HISTORIA NEUROPSYCHOLOGII
1. KRANIOTOMIA
Procedura neurochirurgiczna – kraniotomia – to chirurg. otworzenie czaszki. Była szeroko stosowana, świadczą i tym prehistoryczne trepanowane czaszki odkryte w Europie, Ameryce półn, Amer. płdn, wyspy Płdn Pacyfiku. Instrumenty chirurg. robiono początkowo z obsydianu i kamienia wraz z rozw. cywilizacji narzędzia robiono z metalu, żelaza, brązu. Setki przykładów trepanacji z cywilizacji peruwiańskich od kultury Paracas ok. 3000 lat pne do cywiliz. lnków w XVI w n.e. Badania nad karaniotomiami wykonanymi w okresie prekolumbijskim dały nam przykłady:
1. operacji we wszystkich częściach czaszki.
2. otworów pooperacyjnych o różnych kształtach: okrągłych , owalnych, prostokątnych , trójkątnych, nieregularnych
3.narzedzi służących do kraniotomii z różnych epok: np dłuta, osteotomy, skalpele, refraktory, bandaże i opaski uciskowe.
Dowody na udane operacje – to przeżycie pacjenta: czaszki w kt. jest więcej niż jeden otwór pooperacyjny, zmiany kostne wokół oczu wskazują na różny czas operacji w życiu osoby.
Domyślne cele operacji: Gurdjian wymienia: bóle głowy, wypuszczenia demonów z wnętrza czaszki, zabiegi religijne i mistyczne, leczenie chirurgiczne ran czaszki odniesionych być może podczas walki - niektóre otwory pokrywano stopem srebra.
2. HIPOTEZY LOKALIZACYJNE
HIPOTEZA LOKALIZACJI KOMOROWEJ - zakłada ze procesy psychiczne czy władze umysłowe umiejscowione są w korach mózgu. Komory boczne uważano za 1-wsza komorę. Komora 3- stanowiła 2-gą komorę, komora 4 była trzecią komorą. Koncepcje te dlatego nazwano DOKTRYNA KOMOROWA FUNKCJI MOZGU. Po raz pierwszy sformułowali te doktrynę ojcowie kościoła - Nemezjusz i św. Augustyn na przełomie IV i V w n.e. Przetrwała bez zmian do początku Odrodzenia. Teoria komorowa wywodzi się z koncepcji Arystotelesa i Galena. Arystoteles: omówił poszcz. modalności zmysłowe i ich udział w spostrzeganiu. Jedność doznania zmysłowego wyjaśnił poprzez mechanizm integracji -sensus communis. Wśród czynności psychicznych zdolności myślenia i formułowania sądów wyodrębnił np. wyobraźnie ,fantazje, ocenianie, uwagę i pamięć. Te zdolności miały być później przypisane poszcz. komorom mózgowym przez Doktrynę Komorowa.
Galen: Teoria gazu psychicznego(pneumy). Doktryna ta przetrwała 1000 lat. Anatomia w pismach wielkich lekarzy arabskich z ok. X w: Awicenny, Hali Abassa, Rhazesa - w dużej mierze opierała się na tłumaczeniach T. Galena: sieć dziwna (rete mirabile),sieć występująca u zwierząt kopytnych a nie u ludzi. Gal o tym nie wiedział, opisał zatem mózg wołu nie człowieka.
Wezaliusz 1514-1564:z nim nastąpiła era górująca nad dogmatycznymi twierdzeniami przekazywanymi z pokolenia na pokolenie od czasów Galena. Wezaliusz - uczeń Sylwiusza. Wezaliusz opierał się na obserwacji w celu potwierdzenia dawnych koncepcji i sprawdzenia, czy obserw. nie rozmijają się z przyjętymi dogmatami. Rozbieżność miedzy anatomią i fizjologią utrzymywała się jeszcze długo w XX w.
Poszukiwanie organu mózgowego: XVII-XVlll w wielu badaczy poszukiwało jakąś jedną część mózgu kt. byłaby siedliskiem umysłu czy duszy. Próby te opierały się na spekulacjach nie zaś na obserwacjach klinicznych czy badaniach naukowych.
Najb znana jest teoria Kartezjusza: wg. niego szyszynka jest siedliskiem duszy, bo ma strategiczne położenie względem komór mózgowych, może ulegać oddziaływaniu i sama może oddziaływać na przepływ gazów.
Inni autorzy sądzili że ów organ mózgowy czy narząd duszy może być reprezentowany prze takie struktury jak: ciało prążkowane, istota biała lub ciało modzelowate.
Psychologia zdolności psychicznych o odrębnej lokalizacji: Procesy psychiczne dzielono na wiele osobnych, wyspecjalizowanych zdolności. Fakt ten przyspieszy' poszukiwanie podłoża takich zdolności czy władz umysłu. GALL - stworzył system zwany FRENOLOGIĄ - Mózg składa się z szeregu odrębnych organów, z kt. każdy odpowiada za odrębną wrodzona zdolność, tzn. istnieje tyle osobnych organów mózg. dla procesów psychicznych, ile jest zdolności. Gall podkreślał rolę kory mózgowej , w kt. lokalizował organy zdolności.
Flourens1794-1867: przeciwnik frenologii, zapoczątkował kierunek, kt. zaowocował holistyczną teorią funkcjonowania mózgu - funkcje psychiczne nie są zależne od poszczególnych części mózgu, lecz działa on jako całość.
3. BROCA A LOKALIZACJA MOWY
odkrycie związku okolicy czołowej z zaburzeniami mowy. Lokalizacja funkcji mowy w tylnej części lewego płata czołowego. Wyjątek od reguły to osoby leworęczne. Istnieje skrzyżowany związek miedzy preferencją dla ręki a dominacją polkulową dla mowy. Koncepcje ta teraz dopiero zaczyna się precyzować.
4.WERNICKE l POCZATKI WSPOLCZESNEJ NEUROPSYCHOLOGII
Wernicke opisał przypadek uszkodzenia lewego górnego zakrętu skroniowego - trudności w rozumieniu mowy. W połączeniu z odkryciem Broca oznaczało to że przynajmniej dwie rożne funkcje mogą ulec zaburzeniu na skutek uszkodzeń zlokalizowanych w dwóch rożnych miejscach. Wernicke zdał sobie sprawę jakie znaczenie dla powstawania złożonych czynności mają połączenia między rożnymi częściami mózgu. Wemicke - ojciec neuropsychologii.
Zaburzenia pamięci a mózg: Korsakow opisał związek między różnymi zaburzeniami psychicznymi a zapaleniem wielonerwowym. Pacjent - zachowana jasna świadomość lecz pobudzony, gdy w innych przypadkach pobudzenie występowało w stanie splątania. Większość pacjentów - widoczne objawy - zaburzenia amnestyczne. Korsakow zauważył że zespół amnestyczny może występować bez zapalenia wielonerwowego. Czynnikiem najczęściej występującym było nadużywanie alkoholu. Późniejsze badania wykazały, że uszkodzenia komórek i szlaków nerwowych położonych bardzo daleko od siebie mogą spowodować zaburzenie odrębnych podfunkcji ze złożonego zbioru funkcji zaliczanych do kategorii "pamięć i uczenie się".
Ribot 1839-2916 : jako pierwszy sformułował teorie pamięci i jej zaburzeń.
Twórcy map korowych: zaczęli na swoich schematach uwzględniać nowe dane takie jak: lokalizacja pierwotnych funkcji sensorycznych i motorycznych (określana głownie na podst. eksperym. na zwierzętach metoda drażnienia lub usuwania części mózgu), odnosząc je do mózgu człowieka i wskazując możliwe umiejscowienie wyższych procesów psychicznych - w wielu przypadkach spekulatywne.
5.CYTOARCHITEKTONlKA I MIELOARCHITEKTONIKA
Cytoarchitektonika - badanie architektury bądź rozmieszczenia komórek nerwowych, ich rodzaju i gęstości w warstwach kory mózgowej. Badanie to umożliwiło: odkrycie metod utrwalania i barwienia tkanki nerwowej, a dzięki temu możliwość analizowania populacji komórek. Techniki neurohistologiczne Ramona i Cajal - budowa kory mózgowej jest nie wszędzie jednakowa. Różnice w budowie mogą oznaczać różnice w zakresie funkcji. Wykazano związek między morfologią a funkcją w odniesieniu do okolic czuciowych i ruchowych kory – nadzieja, że to samo będzie możliwe w wypadku funkcji wyższych.
Mieloarchitektonika -badania nad budową włókien nerwowych w mózgu.
Flechsig 1849-1929 - wykrył powiązanie między tworzeniem się otoczki mielinowej włókien a rozwojem rożnych okolic kory. Sugerowało to, że podstawa neuronalna wyższych funkcji może znajdować się w układach korowo-podkorowych i nie jest ograniczona głownie do kory mózgowej.
Campbell: "Badania histologiczne nad lokalizacją funkcji mózgowych". Skorelowanie funkcji z budową histologiczną. Na jego mapie podzielono korę na 20 obszarów.
Brodmann 1909 - opracował mapę mózgu z wyodrębnionymi okolicami, liczba ich dochodzi obecnie do 50. Inni badacze zwiększyli liczbę podziałów, w niekt. klasyfikacjach wyróżnia się aż do 200.
6.NEUROPSYCHOLOGIA WSPOLCZESNA
Neuropsychologia - w wyniku zbiegania się danych empirycznych z dwóch dyscyplin - neurologii i psychologii, oraz modyfikowania na użytek jej metod specyficznych dla każdej z nich zasadnicze.
Łuria - dwa aspekty neuropsych. klinicznej:
1. znalezienie uszkodzeń mózgu odpowiedzialnych za specyficzne zaburzenia zachowania pozwoli na opracowanie metody wczesnej diagnozy i precyzyjnej lokalizacji uszkodzeń mózgu.
2. badanie neuropsych. powinno dać analizę czynnikową, prowadzącą do lepszego rozumienia elementów składowych złożonych funkcji psychicznych, za kt. jest odpowiedzialne działanie różnych części mózgu.
Dzięki temu można pogłębić wiedzę o naturze samych procesów psychicznych.
Cztery koncepcje neuropsychologii:
1. przyjęcie koncepcji zespołu objawów (podejście syndromologiczne), w odróżnieniu od nieproduktywnej "jednostkowej" koncepcji uszkodzenia mózgu.
2. przewartościowanie pojęcia "funkcji" i powstanie koncepcji układów funkcjonalnych jako neuronalnego podłoża procesów psychicznych 3. wykorzystanie "podwójnej dysocjacji" funkcji dla zwiększania pewności orzekania o związku między lezją anatomiczną a zaburzeniem zachowania
4.opracowanie koncepcji "zespołu dyskoneksji" dla wyjaśnienia nowych danych neuropsychologicznych i przewidywania innych.
7. ZESPOŁY NEUROPSYCHOLOGICZNE:
testy zawiodły jako narzędzie do pomiaru "uszkodzenia mózgu" więc lepsze opisywanie skutków zaburzeń funkcjonowania mózgu w kategoriach zespołów (syndromów).
Zespól objawów - analiza syndromologiczna:
Piercy i McFie - popierają anal. syndromologiczną. Pojęcie „zespołu objawów” pozwoliło na bardziej realistyczne zastosowanie psychologicznych technik testowych w celu uchwycenia schematu (wzorca układu) deficytów za pomocą odpowiednio dobranych metod pomiaru.
Kinsboume1971 - związek między konstelacją objawów przedmiotowych i subiektywnych (zwaną syndromem lub zespołem objawów) a obecnością choroby jest związkiem probabilistycznym, nie zaś związkiem stałym.
W neuropsychologii najważniejszym zadaniem jest zwiększanie stopnia pewności z jaką można formułować stwierdzenia probabilistyczne. Kinsbourne - w badaniach korelacyjnych należy posługiwać się trafnymi schematami eksperymentalnymi i metodami statystycznymi jak analiza skupień.
Diagnoza różnicowa - związana z interpretacją objawów przedmiotowych i subiektywnych jako zespołu. Podobne konstelacje objawów można zobaczyć w kilku różnych chorobach czy zaburzeniach. Zaleta metody diagnozy różnicowej - zawsze pozwala na postawienie hipotez zarówno dla potwierdzenia obecności danego zaburzenia, jak i dla wykluczenia innych zaburzeń.
Termin "Patognomiczny" - objaw przedmiotowy lub podmiotowy (subiektywny)charakterystyczny specyficznie dla danej choroby. Wieloznaczność - cechuje większość objawów przedmiotowych i subiektywnych.
Podejście syndromologiczne - przypomina rozróżnienie między klasyfikacją monotetyczną i politetyczną w taksomii biologicznej.
Grupa politetyczna - nie definiuje się żaden pojedynczy atrybut czy zbiór objawów przedmiotowych i subiektywnych.
Klasyfikacja politetyczna - do jednej grupy czy syndromu należy zaliczyć wszystkie te przypadki, kt. mają wystarczającą liczbę cech wspólnych ale żadna pojedyncza cecha ani nie jest konieczna, ani nie wystarczająca, aby zaliczyć jakiś organizm do danej grupy. Russell,Neuringer i Goldstein - pierwsza próba podejścia taksonomicznego do problemu uszkodzeń mózgu.
Opis zespołów w neuropsychologii ma charakter politetyczny - pozwala wstępnie zaliczyć pacjenta do jakiejś kategorii diagnostycznej, co potem sprawdza się w procesie różnicowej.
8.UKLADY FUNKCJONALNE
- jako podstawy złożonych funkcji psychicznych rozwijał ŁURIA. Termin FUNKCJA - dwa glowne znaczenia:
1. opisywanie funkcji poszczególnych komórek lub narządów.
2. pojecie to jest używane do opisywania bardziej złożonych procesów, wymagających zintegrowanego udziału szeregu tkanek i narządów w proc. funkcjonalnym np. funkcje trawienia, oddychania. Takie organizacje nazywamy ukladami funkcjonalnymi - koncepcja przydatna w diagnozie lokalizacyjnej. Podstawa anatomiczna ukł. funkcjonaln. :szereg obszarów korowych i podkorowych. Działają one harmonijnie i zespołowo dzięki łączącym je drogom nerwowym.
9.PODWOJNA DYSOCJACJA FUNKCJI
- pojęcie to wprowadzone przez TEUBERA 1955-1959 -dane świadczące o tym, że różnicowanie dotykowe ulega zaburzeniu przy jakimś innym uszkodzeniu nie upośledzającym zadań wzrokowych, przy czym stopień zaburzenia funkcji dotykowych jest porównywalny z głębokością przypuszczalnego deficytu wzrokowego po uszkodzeniach skroniowych.
Dysocjacje zgodne - uzupelniajace się - znalezienie jednej dysocjacji może nasunąć pomysł zastosowania w niekt. przypadkach odpowiedniego sprawdzianu w postaci "eksperymentu krzyżowego".
Zespół dyskoneksji - przerwanie połączeń - chirurgiczne przecięcie ciała modzelowatego w linii środkowej = przykład dyskoneksji.
1. zespoły dyskoneksji powstają na skutek uszkodzenia (Iezji) szlaków kojarzeniowych włókien nerwowwych.
2. szlaki te mogą przebiegać w obrębie jednej półkuli (wewnątrzpółkulowe) lub między dwiema półkulami (międzypółkulowe, czyli spoidłowe)
3. Zasada Flechsiga - pierwotne pola recepcyjne kory mają połączenia w obrębie nowej kory tylko z przyległymi okolicami kojarzeniowymi (asocjacyjnymi)
4. okolice kojarzeniowe (asocjacyjne) odbierają informacje.
5. Zasada Flechsiga - istnieją połączenia spoidłowe między korowymi obszarami kojarzeniowymi.
Dwa główne typy połączeń nerwowych:
1. Drogi łączące obszary w tej samej półkuli i(wewnatrzpółkulowe) zwane włóknami kojarzeniowymi (asocjacyjnymi)
2. Drogi łączące obie półkule (włókna miedzypółkulowe lub spoidłowe)
Podstawowe fonny dyskoneksji:
1. wewnątrzpółkulowa
2. międzypółkulowa
3. złożona - oba rodzaje połączeń zostają jednocześnie przerwane.
Opona Twarda (dura mater) - twarda zewnętrzna osłona mózgu ściśle przylega do wewnętrznej powierzchni czaszki.
Ścianki działowe opony tworzą:
1. sierp mózgu(falx cerebri)
2. namiot móżdżku (tentorium cerebelli)
Sierp mózgu - ścianka działowa między lewą i prawą półkulą mózgu.
Namiot móżdżku - oddziela tylną część półkul mózgowych (czyli piąty potyliczny) od umiejscowionego pod nimi móżdżku. Przez luźne końce przednich części namiotu kt. tworzą otwór przechodzi śródmózgowie.
Opona pajęcza (pajeczyńowka): druga opona mózgowa jest cienka, delikatna uboga w naczynia krw. jest przyczepiona za pomocą włókien do trzeciej opony.
Opona miękka: ściśle przylega do zakrętów półkul mozg. i wchodzi w bruzdy oddzielające poszczególne zakręty. Przestrzeń wypełniona płynem mózgowo - rdzeniowym (składający się gł. z wody) oddzielająca pajęczynówkę od opony miękkiej = jama podpajęczynówkowa.
Płyn mózgowo – rdzeniowy: rola bufora ochraniającego mózg i rdzeń kręgowy. Utrzymuje stałe ciśnienie wewn. czaszki.
2.UKLAD PRZESTRZENI PŁYNU MÓZGOWO - RDZENIOWEGO.
Komory mózgowe: 4 komory pol. ze sobą i kanałem środk. w górnej części rdz. kręgowego. Każda półkula zawiera jedna komorę boczną. Komory wypełnione płynem mózg-rdzeniowym. Można je podzielić:
1. róg przedni (czołowy)
2. trzon.
3. cześć środkowa (trójkąt)
4. róg dolny (skroniowy)
5. róg tylny (potyliczny)
Dwie teorie wyjaśniające powstawanie płynu mózg-rdzeniowego zakładając, że jest to:
1. proces filtracji czy dializy
2. proces wydzielania.
Wodogłowie: blokada przepływu płynu =miejscowe lub ogólne powiększenie komór, ze wzrostem ciśnienia śródczaszkowego i zanikiem przyległej tkanki mózgowej.
3.OGOLNA TOPOGRAFIA MOZGU:
Mózg - półkule mózgowe, pień mózgu, móżdżek.
Móżdżek - koordynacja ruchowa, kontrola napięcia mięśniowego, równowaga.
Półkule mózgu - pokrywa je pofałdowana istota szara (kora mózgowa)
Istota szara -skupiska neuronów (zwoje podstawy mózgu) Półkule mózgu podzielone szczelina podłużną mózgu.
Sierp mózgu -ścianka działowa między półkulami - lewa i prawa. Połączone są pośrodku pasmem istoty białej, ciałem modzelowatym. Półkula mózgu ma trzy powierzchnie:
1. wypukła = grzbietowo - boczna
2. spłaszczona = przyśrodkowa połączona z sierpem mózgu
3. dolna, podstawna.
Każda na podst. trzech bruzd dzieli półkule się na 4 główne obszary, platy:
1. bruzda boczna
2. bruzda środkowa.
3. ciemieniowo -potyliczna
4. limbiczny (brzeżny-rąbkowy).
Makroskopowe cechy zewnetrznej topografii mózgowia - 3 jego powierzchnie:
1. grzbietowo-boczna
2. przyśrodkowa.
3. podstawna.
Obszar pomiędzy bruzda okołośrodkową a bruzdą brzeżna = płacik okołośrodkowy.
Pole miedzy bruzda brzeżna a bruzda ciemieniowo-potyliczna = przedklinek.
Powierzchnia podstawna:
1. cześć mniejsza, przednia stanowi nadoczodołowa powierzchnia płata czołowego
2. większa, tylna część jest to powierzchnia podstawna płatów skroniowego i potylicznego.
5. PLAT LlMBICZNY I UKLAD LlMBICZNY:
zakręt obręczy u góry i zakręt hipokampa u dołu, zakręt spoidłowy, formacja hipokampa i zakręt zębaty .
Układ limbiczny: (brzeżny, rąbkowy) zespół struktur zawierający struktury płata limbicznego oraz biegun skroniowy, przednia część wyspy, tylna część powierzchni nadoczodołowej, płata czołowego oraz szereg jąder podkorowych.
Jądra podkorowe: jądra wzgórza, podwzgórza, przegrody i jądra migdałowate.
Krąg Papeza: hipokamp -sklepienie - ciała suteczkowate - wzgórze - kora obręczy - hipokamp.
6. UKLAD HIPOKAMPA:
jedna z pierwotnych części mózgu. Składa się z: zakrętu hipokampa i haka, formacji hipokampa, zakrętu zębatego, zakrętu tasiemeczkowego, nawleczki szarej, strzępka i sklepienia.
7. KORA MOZGOWA:
struktura kt. powstała najpóźniej. Składa się z 6 warstw komórkowych - odróżnia to nową korę od dawnej kory( prakory). Nowa kora to przeważająca część kory mózgu człow. Wcześniejszy związek kory dawnej z węchem = węchomozgowie.
Warstwy komórkowe kory mózgu:
1.Warstwa drobinowa - molekularna
2. Zewnętrzna warstwa ziarnista
3. Zewnętrzna warstwa piramidowa
4. Wewnętrzna warstwa ziarnista
5.Wewnętrzna warstwa piramidowa
6.Warstwa polimorficzna.
Funkcjonalne okolice kory: Okolica ruchowa - w zakręcie przedśrodkowyrn, okolica czuciowa - w zakręcie zaśrodkowym. Obie mają reprezentacje somatotopiczną. Pole wzrokowe - w korze płata potylicznego. Pole słuchowe - w zakrętach poprzecznych Heschla. Cześć kory za bruzdą środkową w płatach: ciemieniowym, skroniowym, potylicznym - odpowiada za integracje i przetwarzanie przepływających informacji sensorycznych.
8.PIEN MOZGU:
Składa się z 4 części:
1. rdzeń przedłużony
2. most.
3. śródmózgowie.
4. międzymózgowie. Zawiera też jądra nerwów czaszkowych odpow. za poszcz. zmysły. Międzymózgowie: nadwzgórze, wzgórze, zawzgórze, podwzgórze, niskowzgórze. Śródmózgowie: cieńsza cześć składa się: wzgórki górne (ruchy oczu i odruchy) i dolne (odbierają impulsy słuchowe) Grubsza cześć: konary mózgu. Konary mózgu: podzielone na cześć przednia i tylna przez istotę czarna. Most: na cześć duża przednia i mniejsza tylna (nakrywka) Tylna cześć: zawiera centralne skupisko kom. i włókien nerw. z tworem siatkowatym, jądro piąte szóste siódme i ósme nerwu czaszkowego. Twór siatkowaty: odpowiada za stan czuwania, pobudzenia organizmu.
Większa, brzuszna cześć mostu:
1. podłużne włókna zstępujące
2. poprzeczne włókna projekcyjne
3. jądra mostu.
Rdzeń przedłużony: przechodzi z rdzenia kręgowego w rdzeń przedłużony, wykazuje nast. cechy:
1. Zanika szczelina pośrodkowa przednia rdz. kręgowego.
2. Pojawia się skrzyżowanie dróg korowo - rdzeniowych
3. Z tylu pojawia się pęczek smukły i pęczek klinowaty.
4. Zamiast nerwowo rdzen. pojawiają się nerwy czaszkowe.
5. Pojawia się komora czwarta.
9. BUDOWA WEWNETRZNA POLKUL MOZGOWYCH:
Struktury wewnątrz półkul mózgowych:
1. istota biała
2. zwoje podstawy
3. komory boczne.
lstota biała: milion włókien, aksonów, komór. nerwowych. Włókna te dzielimy:
1. Kojarzeniowe wewnątrzpółkulowe - dwie grupy: włókna krótkie, włókna długie.
2. Międzypółkulowe, spoidłowe: ciało modzelowate, spoidło przednie, spoidło hipokampa
3. Projekcyjne (rzutowe): doprowadzające (dośrodkowe, aferentne) i odprowadzające ( odśrodkowe, eferentne )
Zwoje podstawy (basal gangilia): skupiska jąder podkorowych. Najważniejsze struktury: skorupa, gałka blada, jądro ogoniaste, ciało migdałowate.
10. UKRWIENIE MOZGOWIA:
Zaopatrzenie mózgu w krew pochodzi z dwóch gł. par tętnic:
1. szyjnych wewnętrznych
2. kregowych.
1. TĘTNICA SZYJNA - 1.tętnica przednia mózgu - szereg gałęzi o na...
witu1