TYTUL: Poza Miłością i Wolnością Syndrom uzależnienia psychologicznego.
AUTOR: Tadeusz Kobierzycki
Zamieci
prof. Kazimierza Dąbrowskiego (1902-1980)
filozofa, psychiatry i psychoterapeuty
Praca powstała w Studenckiej Szkole Higieny Psychicznej
Przedmowa.
Działalność i twórczość dr Tadeusza Kobierzyckiego obejmuje filozofie,
pedagogikę, psychologie i psychoterapie. Jego aktywność koncentruje się
na higienie psychicznej, której promotorem był w Polsce prof. Kazimierz
Dąbrowski (1902-1980). Po śmierci tego wybitnego uczonego, dr
T. Kobierzycki od maja 1981 r. do czerwca 1984 r. był przewodniczącym
Polskiego Towarzystwa Higieny Psychicznej i redaktorem kwartalnika
Zdrowie Psychiczne. Poprzez Konwersatorium Ja-Człowiek,
(1981-1983) przygotował program Studenckiej Szkoły Higieny Psychicznej,
która się usamodzielniła w roku 1984. Do tej pory wzięło w niej odział
kilkuset studentów
Cecha charakterystyczna w diagnostyce i terapii proponowanej przez dr
T. Kobierzyckiego jest skoncentrowanie na poszukiwaniu i kształtowaniu
autonomii osobowej.
Długoletnia praca ze studentami, przezywającymi trudności osobiste,
nerwice i psychonerwice, a także reagującymi psychopatyczni i
psychotyczni, skłoniła dr T. Kobierzyckiego do zbadania tendencji
uzaleznieniowych w okresie szkolnym. Jako nauczyciel psychologii i
pedagogiki, bezpośrednio obserwował fenomeny uzależnienia Psychologia
szkolna jest aktualnie zorientowana patocentrycznie, jest źródłem wielu
urazów i środowiskiem potęgującym urazy wyniesione z domu. Nauczyciele
wzmacniając porządek Rodzica. Silna reprezentacja nauczycielek, które
stanowią około 70% kadry, uniemożliwia prawidłowe i zdrowe
różnicowanie się i rozwój osobowości ucznia.
Na tle psychopatologii domowej i szkolnej zrozumiale są zjawiska
nieposłuszeństwa, buntu i kontestacji Dziecka, także w skrajnych formach,
przybierających postać narkomanii, alkoholizmu czy samobójstwa. Na
skutek niedoboru męskiej reprezentacji w środowisko wychowawczym,
tzw. patologiczne formy zachowania, staja się nie tylko wyrazem złego
rozwoju Dziecka, ale także specyficzna forma autoterapii. Takie
zachowanie jest zwierciadłem krzywej rodziny lub krzywej szkoły.
Ważnym momentem w doświadczeniach dr T. Kobierzyckiego było
prowadzenie treningów z Rodzicami narkomanów i młodocianymi
narkomanami z okolic Lublina. Zwrócił wtedy uwagę na reakcje
psychotyczne narkomanów i na silna potrzebę halucynacji. Te zjawiska nie
dały się zinterpretować na poziomie psychoanalizy Z. Freuda. Dlatego dr
T. Kobierzycki zwrócił się do psychologii głębi Junga. Dr
T. Kobierzycki w dużym stopniu korzysta z projekcyjnych technik i metod
diagnozy. Autor prezentowanych tekstowy wykracza zarówno poza
twierdzenia Freuda jak i Junga, formułując własne hipotezy, zorientowane
na rozwój osobowy.
W swojej koncepcji uzależnień, opisywanej jako syndrom uzależnienia
psychologicznego, dr T. Kobierzycki wychodzi z założenia, ze egzystencja
ludzka sterowana jest przez zasadnicze wartości: miłość, wolność i lek. Sa
to doświadczenia źródłowe, dziedziczone genetycznie. Zatem od tego typu
doświadczeń zależny to, w jaki sposób zorientowany jest rozwój osobowy, co
zdominuje integracje psychiczna i jaka wartość stanie się źródłem kryzysu
osobowego. Wartości te, ujawniają się w przeżyciach, maja swój aspekt
biologiczny, społeczny, psychologiczny i osobowy (ontologiczny).
Wszystkie maja znaczenie dla diagnozy i prognozy rozwojowej. Musi ona
obejmować całość życia jednostki, także jej wymiar transcendentny.
Matka możne nie chcieć urodzić Dziecka. Wtedy dokonuje intencjonalnej
aborcji czyli psychologicznie uśmierca Dziecko. A wiec sam moment
urodzenia jest już znaczący dla zbudowania systemu uzależnienia. Ma on
swoje odzwierciedlenie w stosunku matki do Dziecka. Następnie w fazie
oralnej, analnej i fallicznej (Z. Freud) nastepuje wzmacnianie zaleznosci od
matki lub uwalnianie Dziecka z tej zaleznosci. Na ogol jednak, zwlaszcza w
sytuacji deficytu, gdy matka zostaje sama, Dziecko spelnia role
reprezentanta meza matki i wlasnego ojca. Staje sie obiektem
przeniesienia urazu matki oraz obiektem jej kompensacyjnych
manipulacji. Ten kompensacyjny stosunek matki do Dziecka jest
dynamizmem uzaleznienia.
Wymiar psychologiczny uzaleznienia przybiera postac zaburzenia
psychotycznego (halucynacje). Mozna go dobrze opisac za pomoca
terminologii C.G.Junga. Efekt psychotyczny, to niemoznosc zintegrowania
i zroznicowania wlasnego ja z tresciami zakazow i nakazow czyli z
archetypem cienia: (wstyd, wina, grzech), animy-aminusa: (bycie
kobieta-mezczyna), wielkiej matki-starego medrca:
(macierzynstwo-ojcowstwo duchowe), jazni: (byecia soba - osoba).
Tendencja do rozszczepiania osobowosci moze osiagnac stan integracji i
syntezy wewnetrznej. Integracja ta pozwala wydostac sie z impasu osobie
uzaleznionej psychologicznie od rodzicow lub osob zastepczych.
T.Kobierzycki wychodzi z zalozenia, ze uzaleznienie jest syndromem
rodzinnego ukladu, w ktorym Dziecko odgrywa role stabilizatora. W
rodzinie syndromem uzaleznienia jest brak dynamiki rozwojowej,
pozwalajacej przeksztalcac uklad. Ten brak, to roznorodne deficyty
psychiczne, spoleczne, fizyczne. Dziecko kompletuje braki rodzicow lub
nawet je zastepuje, sluzy do wyrzeczenia ojca lub matki. Musi chorowac,
aby uklad sie nie zmienil. W ujeciu dr T.Kobierzyckiego istotne jest
zroznicowanie uzaleznien, wedlug sposobow radzenia sobie z nimi przez
Dziecko. Rozwiazania regresywne symbolizuja: niedorozwoj psychiczny,
autyzm, narcyzm, narkomania, alkoholizm. Rozwiazania transgresyne
symbolizuja: anorexia nervosa, pracoholizm, nerwice i psychonerwice. Zas
rozwiazania psychotyczne symbolizuja zachowania charakterystyczne dla
osobowosci typu borderline.
Klasyfikacja roznicujaca typy uzaleznien moze miec praktyczne
zastosowanie w roznicowaniu terapii osob uzaleznionych. Dr
T.Kobierzycki, na konferencji zorganizowanej w 1986 r. w Warszawie,
zaproponowal reorganizacje osrodkow terapii wedlug typu -
psychopatycznego, psychotycznego, psychoneurotycznego. Aktualnie
bowiem terapia dla narkomanow i alkoholikow jest skoncentrowana na
pracy z psychopatami. A osoby o typie psychoneurotycznym i
psychotycznym nie znajduja wlasciwej pomocy.
Dr T.Kobierzycki opisuje trzy typy wiezi Dziecka z Rodzicem,
wzmacniajace jego uzaleznienie. Pierwszy: symbiotyczny, w ktorym Rodzic
wzmacnia regresje, sklania do toksykomanii, choroby, niedorozwoju. Jego
cecha charakterystyczna jest praktykowanie rytualow kazirodczych. Ten
typ zaleznosci jest najtrudniejszy do przelamania w psychoterapii. Drugi:
separacyjny, oparty na wzajemnym wzmocnieniu, przybiera postac Gry w
porzucenie. Dziecko praktykuje kompulsywne powroty do domu, z
wyjazdow, ucieczek, rozstan na zawsze, spowodowanych przez
maltretowanie, awantury, itp. Trzeci: alienacyjny typ uzaleznien
charakteryzuje sie latwoscia opuszczania domu rodzinnego i Rodzicow.
Dziecko uznaje (lub halucynuje), ze jego Rodzice sa nieprawdziwe, ze
pochodzi z domu dziecka lub z innego, tajemnego (czesto nieprawego
zwiazku) ojca lub matki. Takie zaburzenie obrazu siebie ma swoje korzenie
w rodzinach schizmatycznych (podwojna lub wielokrotna rodzina).
Alienacja psychiczna rozwija sie w kierunku psychozy, ktora
systematyzuje tresci urazu w obrazy apokalipsy. Dziecko jest w niej ofiara,
osoba potepiona i podla, zdegradowana przez demonicznego Rodzica.
W zakonczeniu niniejszej ksiazki autor zamiescil wlasny model
diagnostyczny, dotyczacy ewolucji uzaleznienia - od strony Dziecka. W
swojej przedmowie przyjmuje wersje tego modelu - od strony Rodzica.
Siegam do tekstow opublikowanych poza tym zbiorem, do ktorego dostep
jest trudny.
Syndrom uzaleznienia psychologicznego w koncepcji dr T.Kobierzyckiego
wyglada nastepujaco:
1. Negatywny kontekst społecznej pozycji kobiety:
nadmierne obciążenie praca (pracoholizm),
odrzucenie roli matki (ograniczenie potomstwa, realna i
intencjonalna aborcja),
maskulinizacja osobowości (poczucie niższości, wstydu i krzywdy z
powodu bycia kobieta),
2. Negatywny kontekst społecznej pozycji mężczyzny:
patogenna zależność od miejsca pracy (nadumieralność),
zrzeczenie się roli ojca na rzecz kobiety (nieodpowiedzialność),
infantylizacja lub feminizacja osobowości (poczucie Słabocin i
bezradności).
3. Socjopatyczny lub psychopatyczny okład relacji mezczyzna-kobieta:
brak kontaktu emocjonalnego i pseudowzajemnosc,
anihilacja i masywna agresja jako wzajemne wzmacnianie,
konflikt skoncentrowany wokol seksu,
lek przed Dzieckiem, myślenie i działanie abortywne np.ograniczenie
liczby potomstwa,
tendencja do przekształcania okładu diadycznego w monadyczny.
4. Rodzina z syndromem uzależnienia:
podział rodziny miedzy Rodziców,
niezróżnicowanie rol małżeńskich i rodzicielskich,
diady emocjonalne i okłady kazirodcze,
konflikt i podporządkowanie rodziny ojcu lub matce (monadyzacja),
zimna, irracjonalna, chaotyczna lub schizmatyczna struktura
(alienacja i psychotyzacja więzi).
a. ojciec:
zdegradowany do roli pracownika i kasjera itp.,
bierny, wyautowany, ukryty, depresyjny (alkoholizm),
konfrontuje się z zona i Dzieckiem przez agresje,
gra role nieobecnego, chorego, dziecięcego lub demonicznego.
b. matka:
awansowanie do roli superrodzica i superpracownika,
aktywna, centralna, zagarniajaca, manijna,
konfrontuje się z mężem i Dzieckiem przez poniżanie ich lub
siebie,
gra role wszechmocnej, ale samotnej i opuszczonej lub
obojętnej.
c. dziecko:
uzależnione od jednego z Rodziców lub walczące,
konfrontujące się z Rodzicami za pomocą choroby fizycznej lub
psychicznej,
zastępujące nieobecnego Rodzica, ratując w ten sposób
małżeństwo i okład rodzinny.
5. Struktura psychiczna osoby uzależnionej:
lek przed nieistnieniem, śmiercią, życiem,
brak bezpieczeństwa ontologicznego,
wola samozniszczenia, samodreczenia, samobójstwa,
symbiotyczne, separacyjne i alienacyjne formy identyfikacji,
potrzeba bycia absorbowanym i zahamowanym,
lek przed rozwojem, brak autonomii,
przezywanie konfliktu miedzy ja i nie-ja, brak odgraniczenia się od
innych osób,
somatyzacja leku, autoseksualizm, narkomania, alkoholizm i wstręt
do własnego ciała,
poczucie pustki wewnętrznej i nacisku zewnętrznego,
rozbudowa systemu obrony wewnętrznej (ewolucja ku paranoi),
poczucie wdzierania się świata do wewnątrz (ewolucja ku psychozie),
alienacja psychiczna, świat wyobrażony staje się prawdziwy, świat
fizyczny i społeczny - fałszywy.
6. Dynamika uzależnienia i terapia narkotyczna:
ewolucja psychiczna odbywa się miedzy stadium psychopatycznym a
psychotycznym, rzadko przekracza stadium psychozy ku
psychonerwicy,
Uzależnieni jest forma autoterapii zapobiegającej natychmiastowemu
samobójstwu - stad narkomania jest forma jego hamowania i
kontrolowania, na korzyść rozwiązania psychotyzacyjnego,
wejście na ścieżkę narkomanii czy innych form uzależnienia jest
wyrazem leku przed byciem sobą, przed odpowiedzialnością, a
zwłaszcza przed brakiem miłości i wolności, jest forma terapii przez
lek,
narkomania celebruje lek, identyfikuje się z nim, adaptuje się do
niego, przyzwyczaja do jego wysokich i dotkliwych form, by moc
oderwać się od Rodziców.
Przedstawiony powyżej model diagnostyczny syndromu uzależnienia
psychologicznego uwzględnia istotne elementy koncepcji dr
T.Kobierzyckiego. Jest to ujecie nowe, uzasadnione długoletnia praktyka
terapeutyczna, prowadzona w Studenckiej Szkole Higieny Psychicznej.
Książka ta przeznaczona jest dla studentów psychologii, pedagogiki,
resocjalizacji i medycyny. Morze pomoc w nowym spojrzeniu na diagnozę i
terapie syndromu uzależnienia psychologicznego
Cezary Zechowski
Sanatorium Neuropsychiatrii Dziecięcej
w Zagórzu k. Warszawy.
Wstęp.
Od wielu lat psychologowie, pedagodzy, psychoterapeuci i lekarze próbują
sobie poradzić z problemem tzw. patologii społecznej. Zalicza się do niej
przestępstwa, narkomanie, alkoholizm, nikotynizm, samobójstwa, itp.
Zachowania te zalicza się do chorób społecznych lub chorób z pogranicza
pycho-spolecznego. Leczeniu poddaje się objawy, zachowania, które
burzą estetykę i porządek społeczny. Alkoholizm i narkomania przybrały
takie rozmiary, że mówi się o walce z nimi. Ale efekty tej walki są mierne.
Wydaje się, ze założenia są błędne i dlatego nie przynoszą oczekiwanych
rezultatów.
Historycy zwrócili kiedyś uwagę, ze alkoholizm w Polsce był szerzony w
okresie zaborów lub okupacji. A wiec został związany z sytuacja niewoli.
Spostrzeżenie to wymaga weryfikacji psychologicznej. Czy alkoholizm jest
rzeczywiście choroba niewoli? Czy tzw. patologia społeczna nie jest ta
sama choroba? Współczesna psychologia dowartościowuje znaczenie
wolności i miłości w rozwoju osobowym człowieka. Takie stanowisko
zajmuje psychologia egzystencjalna, personalistyczna i fenomenologiczna.
Tym samym tropem idą moje rozważania i badania. Do tego celu
wykorzystuje psychoanalize, analize transakcyjna, psychologie glebi,
teorie dezintegracji pozytywnej. Niewatpliwie uzaleznienie wiaze sie z
utrata milosci lub wolnosci. A utrata sprzyja rozwojowi niepokoju,
pasywnosci i leku.
Modelem uzalenienia (zniewolenia psychologicznego) jest rodzina. Brak w
niej jest ojca (pracoholizm v.alkoholizm). A matka przejmuje przydzielane
mu dotychczas funkcje. Powstaje nierownowaga psychologiczna,
socjologiczna. Rodzina staje sie ukladem pozbawionym symetrii
(zwichrowanym). Niesymetryczna rodzina nazywana jest rodzina
hybrydalna, narcystyczna, krzywa, niepelna, patologiczna,
maternalistyczna, itp. Ta niesymetria stala sie przez wiele lat norma, ktora
sie utrwala i wywoluje zwiekszone efekty patologiczne. Dlatego sluszne
wydaje sie zidentyfikowanie deficytow, stojacych u podstaw uzalezniajacej
sie rodziny i uzaleznionej osobowosci.
Ksiazeczka ta sklada sie w swojej zasadniczej czesci z wykladu i analizy.
Uzupelniona jest przedmowa i wstepem oraz zakonczeniem i modelem
diagnostycznym syndromu uzaleznienia. Ostatni fragment tej ksiazki jest
zasadniczym jej celem. Ma pomoc w diagnozie syndromu wedlug calej
grupy czynnikow, wplywajacych na jego ksztaltowanie. Wyklad powstal na
kanwie wygloszonych i opublikowanych przez mnie referatow. Pierwszy
przedstawilem na Ogolnopolskiej Sesji Naukowej - Destrukcyjne
zachowania mlodziezy. Profilaktyka i terapia (15.04.1988 r. WSP Olsztyn)
pt. Toksykomania a rozwoj psychiczny czlowieka. Tekst ten zostal w
calosci zarejestrowany na tasmie magnetowidowej dla potrzeb WSP, a jego
obszerne fragmenty opublikowane w dwumiesieczniku Zagadnienia
Wychowawcze a Zdrowie Psychiczne 1989, nr 3-4, s.21-36., pt.
Toksykomania a psychoanalityczna koncepcja czlowieka. Referat drugi
przedstawilem na I Krajowym Sympozjum - Wychowanie a problem
patologii spolecznej mlodziezy (18.11.1988 r. TRiPDU "Powrot z U"
Warszawa) pt. Praca z rodzinami osob uzaleznionych. Cele i metody. Zostal
on zamieszczony w zbiorowym zeszycie poswieconym konferencji pod tym
samym tytulem (TRiPDU "Powrot z U" Warszawa 1989 r., s.208-224).
Tekst trzeci wyglosilem w Mokotowskim Uniwersytecie dla Doroslych
dnia 17.05.1989 r. w ramach cyklu wykladow na temat filozofii czlowieka.
Ostateczny ksztalt tej ksiazeczki jest owocem pracy wielu osob, ktore
braly udzial w badaniach, treningach, organizacji i szkoleniach,
prowadzonych pod moim kierunkiem w Studenckiej Szkole Higieny
Psychicznej od 1984 r. Chce im przy tej okazji podziekowac. Slowa te
odnosza sie zwlaszcza do Jacka Wasko, Dariusza Pereszko oraz Anny
Naklickiej i Violetty Swiderskiej. Dziekuje tez Mateuszowi Liwskiemu,
Wiktorowi Drozdzowi, Magdalenie Cygan i Robertowi Zaborowskiemu, za
ich starania organizacyjne i dbalosc o materialne zabezpieczenie treningow
i badan. Wdzieczny jestem Monice Pestce, Alinie Molskiej, Dorocie
Nasfeter, Annie Marczak, ktore wiele mnie nauczyly swoja obecnoscia i
wspolpraca. Nie zapomnialem tez wkladu i wysilku Piotra Wiejaka,
Roberta Kaszczyszyna oraz kompetencji Leszka Trzaski. Spotkanie
Barbary Rosiek, jej determinacja w odslanianiu dramatu uzaleznienia
("Kokaina. Zwierzenia narkomanki", 1992), rozmowy, korespondencja i
analizy dodaly mi odwagi do mowienia prawdy - publicznie. Jednakze
szczegolna wdziecznosc winien jestem Cezaremu Zechowskiemu - niegdys
studentowi SSHP, dzis - mojemu krytykowi, recenzentowi, zastepcy i
przyjacielowi. Dzieki niemu tekst jest mniej jednostronny. Dziekuje
osobom, ktore wspolpracowaly z SSHP i przyczynialy sie do jej rozwoju w
roznorodny sposob tak, jak: Teresa Blazejewska, Anna Arwaniti, Halina
Romanowska-Lakomy, Krystyna Osinska, Krystyna Danecka-Szopowa,
Barbara Blasinska, Jolanta Mroz, Ewa Kilar, Wanda A.Marczak, Ewa
Wieczorek, Maria Stelmach, Beata Halajko, Beata Borowska, Czeslaw
Cekiera, Tadeusz Daszkiewicz, Zenon W.Dudek, Miroslaw Harciarek,
Jerzy Pabian, Janusz Kowalski, Miroslaw Boleslawski, Grzegorz Hetman,
Witold Wolny, Dariusz Horyd, Stefan Stawski, Leszek Korporowicz,
Tomasz i Anna Mickiewiczowie, Tadeusz Galkowski, Andrzej Wybraniec,
Roman Orynik, Kazimierz Popielski, Cezary Maslanek, Czeslaw
Kozlowski, Janusz Iwaniuk, Krzysztof Kubica. O wielu innych osobach,
ktore otrzymaly pomoc w SSHP zawsze pamietam i ciesze sie ich
sukcesami.
Na zakonczenie dziekuje wydawnictwu za chec wydania tej malej ale jak
sadze, dobrej merytorycznie pracy.
Tadeusz Kobierzycki.
CZESC I
1. Syndrom uzaleznienia psychologicznego.
...
polak-maly