John Locke.doc

JOHN LOCKE (1632 – 1704) urodził się w tym samym roku, co Spinoza, niemniej jednak należał już do innego okresu filozofii. Ale bo też w kilkanaście lat po śmierci Spinozy ukształtował swą teorię filozoficzną. Większa część jego życia upłynęła w w. XVII, ale poglądy zostały ogłoszone dopiero na progu XVIII i były typowe raczej dla XVIII wieku.

Locke pochodził z rodziny wolnomyślnej, wzrastał w atmosferze postępu i całe życie był pionierem liberalizmu. Filozofia scholastyczna, wykładana jeszcze za jego czasów w Oksfordzie, nie zaspokoiła jego potrzeb naukowych: pociągało go opisowe przyrodoznawstwo i medycyna; wykształcił się na zawodowego lekarza. Los zaś zbliżył go do sfer rządzących Anglią i skierował na drogę urzędniczą i polityczną. Zaprzyjaźniony z wybitnym mężem stanu, lordem Shaftesburym, dzielił od 1667 r. zmienne koleje jego życia: za jego rządów zajmował wysokie urzędy, a po jego upadku w 1675 r. opuścił kraj. Powrócił doń po rewolucji 1688 r. i obaleniu rządów absolutystycznych. W polityce angielskiej zatriumfowały wówczas jego idee. Odzyskał urzędy i wpływy. Do 57 roku życia nic drukiem nie ogłaszał, po rewolucji zaś rozwinął najwyższą działalność pisarską, filozoficzną, polityczną i pedagogiczną i nie przerwał jej już do końca życia.

W filozofii wzorcował się na opisowym przyrodoznawstwie i medycynie: chciał badać umysł, jak przyrodnicy badają ciało; Kant nazwał go „fizjologiem umysłu”. Natomiast nauki ścisłe, które w poprzednie epoce miały największy wpływ na filozofię, znał słabo; Newton, chcąc udostępnić mu swe dzieło, musiał sporządzić zeń skrót, pomijający matematyczne formuły i uzasadnienia. Zresztą ten filozof nowego typu czerpał z czynnego życia więcej pomysłów niż z książek. 

1.       Wstęp

              Jego główne dzieło: „Essay Concerning Human Understanding”, wydane w r. 1690, było pierwszym w europejskiej literaturze dziełem specjalnie poświęconym analizie poznania i traktującym rzecz w sposób obszerny, szczegółowy i systematyczny. 

Inne dzieła „Epistola de tolerantia” 1690, „Two Treatises of Goverment” 1690, “Some Thoughts Concerning Education” 1693 oraz “Reasonablennes of Christianity” 1695.

Stary program metafizyczny Locke zastąpił przez epistemologiczny: zadanie filozofii widział w poznaniu nie bytu, lecz naszych pojęć o bycie. Zmiana ta zapowiadała się już w filozofii XVII wieku, analiza poznania zajmowała wiele miejsca, jednakże rola jej była przygotowana wobec metafizyki. Locke zaś doszedł do przekonania, że umysł ludzki nie może rozwiązywać zagadnień metafizyki – a wtedy przygotowawcze zadanie filozofii jest jej jedynym zadaniem. Pozostało jej badanie poznania, jego pochodzenia, pewności i zakresu.

Locke nie tylko kreślił nowe zadanie filozofii, ale też wskazał jej metodę. Metoda jego była:

a)                           psychologiczna – badał nie stosunek pojęć do poznanych przedmiotów, lecz same pojęcia w tej postaci, w jakiej znajdują w umyśle ludzkim.

b)                          genetyczna – naturę pojęć określał na podstawie ich pochodzenia, zakładając, że objawia się ona najczyściej w ich postaci pierwotnej.

c)                           analityczna – mniemał, że dla zrozumienia pojęć wystarcza odnaleźć ich proste składniki. Psychologiczne, genetyczne i analityczne rozważania najwięcej zajęły miejsca w jego dziele, a że przy tym były najprostsze i najdostępniejsze, więc oddziałały najszerzej.

Przejęty metodą genetyczną, Locke wysunął na czoło teorii poznania zagadnienie pochodzenia wiedzy. I dał na nie odpowiedź w duchu empiryzmu. Nasza wiedza pochodzi wyłącznie z doświadczenia. Lock postanowiwszy zbadać naturę ludzkiego umysłu, usiłował zarysować właściwą dlań krainę i wyznaczyć granicę, których żadną miarą przekroczyć nie może.

2.       Etyka

Lock uważał że prawo naturalne jest zdefiniowane jako <<rozporządzenie boskiej woli znane światło natury, które ukazuje, co jest zgodne lub niezgodne z naturą rozumną i które zarazem jej to nakazuje lub tego zabrania>> Locke wskazuje, że istnieją trzy sposoby poznania prawa naturalnego: poprzez wrodzony zapis, ze słyszenia i poprzez rozumowanie na podstawie postrzeżeń zmysłowych. Ponadto sprzeciwiał się wszelkim hipotezom o istnieniu idei wrodzonych. Locke przyznaje, że wiele przejmujemy od rodziców i z innych tego rodzaju źródeł, jednak wiedza ta opiera się na ludzkich nakazach. Podstawową znajomość prawa naturalnego zdobywamy na trzeci z wymienionych sposobów, to znaczy przez rozumowanie w oparciu o dane doświadczenia zmysłowego.

Inna cecha charakterystyczna etyki Johna Locke’a to empiryzm. Cała wiedza pochodzi

z doświadczenia: doznawania zmysłowego lub refleksji.  Locke nie jest w stanie przyjąć żadnej postaci przypuszczania o wyposażeniu człowieka w pojęcia wrodzone. Nie można w ten sposób wyjaśnić ani zasad poznania, ani zasad moralności.  Jedyną metodą poznania podstawowych reguł sądu moralnego jest refleksja nad relacjami pomiędzy ideami nabytymi. W dziedzinie etyki Locke jest empirystą.

              Kolejnym jest zagadnienie wolnej woli. Zdaniem Locke’a jest to problem pozorny, ponieważ wola oznacza moc preferowania czy też wyboru, podczas gdy wolność jest odmienną mocą. <<by zapoczątkować i podtrzymywać rozmaite czynności umysłu oraz ruchy swego ciała, czy też, by ich zaniechać i skończyć>> Dusza posługuje się obydwiema tymi mocami, lecz nie należy ich mylić pytając, czy istnieje wolność woli.

              Dobro i zło zostały więc zrównane z tym, co może sprawić przyjemność lub przykrość, szczęścia zaś pragną wszyscy ludzie, ponieważ jest ono największą przyjemnością, do jakiej człowiek jest zdolny. Nie wszystkie przyjemności z konieczności pobudzają ludzkie pożądanie, ale tylko te, które wydają się być warunkami szczęścia.

              Wśród reakcji między ideami, które poznajemy poprzez wewnętrzną refleksję, istnieją relacje moralne. Można by je podzielić na trzy rodzaje reguł lub praw moralnych: boskie, państwowe i filozoficzne. Bóg ogłasza swoje prawa mocą światła naturalnego, bądź przez głos objawienia. Jest to jedyny prawdziwy probierz słuszności moralnej, a wiec Locke był zasadniczo zwolennikiem etyki teologicznoaprobatywnej. Po drugie istnieje prawo państwowe. Jest ono ustanowione przez państwo w celu odróżnienia czynów przestępczych o czynów legalnych. Po trzecie istnieje prawo filozoficzne, które odróżnia cnotę występku. Nosi ono również nazwę prawa. Nasze moralne są – podobnie jak matematyczne – pierwowzorami, a nasza pewność naukowa w etyce lub matematyce jest tylko postrzeżeniem zgodności albo niezgodności naszych idei. W ten sposób Locke’owska etyka empiryczna w końcu przeobrażą się w intuicjonizm etyczny.

      3. Podsumowanie

              Badanie różnych ludów i rozmaitych epok dowodnie wskazuje, że nie są one bynajmniej powszechne i że dotyczy to nawet norm znanych pod nazwą bożych przykazań. Nie są też one same przez się oczywiste. Ich oczywistość jest oczywistością historyczną. Skąd się jednak bierze ta niemal powszechna zgoda w stosunku do norm moralnych i zasad postępowania? Otóż powszechność ich można tłumaczyć nie tylko tym, że potwierdza je rozum i doświadczenie, ale że zasady te są nam wpajane od dzieciństwa poprzez rodziców i pedagogów oraz że utwierdza je i nadaje im sankcję presja opinii publicznej. Rozumowanie Locka wiodło zatem do konkluzji: nie ma wrodzonych zasad ani idei, wszystkie one są przez człowieka nabyte. Umysł człowieka, w chwili jego narodzin, jest czysta, nie zapisaną tablicą (tabula rasa), którą dopiero życie, w trakcie jego trwania, zapisuje swoimi znakami. Na pytanie skąd idee pochodzą i w jaki sposób powstają, jest tylko jedna możliwa odpowiedź – Z DOŚWIADCZENIA. Właśnie na doświadczeniu oparta jest cała nasza wiedza i z niego ostatecznie się wyprowadza.