Przybylska Krystyna - Wychowanie muzyczne w przedszkolu.doc

BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA NAUCZYCIELA PRZEDSZKOLA

Krgstgna Przjjbjjlska

Wychowanie muzyczne wprzedszkolu

ZAKŁADY DLA NIEWIDOMY

w    Laskach 05-081 Laski Warszawskie

24.03  :?-£'

•? -j 1   7  A '-,    >   - 2 ">.   o

J.   ~ -^    '    _   •   J    „' .        W ^      J l    »•_

Wydaujnictiua Szkolne

i Pedagogiczne- 2AKŁADY DLA N!EW!DO/AVf

w    Loskcic-h G5-081  La»ki Wsrszcwskie

BIBLIOTEKA   PEDAGOGICZNA   NAUCZYCIELA

PRZEDSZKOLA

Jt

I

Program

wychowania muzycznego w przedszkolu

Projekt okładki i ukladu  typograficznego Tadeusz Piętrzy*

Nuty Zespól

Redaktor techniczny Joanna Kratoezykiemc

Korektorzy Irena Kmiotek Witold Darmetko

is* by Wydala «*. , Pedale,

ISBN 83-02-00026-4

Szkolne ,. ie drugie. Nakład

^   U 625,32 wyd. .7.26 ,      Uano do druku 7 V  1980 r. . nrPS847,209,k. Cena , 39,

82x10+ cm   . . ul. KonumarsUa l

W Programie wychowania w przedszkolu, zatwierdzonym przez ministra oświaty i wychowania decyzją z dnia 18 kwietnia 1973 r. (nr IPS PNI-49/73), a obowiązu­jącym od dnia l września 1973 r., podkreślone jest znaczenie okresu przedszkolnego dla całego dalszego rozwoju dziecka. Program zawiera wskazania, jak nale­ży organizować w różnych sytuacjach i okolicznościach planowe oddziaływania wychowawcze w przedszkolu, aby zapewnić dzieciom możliwość wszechstronnego rozwoju. Wytyczone cztery kierunki działań odpo­wiadają czterem dziedzinom wychowania: zdrowot-go, społeczno-moralnego, umysłowego i estetycznego, z podkreśleniem jednak, że wszystkie wymienione dzie-

dziny odnoszą się do całokształtu osobowości dziecka. Treści   wychowania   zdrowotnego,   społeczno-moral-nego, umysłowego i estetycznego przenikają się wza­jemnie stwarzając możliwość jednoczesnego realizowa­nia różnorodnych zadań wychowawczych. Rozwój oso­bowości dziecka staje się w ten sposób  rezultatem wielostronnego, intensywnego uczestniczenia w działa­niu, przeżywaniu i poznawaniu otaczającego świata1. Wszystko, co dzieje się w przedszkolu, dotyczy wszel­kich spraw dziecka, a poszczególne zadania wychowaw­cze powinny prowadzić do jego wszechstronnego roz­woju.

Podstawową  działalnością  dziecka w  okresie  przed­szkolnym jest zabawa. Wytyczne programu uwzględ­niają różnice rozwojowe dzieci w zależności od ich wieku. Kolejno omawiane są zadania stawiane dzie­ciom trzy-, cztero-, pięcio- i sześcioletnim. Hasła dotyczące wychowania muzycznego w przed­szkolu podane są w programie w dziale wychowania estetycznego pod nazwą „umuzykalnienie". Program jest zróżnicowany dla każdej grupy dzieci. Mieści się w nim wiele form muzyczno-ruchowych. Duża ruchliwość dzieci w wieku przedszkolnym, szybki rozwój i doskonalenie się narządów oddychania, krąże­nia, sprawności motorycznych, wzrastająca siła mięśni i kośćca sprawiają, że wszelkie zajęcia związane z ru­chem są dla dziecka istotną potrzebą. Cały organizm dziecka rozwija  się  stopniowo  i  zależnie  od  trybu życia. Wszechstronny trening odgrywa w tym rozwoju

doniosłą rolę.

Rozwój ruchowy łączy się bardzo ze sferą psychiczną. Celowość i zręczność ruchów, ich precyzja, odbywają się pod kontrolą wzroku, woli i uwagi. Takie ćwiczenia i trening przewijają się w zabawie — podstawowej

1 Por

.: „Wychowanie w Przedszkolu" 1973 nr 7/8, s. 346.

działalności dziecka~w wieku przedszkolnym. Znajduje to odbicie w programie różnych zajęć wychowania przedszkolnego. Również zadania wychowania mu­zycznego w przedszkolu uwzględniają potrzebę aktyw­nej ruchliwości dziecka w tym okresie życia. Formy wspólne dla wszystkich roczników dzieci w przedszkolu, poczynając od trzylatków, to: słuchanie piosenek śpiewanych przez wychowawczynię, śpiewa­nie piosenek, zabawy ze śpiewem, zabawy rytmiczne przy akompaniamencie dowolnego instrumentu mu­zycznego.

Dzieci czteroletnie zaczynają posługiwać się instru­mentami perkusyjnymi, grając indywidualnie na takich, na których technika gry jest najłatwiejsza (grzechotka, kołatka, tamburyno ł bębenek bez pałeczki). Dzieci pięcioletnie grają już na większej ilości instru­mentów (trójkąt metalowy i bębenek z pałeczką) i uczą si? gry zbiorowej. Grają też zespołowo na jednym rodzaju instrumentów. Wprowadza się w tej grupie dzieci taneczne zabawy ze śpiewem jako przygotowa­nie do tańców.

Grupa dzieci sześcioletnich realizuje wszystkie formy zajęć, przewidziane programem. Stosuje się w tej grupie grę na wszystkich instrumentach perkusyjnych (grze­chotki, kołatki, bębenki, tamburyno, trójkąty metalowe i talerze metalowe) oraz wprowadza się próby dyry­gowania grającym zespołem. Dzieci w tej grupie uczą się już też prostych tańców, słuchają muzyki żywej oraz audycji radiowych.

Program przewiduje prowadzenie zajęć wychowania muzycznego w przedszkolu dwa razy w tygodniu. Oprócz organizowanych zajęć z tego działu stosuje się bardzo często ich elementy łącznie z innymi działami programu. Różne formy wychowania muzycznego prze­wijają się więc przy różnych okazjach pobytu dziecka w przedszkolu.

Tendencje nowego programu zmierzają do większego uaktywnienia dzieci, do rezygnowania w znacznej części z metod podających.

Dziecko ma być nie przedmiotem, lecz podmiotem wychowania. Należy więc bardziej nawiązywać do zainteresowań i potrzeb dziecka zgodnie z jego psy­chicznym i fizycznym rozwojem oraz stwarzać sytuacje i okazje do działania praktycznego i do wiązania prakty­ki z teoretyczną wiedzą.

Program umuzykalniania w przedszkolu porządkuje zagadnienia muzycznej działalności dziecka następu­jąco:

a) słuchanie,

b) działanie,

c) tworzenie.

Najpierw wyszczególnione są różne formy zajęć od­noszących się do słuchania, następnie wymienione zos­tały formy dotyczące wykonywania muzyki przez dzieci. Zasygnalizowane zostały w programie również elemen­ty uwzględniające własną twórczość dzieci. Słuchanie może być realizowane przez spostrzeganie i określanie zjawisk akustycznych z otoczenia, takich jak warkot przelatującego samolotu, śpiew ptaków itp., oraz rozpoznawanie zjawisk akustycznych pochodzą­cych z tego samego źródła dźwięku, jak np. odgłos piłki padającej na podłogę, rzuconej na krzesełko, na sto­lik itp. Wywoływanie i rozpoznawanie dźwięków pocho­dzących z różnych źródeł ma się odbywać początkowo pod kontrolą wzroku, a następnie dzieci mogą kierować się przy ich rozpoznawaniu wyłącznie słuchem. Słuchanie śpiewu nauczycielki to forma, w której łączy się   oddziaływanie   muzyki  i   treści   słownej.    Słowo śpiewane jest często elementem ułatwiającym słuchanie, gdyż dzieci koncentrują swoją uwagę na treści piosenki. Słuchanie muzyki instrumentalnej jest formą już nieco trudniejszą. Brak treści słownej, jaka występuje w pio-

senkach, utrudnia dzieciom skupienie się na słucha­nym utworze, przy czym łatwiejsze jest dla nich słu­chanie muzyki żywej niż mechanicznej. Słuchanie muzyki żywej, odbieranej przez dzieci bez­pośrednio połączone jest z obserwacją wykonawców i instrumentów, na których utwór jest grany. Muzyka mechaniczna zarówno z płyt, jak i z taśmy uniemożliwia wiązanie wrażeń słuchowych z wzroko­wymi. Brak kontroli wzrokowej wymaga od młodych słuchaczy większego wyrobienia muzycznego i większej dojrzałości psychicznej. Podobnie słuchanie audycji radiowych również pozbawione odbioru wrażeń wizual­nych wymaga od dzieci poprawnego rozumienia mowy, czyli sprawnego działania drugiego układu sygnałowego. Podczas audycji nadawanej przez radio przewijają się różne formy zajęć wychowania muzycznego, które odbierane są wyłącznie słuchowo. Po formach zajęć związanych ze słuchaniem, program umuzykalnienia postuluje różne rodzaje muzycznego działania dzieci w przedszkolu.

W programie wymienione są kolejno następujące formy działalności muzycznej dzieci:

1. Śpiew dzieci.

2. Zabawy ze śpiewem.

3. Opowieści ruchowe.

4. Zabawy rytmiczne przy muzyce.

5. Tańce.

6. Gra na instrumentach perkusyjnych. Każda z wyżej wymienionych form jest zróżnicowana w stosunku do możliwości dzieci trzy-, cztero-, pięcio-i sześcioletnich, gdyż różnice między dziećmi starszymi a młodszymi są widoczne nie tylko w odniesieniu do możliwości głosowych, lecz również do ich sprawności ruchowej,  uwzględnianie więc  tych  różnic jest  ko­nieczne. „Powtarzanie za nauczycielką krótkich,  rytmicznych

tekstów nawiązujących do tematyki prowadzonych za­jęć" — jest potraktowane w programie dla dzieci trzy­letnich jako przygotowanie do śpiewania. Podobne wskazanie znajduje się też w programie dla czterolatków. Dodana jest tylko jeszcze do niego uwaga, że teksty te mogą być nie tylko zdaniami powtarza­nymi dosłownie za nauczycielką, lecz mogą być rów­nież tworzone przez dzieci według ich własnych po­mysłów.

W stosunku do dzieci pięcioletnich wymagania wzra­stają o tworzenie związanych z tymi tekstami rytmicz­nymi  — własnych propozycji  melodycznych. Te same wymagania postawione są w programie dzie­ciom sześcioletnim, z wyraźniejszą jeszcze zachętą do

własnej twórczości.

Zarówno powtarzanie, jak i tworzenie zdań czy melodii nie powinny być w przedszkolu traktowane jako ćwi­czenia, lecz jako okazja do zabawy.  Zagadnienia te mogą znaleźć miejsce w różnych rodzajach zabaw przy muzyce. Mogą też być włączone do zabaw rytmicznych przy akompaniamencie dowolnego instrumentu mu­zycznego i tam zostaną omówione obszerniej. Inną formą działalności muzycznej jest gra na instru­mentach.

W przedszkolu dzieci grają jedynie na instrumentach perkusyjnych. Czynności związane z graniem są dla dzieci atrakcyjne, stąd wszystkie ćwiczenia sprawiają dzieciom wiele radości. Nie mniej zadowolenia daje dzieciom działanie ruchowe przy muzyce. Ruch  przy  akompaniamencie muzyki jest odbiciem nie tylko sprawności fizycznej dziecka, lecz i wyczucia rytmu, budowy utworu oraz jego nastroju. | Formy ruchowe zajęć muzycznych w przedszkolu —| to zabawy ze śpiewem inscenizowane, rytmiczne i t*|j neczne.   Zabawy   rytmiczne   przy   akompaniamencii

10

uwzględniają takie elementy muzyki, jak dynamikę, barwę, różnice wysokości dźwięków, tempo itp. Często stosowaną w przedszkolu formą ruchową wy­chowania muzycznego są tańce ludowe. Opowieści ru­chowe umożliwiają przeżywanie ruchem treści bajek, opowiadań i aktualnych wydarzeń. Nowością w programie jest zwrócenie większej uwagi na formy twórczości własnej. Jest to działanie oparte nie tylko na naśladowaniu i odtwarzaniu wzorów, z ja­kimi dziecko zdołało się już zetknąć, ale i aktywne przetwarzanie, uwzględniające własne pomysły. Dzia­łalność twórcza odnosić się więc będzie zarówno do improwizowanego mówienia, śpiewania, gry na instru­mentach, jak i do wszelkich form ruchowych. Wychowanie muzyczne powinno dawać szansę właś­ciwego rozwoju każdemu dziecku — i stawiać wszech­stronne wychowanie ako zadanie główne. Ideałem współczesnego wychowania jest człowiek myślący, umie­jący działać w sytuacjach problemowych, twórczy i wy­robiony emocjonalnie, wrażliwy i opanowany. Takie cechy sugerują możliwość realizowania aktywnych i twórczych form wychowania muzycznego, mało do­tychczas uwzględnianych.

Nie zabrakło też w programie propozycji zwrócenia uwagi na mowę jako na ważny element wychowania muzycznego.

Analizując program umuzykalniania w przedszkolu stwierdzamy, że nauczycielka uwzględniająca różne for­my ruchowe powinna też umieć wiązać ruch z różnymi zadaniami wychowania muzycznego.

11

• — — -'^f

Zróżnicowanie programu oddzielnie dla każdego rocz­nika  dzieci  dyktowane jest  potrzebą  uwzględnienia różnic   rozwojowych   istniejących  pomiędzy   dziećmi tych roczników. Stopień sprawności małego, trzyletnie­go dziecka jest zupełnie inny niż przedszkolaków star­szych. Ta „inność" wymaga od nauczycielki przedszko­la uwzględnienia   ej  i konsekwentnego  realizowania zadań wyznaczonych programem. Nie przyspieszy roz­woju dzieci stosowanie form zbyt' dla nich trudnych. Nie będzie również korzystne dla dzieci starszych ogra­niczenie się do form i sposobów pracy stosowanych dla małych dzieci. Wygórowane zadania będą dla dziecka niezrozumiałe. Uczenie niezrozumiałej treści piosenki, podawanie niezrozumiałych poleceń — to werbalizm. Zbyt łatwe zadania, nie zmuszające do zastanowienia, pomyślenia i wysiłku, nie zaciekawią dziecka, nie dadzą mu okazji do przeżywania, będą zbyt naiwne i nudne, gdyż dzieci różnego wieku mają inny stopień sprawności ruchowej, inną wytrzymałość i siłę. Zróżnicowany jest też rozwój  mowy dzieci.  Starsze — mają przeważnie bardziej rozwinięty słownik, lepszą umiejętność właściwego stosowania form gramatycz­nych i większy stopień rozumienia słów. Inaczej się bawią, inaczej współdziałają z rówieśnikami. Różnice zaznaczają się również w funkcjonowaniu sprawności procesów poznawczych między poszczególnymi gru­pami dzieci w różnym wieku; inna jest ich spostrzegaw­czość i koncentracja uwagi, a różnice rozwojowe są przy­czyną różnej percepcji u nich. Usprawnienie percepcji, czyli uświadomionej  reakcji narządu zmysłowego na bodźce, następuje stopniowo.

W  wychowaniu  muzycznym  wyrabiamy  szczególnie percepcję słuchową, czyli takie postrzeganie słuchem,

12

ażeby rzeczywiście spostrzegać, że się słyszy, i uświa­damiać sobie, co się słyszy. Reakcja na sygnały słu­chowe u dzieci różnego wieku nie jest jednakowa. Większa wiedza wynikająca z większego doświadczenia sprzyja lepszej percepcji akustycznej. Szybkość reakcji też jest różna. Pamięć dzieci starszych jest ze względu na większy zasób doświadczeń i rozumienie — lepsza. Ponadto łatwiej jest zapamiętać dziecku to, co ma dla niego jakieś znaczenie, niż to, co jest niezrozumiałe, a przez to często bezsensowne. Dzieci różnią się w zależności od wieku skalą głosu. Trzylatki potrafią najczęściej zaśpiewać piosenkę w za­kresie czterech—pięciu dźwięków; dzieci sześcioletnie poradzą już sobie z piosenką w skali oktawy. Zwiększa się też stopniowo zakres czysto śpiewanych dźwięków, wzrasta powoli sprawność prawidłowego oddechu pod­czas śpiewu, rośnie umiejętność poprawnego posłu­giwania się głosem.

Wiara w możliwości rozwojowe każdego dziecka jest charakterystyczna dla dialektycznej teorii rozwoju, z której wypływa ważne zadanie — stymulacja rozwoju. Nie ma dziecka, jak nie ma człowieka nie zmieniają-

13

cego się. W warunkach sprzyjających dla swego roz­woju rozwija się każde dziecko. Zajęcia umuzykalniające, realizowane różnymi wyty­czonymi przez program formami, powinny wywierać korzystny wpływ na wychowanie wzrastającego dziec­ka oraz na rozwój jego muzykalności. Muzykalność wyrabia się jedynie przez obcowanie z muzyką. „Na­wet najbardziej uzdolnione dzieci uczą się odtwarzania melodii głosem, przestrzegania dokładności intonacji, wiernego odtwarzania rytmu muzyki"1. Uczą się one tego  szybciej i łatwiej  od mniej  zdolnych,  ale bez uczenia się nie osiągnęłyby widocznych rezultatów. W przedszkolu nauczycielka przeważnie sama prowa­dzi ze swoimi dziećmi wszystkie zajęcia wytyczone programem. W niektórych przedszkolach, szczególnie w dużych miastach, zajęcia wychowania muzycznego   j prowadzą tzw. „rytmiczki", mające większe przygoto-   1 wanie muzyczne. Są to osoby posiadające bardzo nie­jednolite kwalifikacje, i stąd bardzo różnie traktujące prowadzone przez siebie zajęcia. W większości, i to w większości znacznej, zajęcia umuzykalniające pro­wadzą same nauczycielki przedszkola, opierając się na wytycznych programowych i na wiedzy wyniesionej z zakładów kształcenia nauczycieli. Prowadzą te zajęcia tak, jak to robić potrafią.

1 B. Tiepłow: Psychologia zdolności muzycznych. Warszawa 1952,1 Nasza Księgarnia, s. 65. |

II

Zajęcia

1.     Organizacja zajęcia

Organizacja każdego zajęcia przeprowadzanego z dzieć­mi wymaga od nauczycielki starannego przemyślenia, gdyż tematy zajęć można przeprowadzać odmiennymi sposobami. Można np. zwracać uwagę na coraz to inne cechy i szczegóły oraz podkreślać zupełnie różne zagadnienia. Te same uwagi odnoszą się i do zajęć umuzykalniających.

Każde zajęcie, a więc i umuzykalnianie, wymaga za­stanowienia się:

— jaka będzie jego treść,

— jakie zadania dydaktyczne dotyczące wiedzy mu­zycznej i wiedzy ogólnej będą realizowane,

15

— jakie sprawności muzyczne będą rozwijane,

— jakie sprawności ogólne będą ćwiczone,

— jakich użyć do danego celu pomocy i w jaki sposób

je zastosować,

— jakie warunki muszą być spełnione, by najlepiej zrealizować postawione w danej jednostce zajęć za­dania,

— jakie  zasady wychowania uwzględnić  i  w jakiej

to robić kolejności,

— jak prowadzić zajęcia, by uwzględniać jednocześnie

wszystkie potrzeby  dzieci.

Program przewiduje prowadzenie zajęć umuzykalnia-jących dwa razy w tygodniu. Czas trwania zajęć za­leżny jest od wieku dzieci w poszczególnych grupach. Zajęcie w grupie dzieci trzyletnich powinno trwać 10—15 minut, czterolatków — 15—20 minut, pięcio-latków — 20—25 minut, sześciolatków — 25—30

...