aż do ostatnich dni swego życia redagowała czasopismo "Szkoła Specjalna". Za najistotniejsze swoje osiągnięcia uważała prace związane z kształceniem nauczycieli. Pracę nauczyciela - wychowawcy w szkole specjalnej traktowała jako pracę o szczególnej wartości. W Listach do młodego nauczyciela napisała: "Czy rozumiesz głębię słowa n a u c z y c i e l? Słowa, które kryje w sobie treść potrzeb życia ludzkiego". Przedstawiła w nich sylwetkę nauczyciela - dobrego Człowieka, bogatego wewnętrznie, osoby obdarzonej charyzmatem, zdolnościami empatycznymi, umiejętnością "współbrzmienia" ze swoimi podopiecznymi. O ile teoretyczne osiągnięcia Grzegorzewskiej mają już dzisiaj - co zrozumiałe - w dużej części wartość historyczną, to Jej przemyślenia na temat "nauczyciela doskonałego" są nadal aktualne. Wynika to z faktu, że Grzegorzewska sama była osobowością charyzmatyczną, wzorcem etycznym dla wielu ludzi.
DOMINUJĄCYM motywem Jej działalności i dewizą życia było: "Nie ma kaleki, jest człowiek". Uporczywie i bezkompromisowo walczyła o pełne prawo do nauki, do pracy i do szacunku osób upośledzonych. Przekonywała, że kalectwo nie pomniejsza wartości i godności człowieka.
GŁÓWNE jej publikacje to: Psychologia niewidomych, Listy do młodego nauczyciela, Pedagogika lecznicza. Skrypt wykładów, Głuchociemni, Psychologia niewidomych, Analiza zjawiska kompensacji u głuchych i niewidomych.ZMARŁA 7 maja 1967 r. Ale to, co stworzyła, jest piękne, szlachetne, mądre i nigdy nie przeminie.
Życie i działalność naukowa Marii Grzegorzewskiej.
Maria Grzegorzewska - urodziła się 18 kwietnia 1888 roku we wsi Wołucza koło Rawy Mazowieckiej. Była najmłodszym, szóstym dzieckiem Adolfa i Felicji z Bohdanowiczów Grzegorzewskich. Ojciec był dzierżawcą majątku w Wołuczy, później administratorem majątków rolnych w okolicznych miejscowościach.
W roku 1900 Grzegorzewska została wysłana przez rodziców do Warszawy. Początkowo uczyła się na pensji prowadzonej przez panią Kotwicką. Tu ukończyła cztery klasy. Następnie przeniosła się do szkoły Pauliny Hewelke. Szkołę tę ukończyła w roku 1907. Rok później uczęszczała już na Wydział Matematyczno – Przyrodniczy rocznego kursu przygotowującego do studiów uniwersyteckich.
Jednocześnie z zajęciami na kursie rozpoczęła działalność społeczno – oświatową. Jej poglądy krystalizują się, zbliża się do Związku Polskiej Młodzieży Socjalistycznej.
Aktywna działalność w kołach młodzieży socjalistycznej stwarza niebezpieczeństwo konfliktu z carską służbą bezpieczeństwa. Grzegorzewska wyjeżdża więc na Litwę, tu zdobywa dyplom ,,domaszniej uczitielnicy”. Pracuje jako nauczycielka w domach prywatnych, przygotowując się jednocześnie do podjęcia studiów wyższych.
W roku 1909 wyjeżdża do Krakowa i wstępuje na Uniwersytet Jagielloński, rozpoczynając studia przyrodnicze. W Krakowie Grzegorzewska spędza dwa lata.
Zła sytuacja materialna zmusza ją do podjęcia pracy zarobkowej. Studiuje z pasją, a jednocześnie klei koperty, udziela korepetycji, podejmuje wykłady na Uniwersytecie Ludowym im. Adama Mickiewicza. Choroba płuc zmusza ją do przerwania studiów, podjęcia leczenia i w konsekwencji wyjazdu z Krakowa do Zakopanego. Popada w depresję psychiczną. Tam dowiaduje się o utworzeniu Międzynarodowego Fakultetu Pedologicznego w Brukseli, nawiązuje kontakt korespondencyjny z jego twórczynią – Józefą Joteyko.
W roku 1913 wyjeżdża do Brukseli. Profesor Joteyko od początku zawładnęła Grzegorzewską. Wprowadziła ją w krąg wielkiej światowej nauki. Z chwilą wybuchu wojny Fakultet został zamknięty. Grzegorzewska przebywała w tym czasie na wakacjach w Polsce. Udało się jej jednak przedostać do Londynu, stąd już razem z profesor Joteyko wyjechały do Paryża. Grzegorzewska rozpoczęła studia na Sorbonie. Jej zainteresowania dotyczyły w tym czasie wrażeń estetycznych dzieci i młodzieży.
W roku 1916 uzyskała doktorat z zakresu estetyki. Wkrótce jednak zapadła w jej życiu niezwykle istotna, zupełnie niespodziewana decyzja. Grzegorzewska, pod wrażeniem oddziału – muzeum dla upośledzonych umysłowo w szpitalu Bicetre, porzuciła swoje zainteresowania estetyką i postanowiła się poświęcić pracy z upośledzonymi. Rozpoczęła między innymi pracę w klasie dla upośledzonych umysłowo w jednej ze szkół paryskich. Łączyła swoje umiejętności nauczyciela, zdobyte jeszcze w Królestwie Polskim, z wiadomościami z Fakultetu Pedologicznego i ze studiów w Paryżu. Poznała dzieci upośledzone umysłowo, tworzyła metodę pracy z nimi.
W maju 1919 roku wraca do Polski, mimo że władze szkolne Paryża chcą kontynuować z nią współpracę.
1 listopada podejmuje pracę w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego na stanowisku referenta do spraw szkolnictwa specjalnego, które ustanowiono po raz pierwszy właśnie dla niej.
Referat szkolnictwa specjalnego wkrótce przekształcano w wydział. Stanowisko naczelnika zostaje powierzone Janowi Hellmanowi, natomiast Grzegorzewska zaczyna pracować jako wizytator w tym wydziale i zajmuje się organizacją szkół specjalnych oraz przygotowaniem nauczycieli i wychowawców do pracy w tych szkołach.
W grudniu 1920 roku organizuje w Warszawie półroczny Kurs Pedagogiki Specjalnej. W roku 1921/22 przekształcono go w roczne Seminarium Pedagogiki Specjalnej. Ostatni kurs w roku 1922/23 zostaje połączony z Instytutem Fonetycznym i w ten sposób powstaje Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej. Jego dyrektorem mianowano Marię Grzegorzewską.
W roku 1923 Związek Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych ze Związkiem Zawodowym Nauczycielstwa Polskiego Szkół Średnich powołują do życia tak zwaną Komisję Obrony Szkoły Jednolitej. Grzegorzewska jest jednym z jej najbardziej aktywnym członkiem. Prowadzi akcję uświadamiającą społeczeństwo poprzez odczyty, prelekcje, konferencje publiczne.
Jednocześnie Grzegorzewska planuje utworzenie organizacji skupiającej absolwentów PIPS – u, aby nie utracili oni kontaktu z uczelnią po ukończeniu studiów. Projekt ten realizuje w roku 1923 w postaci ,,Ogniska Szkolnego”, działającego przy Instytucie. Z inicjatywy ,,Ogniska” VI Zjazd Delegatów ZNPSP podejmuje uchwałę o powołaniu Sekcji Szkolnictwa Specjalnego, która uzyskuje statut 1 czerwca 1924 roku. Kierownictwo sekcji powierzono Marii Grzegorzewskiej. Organem wykonawczym Sekcji ma być założony i redagowany przez nią od tego roku kwartalnik ,,Szkoła Specjalna”, umożliwiający szerokim rzeszom nauczycieli szkół specjalnych poznania najnowszych osiągnięć pedagogiki specjalnej. Od roku 1924 do 1933 Grzegorzewska redaguje również broszury z serii ,,Biblioteka Pedagogiki Leczniczej”, poświęcone różnym zagadnieniom teorii i praktyki pedagogicznej.
W dniach 19 – 22 grudnia 1925 roku zwołuje w Warszawie I Polski Zjazd Nauczycieli Szkół Specjalnych. Wygłasza referat na temat: ,,Archiwum Szkolnictwa Specjalnego”.
16 października 1926 roku zostaje wiceprzewodniczącą Koła Psychologicznego. Dzieli się z zebranymi swoimi rozważaniami , O znaczeniu diagnostycznym ilorazu inteligencji"”
W okresie międzywojennym wielokrotnie wyjeżdża za granicę, zwłaszcza do Francji. Bierze udział w seminariach i kongresach, zwiedza placówki przeznaczone dla dzieci o różnym typie upośledzeń.
5 czerwca 1927 roku na zjeździe psychiatrów polskich w Kocborowie wygłasza referat: ,,Rys charakterystyki opieki wychowawczej nad upośledzonymi umysłowo w Polsce i za granicą”.
W dniach 3 – 15 sierpnia 1927 roku Grzegorzewska uczestniczy w IV Kongresie Międzynarodowej Ligi Nowego Wychowania w Locarno. Na wniosek H. Radlińskiej zawiązuje się w czasie tego Kongresu Polska Sekcja Międzynarodowej Ligi Nowego Wychowania. Maria Grzegorzewska zostaje powołana do jej zarządu obok Radlińskiej, H. Rowida i innych. Wygłasza również referat na temat potrzeb dzieci upośledzonych.
Początkiem nowego okresu w jej bogatej działalności pedagogicznej jest powołanie w 1930 roku przez nią i w. Radwana dwuletniego Państwowego Instytutu Nauczycielskiego. Kierując Instytutem znajduje praktyczne możliwości zastosowania swojej koncepcji kształtowania osobowości nauczyciela – wychowawcy. W tym okresie bowiem opracowuje obszerną monografię pod tytułem ,,O osobowości nauczyciela”. W maju 1935 roku zostaje odwołana ze stanowiska dyrektora tego Instytutu.
W latach 1930 – 1934 Grzegorzewska redaguje ,,Polskie Archiwum Psychologii”.
W roku akademickim 1931/32 wyjeżdża do Francji i Belgii, gdzie gromadzi materiały do drugiego tomu ,,Psychologii niewidomych”.
W 1934 roku odbywa się II Zjazd Nauczycieli Szkół Specjalnych. Grzegorzewska wygłasza na nim referat pod tytułem ,,Metoda ośrodków zainteresowań z punktu widzenia przystosowania jej do wychowania upośledzonych umysłowo”. Metoda ta, oparta na sposobie nauczania Decroly”ego, została przez nią dostosowana do potrzeb polskiego szkolnictwa specjalnego po wprowadzeniu pewnych zmian i innowacji. Jako ,,metoda ośrodków pracy” jest ona do dziś aktualna w pracy z dziećmi specjalnej troski.
Wybuch II wojny światowej zastaje Marię Grzegorzewską w Warszawie. Od 1 listopada 1939 do 1 sierpnia 1944 roku znajduje zatrudnienie jako nauczycielka szkoły specjalnej i aktywnie uczestniczy w tajnym nauczaniu młodzieży. Organizuje również pomoc dla dzieci dotkniętych skutkami wojny. Z ramienia Delegatury Rządu prowadzi w ciągu dwóch lat (1942 – 1944) roczne, tajne studium przygotowujące nauczycieli do zakładów kształcenia. Była aktywnym członkiem Głównego Komitetu Pomocy Żydom, udziela pomocy Żydom w getcie, organizuje opiekę nad dziećmi żydowskimi umieszczając je w rodzinach polskich. W powstaniu warszawskim brała czynny udział jako pielęgniarka.
Po II wojnie światowej przede wszystkim odbudowuje działalność PIPS – u, rozwija ją, a następnie w roku 1956 organizuje Katedrę Pedagogiki Specjalnej na Uniwersytecie Warszawskim i obejmuje jej kierownictwo.
Za zasługi na polu kształcenia nauczycieli dla szkół specjalnych, a przede wszystkim za rozwój podstaw teoretycznych wychowania i kształcenia dzieci upośledzonych, otrzymała Grzegorzewska – jako pierwsza kobieta w Polsce – Order ,,Budowniczy Polski Ludowej”.
Maria Grzegorzewska zmarła 6 maja 1967 roku. Zasługi M. Grzegorzewskiej są ogromne, jest twórcą pedagogiki specjalnej oraz inicjatorem i organizatorem systemu kształcenia specjalnego w Polsce.
Balcerek M.: Rozwój wychowania i kształcenia dzieci upośledzonych umysłowo. Zarys historyczny. Warszawa: WsiP, 1981 r.
Krauze B.: O Marii Grzegorzewskiej – wspomnienie. ,,Szkoła Specjalna”, 1983 r. nr 4.
Lipkowski O.: Józefa Joteyko – życie i działalność . Warszawa: PWN,1968r
Lipkowski O.: W 10 – tą rocznicę śmierci Marii Grzegorzewskiej. ,,Szkoła Specjalna”, 1977 r., nr 2.
Żabczyńska E.: Maria Grzegorzewska pedagog w służbie dzieci niepełnosprawnych. Warszawa: WSiP, 1995 r.
emaciak