Szczygieł‚_Jerzy_-_Po_kocich_łbach.pdf

JERZY SZCZYGIEł PO KOCICH

łbach

JERZY SZCZYGIEŁ

19 SS

Okładkę i kartę tytułową projektował ZBIGNIEW RYCHLICKI

Ilustrował

KAZIMIERZ HAŁAJKIEWICZ

Pachniało kwitnącą brzozą. Siedząc skulony na murku, wdychał ten zapach z

ciepłym powietrzem, które jak przedziwne światło rozjaśniało jego mózg,

wypełniało piersi i całe ciało. Słońce paliło go w plecy i kark. Prawie drzemał,

z głową wspartą na kolanach.

A może to jedynie sen i w rzeczywistości jest jak dawniej w Puławach, na wale

koło strzelnicy lub na chodniku przed domem, gdzie tak bardzo lubił wczesnym

ranem grzać się w pierwszym słońcu. Cała ta podróż do Zakładu, a potem rozmowy,

wysiadywanie w poczekalniach i ten cichy, niby wymarły dom Św. Stanisława - to

niewątpliwie sen.

Często miewał w ostatnim roku niezwykłe sny. Męczyły go w nich i prześladowały

rozmaite stwory, zaskakiwały niezwykłe sytuacje.

Dłońmi dotknął nagrzanego, chropowatego cementu.

Nie, żadna złuda. Słyszy szum pobliskiej brzozy, czuje jej zapach. Prawdziwe

jest słońce. Prawdziwy jest on sam i wszystko, co rozciąga się dookoła. Puławy

leżą daleko, tak daleko, jak odległe jest jego życie sprzed wypadku.

- Nie trzeba myśleć i wracać do przeszłości. Przed sobą masz długie życie.

Dlaczego to wuj powiedział? Przecież nie poskarżył się ani słowem na swój los,

nie zdradził niczym tego, co naprawdę czuł. Chciał, by wuj wracając do Puław

wiedział i powtarzał innym, że Zakład jest wspaniały, taki, jakim on, Tadek,

wymarzył go sobie.

Właściwie spodziewał się czegoś innego. Czekał na ten dzień niby na niezwykłe

święto. Tymczasem pierwsze godziny zmroziły go. Chłodne, rzeczowe pytania,

kierowane do wuja, przypominały magi- 5

strackie biuro. Tam również urzędnik odnosił się nieufnie podczas spisywania

danych, jakich zażądała szkoła dla ociemniałych od władz miejskich.

Ilekroć dawniej przechodził obok magistratu, wielka, przysadzista bryła,

zawieszona na wiślanej skarpie, przytłaczała go. Małe, zakratowane okienka,

osadzone w grubych murach, przypominały więzienie. Nigdy przedtem nie był w

środku. Kiedy wszedł tam, trzymając się ramienia wuja, był jak sparaliżowany. W

powietrzu unosiła się woń stęchlizny, którą wydzielają stare, zapisane papiery.

Biura Zakładu pachniały podobnie. A i ten dom Św. Stanisława przejmował jakimś

obcym chłodem nie mającym nic wspólnego z wyobrażeniami, które wytworzył sobie o

tej upragnionej szkole.

Ocknął się i podniósł głowę, usłyszawszy chrzęst czyichś kroków na żwirowej

alejce. Stąpania były lekkie i szybkie. To mogła być tylko kobieta i na pewno

widząca. Szła pewnie, a spod jej bucików toczyły się drobne kamyki. Słyszał ich

cichy szmer.

Podniósł się i stał teraz przy murku. Nie wiadomo dlaczego, poczuł do idącej

sympatię.

- Dzień dobry - powiedział, gdy znalazła się blisko.

Kroki umilkły. Długą chwilę trwała cisza. Już zwątpił, czy stoi przed nim, kiedy

naraz spytała:

- Jak ty się nazywasz?

Głos miała melodyjny i łamiący się, jakby z niepewności.

- Tadek Różański. Jestem nowym uczniem. Przyjechałem dziś rano.

- A dlaczego nie jesteś na zajęciach?

- Będę chodził na lekcje od poniedziałku.

- Do której klasy?

- Przed wypadkiem byłem w szóstej.

- Na pewno nieraz jeszcze spotkamy się. Do widzenia.

Nim zdążył odpowiedzieć, skrzypnęły drzwi i spiesznie weszła do budynku. W tym

momencie dom Św. Stanisława jakby poruszył się -z wielu naraz okien dobiegły

głosy, rozległy się też dźwięki fortepianu. Ktoś w zawrotnym tempie zaczął

ćwiczyć gamy.

„Koniec lekcji" - pomyślał i raptem przeląkł się. Zaraz wybiegną ze szkoły, z

różnych klas, całą gromadą, otoczą go, zaczną pytać.

Podobnie było i w Puławach, gdy zjawiał się nowy uczeń. Na przerwie albo po

lekcjach opadali go chmarą, aż wyciągnęli z niego

wszystko, co ich interesowało, przyjrzeli się uważnie, ocenili, a gdy było

trzeba, to i zmierzyli na pięści. Zawsze lepiej wiedzieć, z kim ma się do

czynienia.

Ale zląkł się jeszcze czegoś innego. Nigdy dotychczas nie zetknął się i nie

rozmawiał z niewidomymi. Jak to będzie? Chciał odwlec tę chwilę, przysłuchać się

najpierw, poobserwować z boku, jak zachowują się między sobą, o czym mówią.

Nagle poczuł pod stopami żwirową alejkę. Początkowo szedł z wahaniem, a potem

już coraz śmielej. Tu nie może mu nic grozić, to przecież teren, po którym

chodzą. Zwolnił, gdy tony fortepianu znacznie przycichły. Żwir pozostał w tyle.

Pod butami miał teraz trawę. Pochylił się i dotknął jej. Była puszysta,

delikatna, prawdziwie majowa. Pomyślał, że powinien się cofnąć i odszukać z

powrotem żwirową alejkę, ale nad sobą słyszał cichy szum drzew, w nozdrza

chwytał gorący podmuch pełen żywicznego aromatu...

Wyciągnął ręce. Pień sosny miał korę chropowatą. W głębokich pęknięciach rósł

drobniutki mech.

I naraz zobaczył drzewa, cieniste polany między nimi, kołyszące się w górze

zielone korony, wysokie niebieskie niebo i tysiąc innych barw i kształtów

soczystych, oszałamiających. Był w lesie, w prawdziwym. Dotykał sosny

brunatnoszarej od dołu, złocistej w pęknięciach od żywicy, wyżej czerwonej,

przechodzącej w żółć, a na koniec w zieleń igliwia.

Tyle razy oglądał takie drzewa. Mógłby je rysować w pamięci. Chociaż na oczach

ma ciemne okulary, nie przeszkadza mu to widzieć wszystkiego w najdrobniejszych

szczegółach. To, co dostrzega, jest nie na zewnątrz, lecz gdzieś w nim, wiąże

się ściśle z Puławami, z włóczęgą po tamtejszych lasach, z krajobrazem, który

utrwalił i zachował w pamięci na zawsze.

Cieszy go ten las, którego cząstki dotyka. On czyni tę szkołę, tak długo

wyczekiwaną i nagle tak obcą, miejscem bliskim. Trzeba być tylko cierpliwym.

Początkowo wszystko jest niezrozumiałe i obce. Tak też bywa i z ludźmi. Przy

pierwszym spotkaniu trudno ich niekiedy pojąć, wydają się zagadkowi, niedostępni

i dopiero po pewnym czasie ich pancerz jakby zanika.

Gdyby od razu w styczniu przyjechał, już znałby wszystkich. Ale nie od niego to

zależało. Długie tygodnie choroby, a później ten list, aby się wstrzymał z

przyjazdem do ferii wiosennych.

Często w nocy nie mógł zasnąć. Bał się, że szkoła w ogóle odmówi przyjęcia go w

swoje mury. Kilkakrotnie śniło mu się, że nie ma żadnej takiej szkoły, to tylko

wytwór jego wyobraźni. Innym razem budził się przerażony^ bo we śnie powiedział

mu ktoś, że cała ta szkoła to zwykły żart, wymyślony po to, by z niego zakpić.

Dwukrotnie posyłał listy, przypominając o sobie, i niespokojny czekał na

odpowiedź.

I teraz jest już na miejscu. Powinien być szczęśliwy, cieszyć się, wszedł

przecież na drogę, która doprowadzi go do wymarzonego celu. Za miesiąc będzie

znał otoczenie i poczuje się jednym z tych chłopców, zagłębi w pracy. Nie

zmarnuje ani jednej chwili. Przekona wszystkich, że warto było otworzyć mu

drzwi.

Już był spokojny. Odłamał kawałek kory, kruszył ją w palcach i, wsparty plecami

o pień, poddawał się słońcu padającemu na twarz i całe ciało. Łopatkami wyczuwał

siłę drzewa. Moc płynąca przez słoje przelewała mu się do krwi. Był potężny,

wysoki, wszechmocny i nieskończenie szczęśliwy, po raz pierwszy od tylu

miesięcy. Już nie obawiał się spotkania z gromadą niewidomych kolegów, nie lękał

się nowego. Wierzył w siebie, w swoją wytrwałość i w nieprzebrany zapał.

Odnalazł żwirową ścieżkę. Po kilkudziesięciu krokach przystanął. Umilkł

fortepian, żadne inne głosy nie dobiegały od Św. Stanisława. Teraz stąpał

ostrożniej. Zaraz powinien być murek, na którym przedtem siedział.

Raptem blisko stuknęły drzwi i ktoś spiesznie przeszedł obok niego. Poznał te

kroki. To była ta sama kobieta. A jednak nie zwróciła na niego uwagi, nie

odezwała się. Dłuższy czas odprowadzał ją w myślach, aż jej szybkie stąpania

pomieszały się z krzykiem ptaków i szumem liści pobliskiej brzozy.

- Już pora na obiad. Gdzie byłeś?

Jasny męski głos zaskoczył go. Dopiero po pauzie odparł:

- Chodziłem tu blisko. Chciałem poznać drogę.

- Po co ci droga? Chcesz uciekać z Zakładu?

Uprzytomnił sobie, że właśnie o tym myślał podświadomie tam, przy pniu.

- Nie. Nigdy tego nie zrobię.

- No to jesteś wyjątkiem. Wszyscy chłopcy, przyjeżdżający tu pierwszy raz,

próbują ucieczki.

- Dlaczego?

- Wolą być w domu. Może boją się pracy i nowych warunków.

- Ja się niczego nie boję.

- Jesteś zarozumiały. Pewność siebie nie zawsze jest pożądana, szczególnie gdy

wiele trzeba się nauczyć.

Nie odpowiedział. Dał się prowadzić przez korytarze, czując odruchowo, że ten

człowiek nie zrozumie go.

Zorientował się natychmiast, że są w stołówce. Powietrze pachniało kiszoną

kapustą i przypalonym mięsem. Spokojny, niski, kobiecy głos dobiegał z głębi

sali:

- Ja wiem, gdzie ona kwitnie! - powiedziała szczęśliwa matka, która przyszła ze

swoim małym dzieckiem do łoża królowej. - Wiem, gdzie można znaleźć

najpiękniejszą różę świata! Różę, która jest wyrazem najwznioślejszej i

najczystszej miłości! Ona kwitnie na różowych policzkach mego drogiego dziecka,

kiedy zaróżowione otwiera oczy ze snu i śmieje się do mnie, pełne miłości...

Stał bezradnie. Ze wszystkich stron słyszał ciche podzwanianie łyżek i widelców.

Domyślił się, że kobieta czyta coś dla wszystkich głośno. Naraz przerwała.

- Chłopcy - mówiła podchodząc - właśnie wszedł do sali wasz nowy kolega.

Przyjechał dziś rano. Będzie w grupie średniej, u pana Kozuby. Przedstaw się

wszystkim głośno - powiedziała.

- Nazywam się Tadek Różański.

- Jak?

- Tu nie słychać!

- Co za głos! Beknął jak cap!

Wołano z różnych miejsc. Padały i inne uwagi przy wtórze śmiechu.

- Jak on wygląda, proszę pani? Ma mysie uszy? A może kozią bródkę?

- Spokój! - zawołał mężczyzna, który go tu przyprowadził. — Zachowujecie się jak

dzikusy. Zdaje się, że kilku z was ma ochotę dziś dodatkowo zmywać naczynia.

Zapadła idealna cisza. Stołówka jakby opustoszała. Chłopcy wstrzymali nawet

oddechy.

- Tu będzie twoje stałe miejsce - podprowadził Tadka do stołu i pomógł usiąść na

krześle. - Umiesz jeść łyżką?

Kilka osób nie wytrzymało, parsknęło śmiechem.

- Sikorski, Kamiński, Malec, zgłosicie się do mnie po obiedzie. Pytałem, czy

umiesz jeść łyżką?

- Tak - powiedział hamując wzburzenie.

- A widelcem?

- Chyba nie jestem dziecko — powiedział czując, że lada chwila znów rozpęta się

śmiech.

- No, zobaczę, jak będziesz jadł.

- Słuchajcie - podjęła kobieta - będę czytała dalej.

Siedział chmurny, z rękami na kolanach. Sąsiad z lewej trącił go raz i drugi

butem.

- Dlaczego nie jesz? - mężczyzna pochylił się nad nim.

- Nie jestem głodny - odparł.

- Co, obraziłeś się na mnie? Nie odpowiadał.

- Bierz łyżkę i jedz. Za dziesięć minut wszyscy wstajemy od stołu. A jednak

cieszył się przedwcześnie. Tak, teraz uciekłby, i to bez

wahania, wszystko jedno dokąd.

- Jedz - szepnął kolega z lewej, szturchając go. - Nie bądź głupi. Kolacja o

siódmej. Dziś będzie kukurydzianka.

- Wilczek, wyjdź ze stołówki!

- Proszę pana, ale ja tylko mu powiedziałem, żeby jadł.

- Wyjdź ze stołówki! - ton mężczyzny był kategoryczny.

- Słuchajcie, jeśli będziecie się w ten sposób zachowywać w czasie posiłków, nie

będę wam czytała.

W parę minut potem wszyscy podnieśli się na komendę i monotonnym chórem, w

przyśpieszonym tempie odmówili dziękczynną modlitwę po obiedzie.

Chłopcy gromadnie ruszyli do wyjścia.

- Gdzie ten nowy z capim głosem? - wołał któryś.

- Mamy go!

- Puść, to nie ja! - wrzasnął ktoś.

Stał oszołomiony, dotykając ręką brzegu stołu. Czekał, że zaraz podejdzie ów

mężczyzna. Zamiast niego zbliżyła się jakaś kobieta.

- Siądź, synu. Jestem siostra Beata. Pomogę ci zjeść.

- Nie jestem głodny - powiedział.

- Nie upieraj się. Siadaj. Trzeba było panu Kozubie odpowiedzieć grzecznie, gdy

pytał się, czy umiesz jeść widelcem. Nie wszyscy nowi

potrafią. A na chłopców nie zważaj, zawsze się śmieją. Za kilka dni będziesz

taki sam jak oni.

- Nigdy taki nie będę!

- Jedz - podała mu do ręki łyżkę. - Inaczej spóźnisz się na zbiorowy spacer.

Kiedy dotknęła dłonią jego włosów, poczuł na karku i plecach niezwykły dreszcz.

Nadludzkim wysiłkiem zapanował, by się nie rozpłakać. Szybko zjadł zupę, a potem

drugie danie. Był głodny, i to bardzo. Nie spodziewał się, że mu będzie tak

wszystko smakowało.

- Ja jestem tu zawsze. Zachodź czasem do mnie, to mi pomożesz-powiedziała

siostra Beata, odprowadzając go do drzwi.

- O, wyszedł ten nowy! - zawołał piskliwy głos. Ledwo stanął na korytarzu, już

otoczyli go gromadą.

- Wysoki? Pokażcie.

- Wysoki, ale chudy.

- Odpieprzcie się ode mnie! - odtrącił ich szorstko.

- Uhu - gwizdnął któryś. - To ptaszek chowany na ulicy, zna słownik.

- Czego wy chcecie ode mnie?

- Chcieliśmy cię pobrajlować.

- Ehe, on na pewno nie wie, co to znaczy: „pobrajlować".

- Ty, Kapuśniak, odczep się od niego!

Chłopak, który to powiedział, musiał być starszy, miał niski, sympatyczny głos.

- Dopiero przyjechał i musicie mu od razu dokuczać? - mówił. -Jestem Franek.

Podaj łapę i nie zważaj na tych świnioryjców!

- Różański, nie daj się! Franek cię tak podchodzi, a później zrobi z ciebie

balona przed wszystkimi!

- Nie słuchaj - rzekł Franek. - Chodź, pójdziemy razem na spacer. Już trzeba się

ustawiać przed domem.

Franek szedł pewnie i szybko. Tadek zastanawiał się, czy on widzi. Dopiero

kiedy, podążając za nim, uderzył czołem o skrzydło drzwi, wyszarpnął ramię.

- Czego stanąłeś? - spytał Franek.

- Pójdę sam - powiedział rozcierając czoło.

- Sam to nie pójdziesz, trzeba parami.

- W takim razie nie pójdę wcale. Kilku chłopców wybuchnęło śmiechem.

- O, to ty jeszcze nie znasz pana Kozuby i regulaminu!

¦ - Słuchaj - Franek ponownie wziął go pod ramię. - Zauważyłem, że uderzyłeś się

o drzwi, ale sam jestem ślepy. Nie zrobiłem tego umyślnie. Nie daj im się

prowokować i chodź ze mną. Opowiem ci, jak tu jest. Przez to unikniesz wielu

kłopotów. Wahał się krótko.

- Dobrze - powiedział. - Ale jeśli chcesz ze mnie zadrwić, to pamiętaj, nie

ujdzie ci to na sucho.

- Jeśli tak stawiasz sprawę, mam cię gdzieś!

- Ustawić się parami, prędzej! - głos Kozuby smagnął jak batem. - Ile razy wam

mówiłem, a tymczasem zachowujecie się jak barany. Gąsiorek, ty pójdziesz z

Różańskim.

- Proszę pana, ja się umówiłem z Malcem! - zawołał oburzony Gąsiorek.

- Nie dyskutuj! Pierwsze pary ruszać!

- Gdzie dziś idziemy, proszę pana?

- Skręcajcie na Górę Ojca.

- A może do Sierakowa nad jeziorko?

- I we wsi dawno nie byliśmy - dodał inny.

- On chce do Sierakowa, bo ostatnio tam chodzą dziewczyny. Powstał hałas i

śmiechy. Pan Kozuba nie odzywał się, dopiero po

pewnym czasie jego gwizdek rozległ się gdzieś z przodu.

- Jeśli chcesz - powiedział Gąsiorek - możemy się urwać. Przyłączymy się, gdy

będą wracać. Znam w alei topolowej świetną kryjówkę.

- Dobra - zgodził się.

- Tylko pamiętaj, jeśli wpadniemy, mów, że zabłądziliśmy, inaczej kiepsko z

nami.

Bolały go palce od wykluwania liter. Papier był gruby, a dłutko wyślizgiwało się

z dłoni. Trudno też było za każdym razem trafić dokładnie w to samo miejsce

prostokąta złożonego z sześciu punktów.

- Nie śpiesz się, bądź cierpliwy - powtarzał pan Mollin. - Szybkość wyćwiczysz

sobie później. Najważniejsze, abyś poznał teraz

genialną prostotę tego alfabetu i opanował wszystkie sześćdziesiąt trzy znaki.

Głos miał nieco rozwlekły i przytłumiony, lecz Tadek lubił te lekcje z nim.

Nigdzie nie czuł się tak dobrze jak w tym ciasnym pokoiku, swoją wielkością

przypominającym bardziej komórkę aniżeli klasę. Miejsca starczało najwyżej dla

dwóch uczniów i pana Mollina, który zresztą zwykle stał przy otwartym okienku i

nerwowo wydmuchiwał na zewnątrz dym tytoniowy. Palił nieustannie.

- Skończyłeś pisać „P'?

- Jeszcze mam dwa rządki.

- Dobrze. Za dziesięć minut przerwa. Od „G" do „J" napiszesz w domu, każdą

literę po osiem rządków. Wypadnie akurat pełna tabliczka.

Kiedy wykłuł ostatni znak, palce miał zdrętwiałe.

- No co, trudne? - spytał pan Mollin, biorąc kartkę.

- Nie bardzo - powiedział.

- Dobrze. Tym razem prawie idealnie. W jednym miejscu opuściłeś sześciopunkt.

Zresztą zobacz sam, jakie równiutkie. Piórem, braciszku, byś tak nie napisał.

Czytaj zawsze jednocześnie czubkami palców prawej i lewej ręki. Tylko w ten

sposób nabierzesz dużej biegłości.

- Wydaje mi się niemożliwe nauczyć się czytać. Wszystkie kropki zlewają się i

przypominają sypką kaszę rozrzuconą na papierze.

- Jeszcze dwa, trzy dni i cała ta kasza będzie zrozumiała. Postaraj się każdą

wolną chwilę poświęcać na oglądanie książki brajlowskiej.

Pan Mollin położył łagodnie rękę na jego ramieniu.

- Miałem takiego chłopca na lekcjach, który nigdy przedtem nie uczył się. Nie

wiedział, co to są litery, jak ułożyć z nich wyraz. Nigdy nie chodził do szkoły.

Ale kiedy jednego razu opowiedziałem mu fragment pewnej książki podróżniczej,

tak się zapalił, by samemu ją przeczytać, że w ciągu pięciu dni poznał doskonale

alfabet i już nieźle ją sylabizował. Później wziął drugą i trzecią książkę. W

ciągu paru miesięcy stał się najzagorzalszym brajlowskim czytelnikiem, jakiego

zdarzyło mi się w życiu spotkać, a uczę, mój kochany, już ćwierć wieku. Wszystko

zależy do tego, na ile się chce.

- Ja też chcę - bronił się Tadek - ale...

- Dopiero czwarty dzień. Wrócimy do tej rozmowy za pewien czas, zobaczymy, co

powiesz.

• - Proszę pana, co mi to da, że będę czytał brajlem? Przecież poza Zakładem

nigdzie takich książek nie ma. Dawniej nie widziałem książki brajlowskiej' i

nikt w moim otoczeniu też jej nie widział. Podobnie jest z pisaniem. Chciałbym

do kogoś napisać list, obiecałem, lecz co z tego?! Ona i tak tego nie przeczyta.

- To prawda - przyznał pan Mollin. - Pismo brajla najbardziej przydatne jest w

szkole, ale to już niemało. Możesz tutaj czytać, uczyć się samodzielnie. A jeśli

chodzi o pisanie listów do osób nie znających brajla, widzących, to zupełnie

inna sprawa.

Znów przybliżył się do okna i zapalił papierosa.

- Ja wiem, że panna Numińska ma w czwartki wyznaczone godziny na pisanie nam

listów - podjął Tadek z wahaniem - ale nie chciałbym z nią pisać.

- Tak, tak, rozumiem cię. Dla mnie to było też zawsze krępujące. Niestety my,

wszyscy niewidomi, podobnych sytuacji nie unikniemy, dopóki nie znajdziemy sobie

kogoś zaufanego. A najlepiej bliską osobę nauczyć brajla. Nie święci garnki

lepią, a myślę, że łatwiej nauczyć się pisać i czytać tym systemem niż lepić

garnki. Co zaś tyczy się tego listu, to może byś spróbował napisać zwyczajnie

ołówkiem? Mam czysty papier i taką specjalną ramkę z linijkami. Mogę ci

pożyczyć.

- Ale jak zaadresować list?

- Ach, to już drobiazg. Napiszesz, włożysz w kopertę, podasz mi adres, a resztę

ja załatwię. Chyba że to jest taki list, który na przykład mógłbyś mnie

podyktować. Mam w domu maszynę, bez trudu więc przepisałbym.

- Nie chciałbym robić panu kłopotu.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: