41
Szczególną treść Konstytucji polega na zakresie regulowanych przez nią materii i na sposobie regulowania tych materii.
Oznacza to zbudowanie treści konstytucji wokół trzech podstawowych zagadnień :
1 - określenia ogólnych zasad ustroju państwowego,
2 – określenia ustroju naczelnych organów państwa zakresu ich kompetencji i realizacji wzajemnych,
3 – określenia podstawowych praw, wolności i obowiązków jednostek.
Konstytucja z 2 kwietnia 1997 r. składa się z wstępu ( preambuły ) oraz 243 artykułów ujętych w 13 rozdziałach. Najobszerniejsze są rozdziały poświęcone zasadom ustroju państwa oraz wonnościom, prawom i obowiązkom człowieka i obywatela .
Rozdział II dotyczy źródeł prawa i jest pierwszym tego typu ujęciem w historii polskiego konstytucjonizmu.
Kolejne rozdziały dotyczą poszczególnych organów i urządzeń konstytucyjnych państwa : Sejmu i Senatu, Prezydenta , Rady Ministrów i administracji rządowej, Samorządu Terytorialnego, sądów i trybunałów, organów kontroli państwowej i ochrony prawa – Najwyższa Izba Kontroli,, rzecznik Praw obywatelskich, Krajowa rada Radiofonii i Telewizji .
Rozdział X i XI dotyczą szczególnych dziedzin życia państwowego – finansów publicznych oraz stanów nadzwyczajnych zawiera przepisy przejściowe i końcowe, określające porządek wchodzenia Konstytucji w życie.
Szczególna forma Konstytucji polega m.in. na jej szczególnej nazwie – gdyż tylko ten akt określony jest mianem Konstytucji. Sprawą zasadniczą jest jednak specyficzny tryb powstawania i tryb zmiany.
Nowe Konstytucje powstają zazwyczaj w szczególnym trybie. Najczęściej Konstytucja przygotowywana jest w ramach parlamentu, natomiast historycznie znacznie posiada procedura oktrojowania Konstytucji – czyli nadania jej jednostronna decyzją władzy, choć i współcześnie zdarzają się przypadki pominięcia parlamentu ( np.: rosyjska Konstytucja z 1993r. – potwierdzona w referendum).
Projekt Konstytucji jest często przygotowywany przez specjalnie do tego powołane komisje. Może to być Komisja Konstytucyjna – jak w Polsce, może to być też gremium polityków i ekspertów powołanych spoza parlamentu.
Uchwalenie Konstytucji przez parlament wymaga zwykle uzyskania szczególnej większości i szczególnego kworum. Niekiedy też Konstytucja uchwalona już przez parlament musi zostać poddana referendum w celu jej ostatecznego zatwierdzenia. W taki sposób powstała polska Konstytucja z 1997 roku.
Konstytucja z 2 kwietnia 1997r. przyjmuje ( jako podstawową ) procedurę swej zmiany przez parlament. Zmiana ta dokonywana jest w formie ustawy – konstytucyjnej :
1. projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć Prezydent, Senat lub grupa posłów licząca co
najmniej 1/5 ustawowego składu sejmu ( 92 posłów )
Szczególną moc Konstytucji polega na przyznaniu jej najwyższego miejsca w systemie prawa stanowionego. System ten jest zbudowany na zasadzie hierarchiczności poszczególnych typów aktów normatywnych. Ma to doniosłe skutki dla realizacji miedzy Konstytucją a pozostałymi typami aktów normatywnych.
Skoro Konstytucja jest aktem najwyższym, to przedmiot jej normowania ma charakter pierwotny i nieograniczony, natomiast Konstytucja wyznacza nie tylko rodzaje innych aktów normatywnych ( źródeł prawa) ale też ich zakres przedmiotowy oraz samoistny bądź wykonawczy charakter.
Po drugie najwyższa moc prawna Konstytucji oznacza, że wszystkie inne akty normatywne muszą być z nią zgodne, a wiec nie mogą pozostawać z nią w sprzeczności.
Po trzecie najwyższa moc prawna Konstytucji oznacza , że wszystkie inne akty normatywne muszą być z nią spójne.
Powyższa charakterystyka szczególnej mocy prawnej konstytucji odnosi się do wszystkich Konstytucji sztywnych, niezależnie od sposobu sformułowania jej w swych postanowieniach. Należy ona do istoty współczesnej Konstytucji, tak jak ukształtowała się w demokratycznym państwie prawnym.
4 Źródła prawa na podstawie konstytucji RP z 1997r
Zgodnie z postanowieniem źródłami powszechnie obowiązującego prawa RP są :
- Konstytucja
- Ustawy
- Ratyfikowanie umowy międzynarodowe
- Rozporządzenia
Konstytucja wyróżnia dwa rodzaje źródeł prawa :
1. źródła prawa ppo3rzechnie obowiązującego – obowiązują na całym terytorium Rzeczpospolitej,
2. źródła prawa miejscowego – na obszarze działania organu, który je ustanowił ( akty prawa miejscowego ).
Ad. 1 są to akty prawne wiążące wszystkich, zarówno organy państwowe, jak też obywateli, ale również osoby i podmioty prawne znajdujące się pod jurysdykcją Rzeczpospolitej.
Z wyliczonych kategorii aktów prawnych określanych mianem źródeł prawa powszechnie obowiązującego wynika ich szczególny charakter. Sa to w zasadzie akty ustanowione przez parlament, dotyczy to Konstytucji jak i ustaw. Są także wliczone akty prawne, które wchodzą w życie za zgodą parlamentu. Dotyczy to umów międzynarodowych, które do ratyfikacji ( dokonywanej przez Prezydenta) wymagają zgody parlamentu.
Do źródeł prawa powszechnie obowiązującego poza Konstytucją, ustawami i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi oraz rozporządzeniami należą :
- rozporządzenia Prezydenta RP z mocą ustawy, które może on wydawać w okresie stanu wojennego, jeżeli sejm nie może zebrać się na posiedzenie.
5. Struktura wewnętrzna Konstytucji i znaczenie wstępu do Konstytucji RP.
Każda Konstytucja ma wewnętrzną strukturę, która prowadzi do wewnętrznej hierarchii zasad i norm konstytucyjnych.
Konstytucja RP składa się z 13 rozdziałów i zawartych w nich 243 artykułów.
Najobszerniejsze są rozdziały poświęcone zasadom ustroju państwa (I rozdział art. 1-29), oraz wonnościom, prawom i obowiązkom człowieka i obywatela (II rozdział art. 30-86).
Rozdział III art. 87-94 – dotyczy źródeł prawa i jest pierwszym tego typu ujęciem w historii polskiego konstytucjonalizmu.
Kolejne rozdziały dotyczą poszczególnych organów i urządzeń konstytucyjnych Państwa: - Sejmu i Senatu,
- Prezydenta
- Rady Ministrów i adm. rządowej
- Samorządu terytorialnego (rozdz. VII art. 163-172),
- Sądów i Trybunałów (rozdz. VIII art. 173-201),
- Organów kontroli państwowej i ochrony państwa (rozdz. IX art. 202-215),
- Finansów publicznych (rozdz. X art. 228-234),
- Rozdz. XII art. 235 określa procedurę zmiany Konstytucji,
- Rozdz. XIII art. 236-243 zawiera przepisy przejściowe i końcowe.
Konstytucja z 2.IV.1997 r – zawiera również wstęp, który określany jest niekiedy mianem preambuły.
Celem wstępu jest wskazanie historycznych i politycznych podstaw Konstytucji.
Wyraża on konstytucyjną tożsamość państwa, stanowiąc jedną z podstawowych wskazówek dla odnalezienia systemu wartości, na których ta tożsamość się opiera.
Konstytucja RP zawiera obszerny wstęp, który wyraźnie wskazuje na rolę Konstytucji jako najwyższej ustawy państwa. Powinien on być traktowany jako podstawowa wskazówka dla procesu stosowania dalszych postanowień konstytucyjnych i dla określenia systemu wartości.
Konstytucja z 2 kwietnia wprowadziła nakaz bezpośredniego stosowania Konstytucji.
Art. 8 ust. 2 stanowi, że przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio chyba, że Konstytucja stanowi inaczej. Bezpośrednia stosowalność konstytucji może odbywać się w sytuacji, gdy postawienia Konstytucji są sformułowane w sposób na tyle precyzyjny i jednoznaczny by możliwe było ich odniesienie do Konkretnych sytuacji zachodzących w rzeczywistości prawnej, podmiot stosujący prawo powinien oprzeć swe działania ( rozstrzygnięcia) bezpośrednio na takim postanowieniu konstytucyjnym, a dopiero w drugiej kolejności powinien powołać odpowiednie postanowienia ustaw zwykłych. Przy takiej koncepcji Konstytucja znajdować może ciągłe zastosowanie w działalności wszystkich organów władzy publicznej, a podstawowa rola w tym musi przypaść sądom. Bezpośrednie stosowanie Konstytucji sprawdza się do przyjęcia normy konstytucyjnej jako zasadniczej podstawy orzeczenia.
Konstytucja jest prawem najwyższym. Jest to prawo bezpośrednio stosowane. Nad Konstytucją nie może stać żadne inne prawo i nie może być sytuacji, aby nad Konstytucją stawiać jakiekolwiek inne prawa i zasady.
W Konstytucji z 1997r. sa takie przepisy, które przewidują konieczność wydawania ustawy. Przykładem przepisów Konstytucji bezpośrednio działających czyli bezpośrednio obowiązujących sa np.;
- dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy władz publicznych.
Ustawa – jest normatywnym aktem prawnym, wydawanym przez organ władzy zwierzchniej w państwie. W hierarchii aktów prawnych zajmuje ona miejsce o jeden stopień niższe niż konstytucja.
Zgodnie a art. ust. 1 źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczpospolitej Polskiej są : Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.
Ustawa jest to :
1 - akt parlamentu
2 - o charakterze normatywnym
3 - zajmujący najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa krajowego ( podporządkowany konstytucji)
4 – o nieograniczonym zakresie przedmiotowym, przy czym niektóre materie mogą być uregulowane tylko w drodze ustawy lub z jej wyraźnego upoważnienia
5 – dochodzący do skutku w szczególnej procedurze, która w swych zasadniczych zrębach znajduje unormowanie konstytucyjne.
W świetle art. 88 wszystkie akty prawne stanowione w Polsce muszą być ogłaszane, a zasady i tryb ich ogłaszania określa ustawa. Akty prawne powszechnie obowiązującego prawa ogłaszane są Dz. Ustaw. Zarządzenie o ich ogłoszeniu wydaje odpowiedni organ, są w nim określone terminy w jakich czynność ta powinna się dokonać i w jakim dniu akt prawny wchodzi w życie.
Miedzy ogłoszeniem aktu prawnego w Dz. U, a dniem jego wejścia w życie upływa pewien okres czas, zwany vacatio legis, niezbędny do upowszechnienia się znajomości organów państwa do jego stosowania.
8 Umowy międzynarodowe w systemie źródeł prawa
Źródłami powszechnie obowiązującego prawa są zgodnie z art. 87 Konstytucji obok Konstytucji : ustawy i rozporządzenia ratyfikowane umowy międzynarodowe.
Wchodzą one w życie za zgodą parlamentu. Powstają w wyniku rokowań prowadzonych przez rząd z przedstawicielami obcych państw, ale które do ratyfikacji ( dokonywanej przez Prezydenta ) wymagają zgody parlamentu wyrażonej w ustawie.
Ratyfikowana umowa międzynarodowa po jej ogłoszeniu w Dz. U. RP stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stanowienie jest uzależnione od wydawania ustawy.
Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.
Dotyczy określenia miejsca umowy międzynarodowej w systemie źródeł prawa obowiązującego w Polsce. Ratyfikowana umowa międzynarodowa jako źródło powszechnie obowiązujące prawa, podlega ogłoszeniu w Dz. U. stając się przez to częścią krajowego porządku prawnego. Tym samym podlega bezpośredniemu stosowaniu ( jednak od zasady tej mogą być wyjątki).
Dotychczasowe przepisy prawne nie regulowały jednoznacznie stosunku wzajemnego ustawa – umowa międzynarodowa ratyfikowana przez głowę państwa.
Kwestie tę obecnie rozstrzyga Konstytucja art. 91 stanowiąc iż ratyfikowana, za uprzednia zgodą wyrażoną w ustawie umowa międzynarodowa ma pierwszeństwo przed ustawą jeśli tej ustawy nie da się pogodzić z umową.
9 Bezpośrednia stosowalność umów międzynarodowych
Stanowi, że Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ja prawa międzynarodowego.
Stanowi, że ratyfikowana umowa międzynarodowa po jej ogłoszeniu w DZ. U. RP stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba, że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.
Jeżeli więc występuje rozbieżność miedzy treścią umowy międzynarodowej ratyfikowanej a ustawy, to wówczas przepis umowy międzynarodowej ratyfikowanej jest stosowany bezpośrednio. Czyli umowy międzynarodowe ratyfikowane maja pierwszeństwo przed ustawami.
Pozostałe umowy międzynarodowe ( nieratyfikowane) są zatwierdzane przez Radę Ministrów i są aktami niższej hierarchii niż ustawa, nie wchodzą w skład porządku prawnego kraju, nie przysługuje im charakter przepisu powszechnie obowiązującego.
Zgodnie z źródłami powszechnie obowiązującego prawa RP są : konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.
Rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu.
Rozporządzenia Rady Ministrów powszechnie obowiązującego prawa :
1. rozporządzenie może być wydane tylko na podstawie ustawy co oznacza, że punktem wyjścia dla jego wydania musi być przepis zamieszczony w ustawie ustalający kompetencje do wydania rozporządzenia. Taki przepis ustawy określa się mianem upoważnienia Może mieć charakter fakultatywny ( przyzwalać na wydanie rozporządzenia ) lub obligatoryjny ( nakazywać wydanie rozporządzenia)
2. upoważnienie do wydawania rozporządzenia musi wskazywać organ uprawniony lub zobowiązany do wydania rozporządzenia .
3. upoważnienie do wydawania rozporządzenia musi wskazywać zakres spraw przekazanych do uregulowania.
4. Upoważnienie do wydawania rozporządzenia musi określać wytyczne dotyczące treści rozporządzenia.
5. Rozporządzenie jest aktem podstawowym, a więc musi ono być zgodne z przepisami zawartymi w ustawie oraz wszystkimi obowiązującymi przepisami o randze ustawy.
6. Rozporządzenie musi zostać opublikowane w Dz. U. jest to warunek konieczny jego wejścia w życie.
Zgodnie z zawartymi w konstytucji postanowieniami rozporządzenia ustanawiają : Prezydent oraz naczelne organy administracji państwowej – Rada Ministrów i Ministrowie.
Do źródeł prawa powszechnie obowiązującego poza ; Konstytucją, ustawami, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i rozporządzeniami – należą również :
- rozporządzenia Prezydenta RP z mocą ustawy , które może on wydać w okresie stanu wojennego jeżeli Sejm nie może zebrać się na posiedzenie.
Określa pewien tryb postępowania w takich przypadkach, a więc możliwe jest wydanie takiego rozporządzenia z mocą ustawy w okresie stanu wojennego, jedynie na wniosek RM, tylko wtedy , gdy sejm nie może się zebrać na posiedzenie. Rozporządzenia takie podlegają zatwierdzeniu przez sejm na najbliższym posiedzeniu.
We wszystkich innych sytuacjach Prezydent może wydawać tylko akty podstawowe :
1. rozporządzenia – na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawy i w celu jej wykonania. Rozporządzenia takie stanowią źródła powszechnie obowiązującego prawa, muszą być zgodne z ustawą.
2. Zarządzenia – mają one charakter wewnętrzny i mogą wskazać jedynie jednostki organizacyjne podległe prezydentowi, a więc przede wszystkim jego Kancelarię.
Konstytucji - uchwały Rady Ministrów oraz Zarządzenia prezesa RM mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty.
Zarządzenia i uchwały obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe wspomnianym organom państwa. Mogą być wydawane wyłącznie na podstawie ustawy i nie mogą stanowić podstawy decyzji jednostkowych wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów.
Uchwały normatywne RM podlegają kontroli sądowej, która dotyczy zgodności ( materialnej i kompetencyjnej) przyjmowanych unormowań z ustawami i innymi aktami powszechnie obowiązującego prawa.
Uchwały normatywne RM nie stanowią źródła powszechnie obowiązującego prawa i wobec tego :
1. musza pozostawać, a tym samym muszą szanować ustawowo wyznaczony zakres zadań i kompetencji poszczególnych organów wchodzących w skład administracji rządowej,
2. nie mogą być adresowane do organów pozostających poza systemem administracji rządowej ( organ samorządu terytorialnego) – nie mogą rodzić po ich stronie obowiązku wykonania.
3. Nie mogą one samoistnie tworzyć obowiązków czy uprawnień obywateli, a w szczególności nie mogą stanowić podstawy decyzji wydawanych w postępowaniu administracyjnym.
Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty.
Zarządzenia są wydawane tylko na podstawie ustawy. Nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów.
Uchwały i zarządzenia podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem .
Konstytucja wyraźnie oddziela rozporządzenia jako akty powszechnie obowiązującego prawa, od katów prawa wewnętrznego. Tego rodzaju charakter posiadają w świetle uchwały RM i zarządzenia Ministrów.
Konstytucja podkreśla jednocześnie, że są to akty prawne mające wewnętrzny charakter, a ich obowiązywanie jest wysoce ograniczone, gdyż obowiązują one wyłącznie jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty.
Nie będąc źródłem powszechnie obowiązującego prawa uchwały i zarządzenia poddane zostały kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem.
Kontroli tej dokonuje Trybunał Konstytucyjny.
Zarządzenie publikowane jest w Monitorze Polskim.
14 Zasada państwa republikańskiego
Zasadę republikańską można rozumieć w aspekcie formalnym i w aspekcie materialnym.
W aspekcie formalnym – oznacza ona rezultat pewnego procesu historycznego, kiedy przeciwstawiano rzecz publiczną republikę – monarchii, jako pewnemu dobru rodów arystokratycznych, arystokratycznych, a monarchię przeciwstawiono republice – jako doboru publicznemu.
Materiale - pojęcie republiki utożsamiane jest z pojęciem dobra wspólnego tzn., że państwo jest dobrem wspólnym, jeżeli jest republiką i dba o interes każdej jednostki wspólnoty.
W Konstytucji jest stwierdzenie art. 1, że RP jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli, czyli jest republiką w sensie materialnym ( zaakceptowano tu materialny sens pojęcia republiki).
Rzeczpospolita troszczy się o dobro każdego obywatela.
Zasada państwa republikańskiego – oznacza wykluczenie władzy dziedziczenia monarchii.
17 Zasada państwa demokratycznego
Zasada państwa demokratycznego ma tradycje starożytne : demo = władza ludzi. Demokracja polega na tym, że suwerenem jest naród, czyli zbiorowość wszystkich obywateli.
Stanowi, że RP jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Idea demokratycznego państwa prawa spełnia się przez połączenie elementów formalnych z elementami materialnymi, do których współczesna doktryna zalicza przede wszystkim : zagwarantowanie i poszanowanie praw i wolności człowieka i obywatela zasadę suwerenności, zasadę pluralizmu politycznego, demokratyzm oparty na kierowaniu władz poprzez okresowo odbywane wolne wybory powszechne, zapewnienie udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji państwowych: ideą państwa socjalnego, opartą na realizacji zasad sprawiedliwości społecznej, niezależny i niezawisły sądowy wymiar sprawiedliwości, kontrolujący zarówno władzę ustawodawczą jak i wykonawczą.
Formalnymi gwarancjami przestrzegania prawa przez organy państwowe są wyspecjalizowane instytucje tj. Trybunał Konstytucyjny, rzecznik Praw Obywatelskich, NSA, Sądy Powszechne, NIK.
Demokratyczne państwo prawne to takie, w którym prawo odzwierciedla akceptowany społecznie system wartości, oparty na prawie naturalnym i standardach prawa międzynarodowego.
Istnieją trzy zasady państwa prawnego:
- aspekt formalny
- instytucjonalny
- materialny
Na aspekt formalny państwa składa się kilka elementów i zasad:
- musi istnieć system prawny uporządkowany hierarchicznie, dobry jakościowo, jednakowo spójny, publicznie opublikowany z objaśnieniami
- zasada legalności - organy władzy działają na podstawie prawa i w granicach prawa. Obywatel może więcej i wolno mu wszystko to, co nie jest prawem zakazane, organ natomiast może tyle i tylko tyle co zostało przez prawo przewidziane jako ich zadanie kompetencyjne.
Składa się z podstawowych wartości na których opiera się Konstytucja czyli na podstawowych wartościach godności człowieka i wynikającej z niej podstawowych praw: wolności, sprawiedliwości, pokoju społecznego. Zasada ta stanowi określone wymogi zgodnie z którymi zasada państwa prawnego to tylko takie prawo, które nie pozostaje w sprzeczności z tymi podstawowymi prawami człowieka.
21. Aspekt instytucjonalny państwa prawnego.
Chodzi tutaj o zasadę podziału władzy gwarancję praw i wolności. Zasada podziału władz była traktowana jako podstawowy akt funkcjono...
prawozaoczne