Łosiewicz – Obszary aktywności i formy wspomagania rozwoju dziecka w późnym wieku przedszkolnym
6-7 lat to wiek graniczny – nowe formy działalności, zmiany osobowości, przemiany relacji z otoczeniem, rozpoznawanie i uwzględnianie w działaniu punktu widzenia drugiej osoby itd.
Wygotsky nazywa to kryzysem, który wiąże się z przejściem od jednego sposobu przeżywania do innego. Źródłem są rozbieżności między kompetencjami dziecka a naciskami ze strony psychiki jednostki, funkcjonowania organizmu i środowiska społecznego (psyche, soma, polis).
Stanowi źródło nowej formy rozwojowej, w której zmiany w rozwoju wewn. dziecka są większe niż zmiany w środowisku zewn.
Faza przedkryzysowa, punkt kulminacyjny i faza pokryzysowa, a między kryzysami okresy stabilizacji.
Późny wiek przedszkolny jako moment zwrotny, prawidłowe rozwiązanie kryzysu łączy się bezpośrednio z wcześniejszymi etapami rozwoju, zmieniającymi się stosunkami między poszczególnymi funkcjami psychicznymi. We wczesnym dzieciństwie dominuje spostrzeganie, w późnym wieku przedszkolnym pamięć. Proces myślenia reorganizuje się, powstają pojęcia ogólne, zmieniają się zainteresowania i formy działania, następuje przejście od myśli do sytuacji.
Oprócz kompetencji dziecka wpływ mają wyzwania i wsparcie, jakiego dostarcza otoczenie. Tu pole do działania dla dorosłych.
Podstawowe formy aktywności dziecka jako główne obszary rozwoju
Aktywność motorem rozwoju. Dwa źródła stymulacji aktywności: zewnętrzne (nauczyciel, rodzic) i wewnętrzne (spontaniczne działania dziecka). Najlepiej jeśli się łączą, wtedy wspomaga to poziom najbliższego rozwoju. Dominacja aktywności kierowanej – brak ciekawości, motywacji wewnętrznej, twórczości. Dominacja aktywności spontanicznej – brak wymagań i oczekiwań, powtarzanie schematów sprawdzonych bez nowych doświadczeń.
Aby aktywność stała się twórcza:
- odpowiednie warunki materialne
- wsparcie osoby dorosłej (akceptacja indywidualności dziecka)
W tym wieku dzieci uczą się spontanicznie. Dzięki opanowanym umiejętnościom psychomotorycznym czują, że mogą kontrolować sytuację. Manipulują przedmiotami, rozwój um. Pisania pozwala na posługiwanie się znakami i ich interpretację. Dzieci uczą się poprzez zabawę, pozwala ona na wyrażanie emocji, ćwiczenie umiejętności i poznanie otoczenia. „zabawa na niby” pozwala na rozwój wyobraźni, jest aktywnością twórczą.
W późnym wieku przedszkolnym z zabawy wyodrębnia się uczenie i wypełnianie obowiązków, Dziecko przechodzi z prostego do bardziej złożonego sposobu myślenia, jest w stanie tworzyć kategorie ogólne.
Powstaje gotowość do czytania i pisania, w rozwoju której istotna jest aktywność własna dziecka, wewnętrznie motywowana.
Dzieci w tym wieku opanowały już podstawy gramatyki, rozszerzają swój zasób słów w tempie od 5000 do 10000 rocznie. Język pozwala na tworzenie fikcyjnej rzeczywistości w zabawie, dzieci „umawiają się” co do swoich ról. Pozwala to też na porozumiewanie się i komunikowanie potrzeb.
Ważna w tym wieku aktywność plastyczna pozwala wyrażać uczucia, rozwijać poziom graficzny (ważne przy nauce pisania) oraz poczucie estetyki. Rozwija się uwaga, pamięć i myślenie konkretno-obrazowe. Dzieci wyrażają się przez rysunek, język i ruch.
Rozwój myślenia symbolicznego
Funkcje symboliczne rozwijają się dzięki zdolności dzieci do myślenia o rzeczach, z którymi nie mają bezpośredniego kontaktu. Uczą się posługiwać symbolami – umysłowymi reprezentacjami rzeczywistości. M. Kielar mówi o rozwoju wyobrażeń od reprodukcyjnych do antycypacyjnych i od statycznych przez kinestetyczne do transformacyjnych.
Piaget – w wieku 2-7 lat dwie formy myślenia: myślenie logiczne (przystosowane do rzeczywistości) oraz egocentryczne (asymilacyjne), przejawiające się w zabawie. U dzieci w wieku przedszkolnym większość myślenia oscyluje między tymi dwiema formami.
Zabawa symboliczna podporządkowuje rzeczywistość egocentrycznemu JA dziecka. Dzieci, które aktywnie uczestniczą w „zabawie na niby” według Kielar są mniej agresywne, ujawniają więcej pozytywnych emocji i mają większą zdolność koncentracji.
Funkcja symboliczna jest źródłem myślenia, powstaje dzięki odróżnieniu znaków i symboli od wskaźników. Winnicot traktuje zabawę jako formę komunikacji w psychoterapii, która podejmowana spontanicznie może być samoleczeniem.
Rysunek to zapis umysłowych reprezentacji dziecka. Jego symboliczna forma wynika z subiektywnego podejścia do obiektu, przekształcenia afektywnego (Szuman), symboliczna jest również treść. Dziecko rysując konstruuje raczej niż naśladuje, posiada model wewnętrzny, a rysunek dziecka jest wyrazem rzeczywistości, a nie jej kopią.
Twórczość plastyczna
Dziecko nie zawsze rysuje to, co naprawdę wie, a raczej to, co jest dla niego w danej chwili ważne. Przedstawia swój sposób myślenia i stosunek do otoczenia. Pojmuje przestrzeń jako bezpośrednio związaną z nim samym, więc większość sytuacji na rysunkach dzieje się wokół niego i jego dotyczy.
Dzieci nie dbają o uchwycenie podobieństwa rzeczy, a o ich cechy ogólne. O wielkości przedstawionych rzeczy i ludzi decyduje ich hierarchia w oczach dziecka i jego emocjonalny do nich stosunek. Szuman nazywa to powiększeniem afektywnym.
Rysunek może być nośnikiem emocji, czasem dziecku łatwiej coś narysować niż powiedzieć. Należy tylko stworzyć mu warunki, dostarczyć materiały. Istotny jest wybór miejsca. Bardzo ważna jest pełna akceptacja dla dziecka, a najbardziej rozwijające będą zadania w formie „otwartej”.
Ostatnio czytana książka może być dobrym pretekstem do rysowania np. dalszych losów bohatera. Prowokowanie myślenia, uczenia się funkcji obiektów stymuluje nie tylko rozwój twórczości plastycznej ale całej aktywności dziecka. Ważnym czynnikiem jest stopień zaangażowania rodziców i angażowanie dziecka w różne sytuacje społeczne.
Czytanie jako czynnik stymulujący rozwój
Czytanie dzieciom przez bliskość rodzica stymuluje rozwój emocjonalny. Uczy pozytywnych wzorców, wrażliwości, empatii, zmniejsza agresję. Dzieci, którym rodzice głośno czytają uczą się lepiej, same sięgają po książki.
Czytanie bezpośrednio wpływa na zdobywanie wiedzy, wzbogacanie słownictwa, rozumienie i interpretację tekstu itd. Zaspokaja:
- potrzebę przyjemności
- potrzebę emocji
- potrzebę wiedzy, zaspokojenia ciekawości poznawczej
- potrzebę marzenia, przeniesienia w inny świat
- potrzebę kombinowania w sensie wzrostu roli myślenia dedukcyjnego
Właściwe rozumienie rzeczywistości umożliwia lepsze w niej funkcjonowaie.
Gotowość szkolna
Szuman - „(...) osiągnięcie przez dzieci takiego poziomu rozwoju fizycznego, społecznego i psychicznego, który czyni je wrażliwymi i podatnymi na systematyczne nauczanie i wychowywanie”
Dzieci osiągają gotowość szkolną m.in. poprzez odpowiedni trening, stąd duże znaczenie stymulacji.
6,5 roku to dobry wiek umysłowy dla rozpoczęcia nauki czytania. Dzieci uświadamiają już sobie różnicę między tekstem czytanym i opowiadanym, słowem i obrazem. Mają bogaty zasób słownictwa, potrafią skupić uwagę na dłuższy czas, wiedzą po co uczą się czytać.
Etapy uczenia się czytania:
- rozwój ekspresji i komunikacji niewerbalnej i prewerbalnej (około 1 roku)
- rozwój komunikacji i ekspresji werbalnej (2-3 lata)
- odkrycie znaków i ich roli w kontaktach między ludźmi (wiek przedszkolny)
- odkrycie istoty pisma, odróżnianie liter od innych znaków
- okres gotowości do opanowania czytania i pisania (6-7 lat) – prawidłowo rozwinięta percepcja wzrokowa i słuchowa, sprawność manualna i artykulacyjna
Najpierw dziecko osiąga gotowość psychomotoryczną:
- sprawność analizatora wzrokowego
- słuchowego
- kinestetyczno - ruchowego
- artykulacyjnego
- sprawność manualna
Potem gotowość słownikowo - pojęciową:
- zdolność klasyfikacji obiektów
- rozpoznawania podobieństw i różnic między nimi
- kojarzenia znaków graficznych i dźwięków
- odwzorowywania szlaczków, liter
- tworzenia synonimów, antonimów
- opisywania i tworzenia opowiadań
I wreszcie gotowość emocjonalno - motywacyjną – dziecko samo szuka kontaktu z książką, zadaje pytania i szuka na nie odpowiedzi
Czynniki stymulujące rozwój gotowości wewnętrzne (związane z dzieckiem) i zewnętrzne (środowiskowe) oraz czynniki utrudniające:
- wewnętrzne (niski poziom inteligencji, słaba koncentracja uwagi, brak wytrwałości, niepewność w kontaktach społecznych, chwiejność emocjonalna, zaburzenia analizatora wzrokowego, trudności z kaligrafią)
- zewnętrzne (niski poziom wykształcenia rodziców, źle zaopatrzona biblioteczka domowa, postawa nauczyciela)
Dopiero interakcja wewnętrznych i zewnętrznych czynników stymulujących prowadzić może do rozwoju.
Psychole