szlak_chasydzki_krasnik_PL.pdf

Kraśnik

SZLAK CHASYDZKI

02 |

Kraśnik | wstęp | 03

Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego założona została w marcu �� roku przez

Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP (ZGWŻ) oraz Światową Organizację Żydowską

ds. Restytucji (WJRO).

Naszym celem jest ochrona reliktów kulturowego dziedzictwa Żydów w Polsce. Priorytetem

Fundacji jest ochrona cmentarzy: we współpracy z innymi organizacjami i osobami prywatnymi

doprowadziliśmy do upamiętnienia, ogrodzenia i uratowania przed zniszczeniem kilkudziesięciu

cmentarzy żydowskich (m.in. w Zakopanem, Kozienicach, Mszczonowie, Kłodzku, Iwaniskach,

Strzegowie, Dubience, Kolnie, Iłży czy Wysokiem Mazowieckiem). Działania Fundacji obejmują

także rewitalizację szczególnie ważnych i wartościowych zabytków dziedzictwa żydowskiego.

Do takich obiektów należą m.in. synagogi w Zamościu, Kraśniku i Rymanowie.

Nasza działalność na rzecz ochrony dziedzictwa nie ogranicza się jednak wyłącznie do opieki

nad poszczególnymi obiektami; równie ważna jest dla nas dbałość o poszerzanie wiedzy na temat

historii Żydów, którzy przez wieki współtworzyli dziedzictwo kulturowe Polski.

Do najistotniejszych działań edukacyjnych Fundacji należy skierowany do młodzieży program

„Przywróćmy Pamięć” ��.���.��.��, w którym uczestniczy ponad �� szkół z całej Polski,

a także multimedialny portal internetowy POLIN – Dziedzictwo Polskich Żydów ��.��.��.��,

który prezentować będzie historię społeczności żydowskich z �� miejscowości z całej Polski.

Jednym z najważniejszych przedsięwzięć Fundacji jest projekt Szlak Chasydzki.

Szanowni Państwo,

Publikacja ta poświęcona jest historii społeczności żydowskiej Kraśnika i jest jedną z serii

broszur opowiadających o losach Żydów w miejscowościach należących do Szlaku Chasydzkiego

– projektu, który od �� r. realizowany jest przez Fundację Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego.

Broszura ta została wydana dzięki wsparciu Urzędu Miasta Kraśnik.

Szlak Chasydzki to trasa wiodąca śladami Żydów z południowo-wschodniej Polski, a wkrótce także

zachodniej Ukrainy. Partnerami Fundacji w realizacji projektu jest już �� gmin z terenów Podkarpacia

i Lubelszczyzny, w których zachowały się bezcenne ślady wielowiekowej obecności polskich Żydów:

Baligród, Biłgoraj, Chełm, Cieszanów, Dębica, Dynów, Jarosław, Kraśnik, Lesko, Leżajsk, Lublin,

Przemyśl, Ropczyce, Rymanów, Sanok, Tarnobrzeg, Ustrzyki Dolne, Wielkie Oczy, Włodawa i Zamość.

Szlak Chasydzki przebiega przez atrakcyjne tereny południowo-wschodniej Polski, m.in. Roztocze

czy Bieszczady, i łączy miejscowości, w których znajdują się zarówno imponujące synagogi, jaki

cmentarze żydowskie, na których nierzadko znaleźć można nagrobki pochodzące z XVIII, XVII,

a nawet XVI w. Wiele z tych cmentarzy jest wciąż odwiedzanych przez chasydów przybywających

z całego świata.

W ramach projektu Szlak Chasydzki Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego wspiera jednostki

samorządu terytorialnego i organizacje pozarządowe w ochronie i promocji wielokulturowego

dziedzictwa ich miejscowości, a także stymuluje tworzenie trwałych partnerstw międzysektorowych

na rzecz rozwoju turystyki proilowanej, wykorzystującej zabytki kultury żydowskiej.

Szlak Chasydzki daje wielu miejscowościom szansę na zaistnienie na mapie turystycznych atrakcji

Polski – oprócz powszechnie znanego Zamościa, wpisanego na listę Światowego Dziedzictwa

Kultury UNESCO, na Szlaku leżą także ośrodki często omijane przez turystów, nieświadomych

atrakcji, jakie kryją.

W imieniu Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego pragnę podziękować władzom miasta

Kraśnika za wsparcie, dzięki któremu możliwe stało się wydanie tej publikacji.

Serdecznie zapraszamy na wyprawę Szlakiem Chasydzkim!

więcej informacji o działaniach Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego:

��.��.��

��.���.��.��

��.��.��.��

Monika Krawczyk | Dyrektor Generalny

Kraśnik | Szlak Chasydzki | 05

Dlaczego „Szlak Chasydzki”?

Polska przez stulecia była domem wielu pokoleń Żydów; na jej terenie miał miejsce bezprecedensowy

rozkwit kultury żydowskiej, a także myśli religijnej i piśmiennictwa. To właśnie tutaj w XVIII w. naro-

dził się chasydyzm, jeden z najważniejszych nurtów, jakie kiedykolwiek powstały w ramach judaizmu.

Szczególnie wielu zwolenników zyskał on na wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej, m. in. na terenach,

przez które przebiega dziś Szlak Chasydzki.

Tradycyjnie przyjmuje się, że twórcą chasydyzmu ( chassid po hebrajsku znaczy „pobożny”) był Izrael

ben Eliezer z Międzyboża na Podolu, znany jako Baal Szem Tow. Chasydzi wyznawali pogląd, że

religijność nie może się ograniczać jedynie do ścisłego przestrzegania nakazów i zakazów judaizmu,

a nawet – że ich zbyt restrykcyjne przestrzeganie oddala człowieka od Boga. Stąd silny akcent kła-

dziono na duchowy wymiar religii i na emocjonalne przeżywanie wiary.

Chasydzi gromadzili się wokół cadyków ( cadik to po hebrajsku „sprawiedliwy”), charyzmatycznych

przywódców duchowych, z których każdy proponował szczególny sposób przybliżenia się do Boga

– określoną metodę studiowania Tory i innych pism religijnych, a także odprawiania poszczególnych

praktyk. W XIX w. godność cadyka stała się dziedziczna – powstawały całe ich dynastie, których

nazwy pochodziły od miejscowości, gdzie mieścił się dwór cadyka.

W rocznicę śmierci cadyka – jorcajt – chasydzi gromadzą się przy jego grobie, wierząc, że w ten dzień

dusza cadyka nawiedza miejsce spoczynku, modlą się i zostawiają przy grobie niewielkie karteczki

z wypisanymi prośbami, zwane kwitłech . Tradycja ta jest wciąż żywa – do grobów cadyków do dziś

regularnie przybywają chasydzi z całego świata.

Wiele miejscowości należących do Szlaku Chasydzkiego było ważnymi ośrodkami chasydyzmu. Dwory

cadyków znajdowały się w Cieszanowie, Dębicy, Dynowie, Lesku, Leżajsku, Lublinie, Przemyślu, Rop-

czycach, Rymanowie i Tarnobrzegu (a dokładniej – w pobliskim Dzikowie). Najważniejszym niegdyś

ośrodkiem chasydyzmu na ziemiach polskich był Leżajsk, gdzie działał słynny cadyk Elimelech. W po-

zostałych miejscowościach Szlaku mieszkali chasydzi związani z cadykami z innych miast i wsi – co nie

umniejsza jednak atrakcyjności położonych tam zabytków dziedzictwa żydowskiego.

← Mała synagoga, bima

Kraśnik | Szlak Chasydzki | 07

BIAŁORUŚ

Włodawa

Szlak Chasydzki – najciekawsze obiekty

WOJ. MAZOWIECKIE

WOJ. LUBELSKIE

B�� – cmentarz, założony na początku XVIII w.

B���� – cmentarz, założony w XIX w.

C��� – tzw. nowa synagoga z początku XX w.; cmentarz, założony w XV w., jeden z najstarszych

zachowanych cmentarzy żydowskich w Europie.

C���� – synagoga z końca XIX w., cmentarz założony w XIX w.

D�� – synagoga wzniesiona w końcu XVIII w., cmentarz założony na przełomie XVII i XVIII w.

D�� – cmentarz założony prawdopodobnie w XVIII w., miejsce spoczynku cadyka Cwi Elimelecha

Szapiro z Dynowa (��-��).

J��� – dwie XIX-wieczne synagogi oraz cmentarz, założony na początku XVIII w.

K��� – zespół synagogalny, na który składają się dwie bożnice: XVII- i XIX-wieczna; tzw. nowy

cmentarz, założony w połowie XIX w.

L�� – synagoga wzniesiona w XVII w. oraz założony w XVI w. cmentarz, jeden z najstarszych

zachowanych cmentarzy żydowskich w Europie.

L���� – cmentarz, założony w XVII w., miejsce spoczynku cadyka Elimelecha z Leżajska (��-��),

miejsce pielgrzymek chasydów z całego świata.

L�� – Jesziwat Chachmej Lublin – Uczelnia Mędrców Lublina, wzniesiona w �� jako największa

religijna uczelnia żydowska na świecie; tzw. stary cmentarz, założony XVI w., miejsce spoczynku

cadyka Jakuba Icchaka Horowitza, zwanego „Widzącym z Lublina” (��-��); tzw. nowy cmentarz,

założony na początku XIX w.

P�� – tzw. nowa synagoga, wzniesiona na początku XX w.; tzw. nowy cmentarz, założony na

początku XIX w., największy cmentarz żydowski w województwie podkarpackim.

R�� – cmentarz, założony w XVIII w.

R���� – barokowa synagoga z XVII w. oraz cmentarz, na którym spoczywa cadyk Menachem

Mendel z Rymanowa (��-��).

S�� – synagoga stowarzyszenia Jad Charuzim , wzniesiona w XIX w.; synagoga sadogórska, wznie-

siona w dwudziestoleciu międzywojennym; tzw. nowy cmentarz, założony w XIX w.

T�� – cmentarz założony na początku XX w., miejsce spoczynku cadyka Eliezera Horowitza

z Dzikowa (zm. ��).

U�� D�� – cmentarz żydowski, założony w XVIII w.

W�� O�� – synagoga z początku XX w.; cmentarz żydowski, założony w XVIII w.

W��� – barokowy zespół synagogalny z drugiej połowy XVIII w.

Z�� – słynna renesansowa synagoga, wzniesiona na początku XVII w.; tzw. nowy cmentarz,

założony w �� r.

UKRAINA

Lublin

Chełm

Kraśnik

WOJ. ŚWIĘTOKRZYSKIE

Zamość

Tarnobrzeg

Biłgoraj

WOJ. PODKARPACKIE

Leżajsk

Cieszanów

Rzeszów

Dębica

Ropczyce

Wielkie Oczy

Jarosław

Przemyśl

UKRAINA

Dynów

WOJ. MAŁOPOLSKIE

Sanok

Rymanów

Szlak Chasydzki

Lesko

Ustrzyki Dln.

Baligród

SŁOWACJA

08 |

Kraśnik | historia | 09

Wielka synagoga

Mała synagoga, wnętrze

Wielka synagoga, sala główna

Początki miasta

Kraśnik to miasto położone w województwie lubelskim, liczące około �� tysięcy mieszkańców. Jego

historia sięga XIII w. – Kraśnik był wówczas niewielką osadą targową, rozwijającą się dzięki korzyst-

nemu położeniu na szlaku handlowym łączącym Kraków z Kijowem. Prawa miejskie uzyskał w �� r.,

kiedy to król Ludwik Węgierski nadał Kraśnik Iwanowi i Dymitrowi Gorayskim.

Kraśnik pozostał własnością rodu Gorayskich do �� r., gdy przeszedł na własność Tęczyńskich, we

władaniu których pozostał do połowy XVI w. Tęczyńscy umocnili mury miasta, wznieśli warowne

bramy i wieże. W tym okresie Kraśnik uzyskał też największą liczbę przywilejów. Po Tęczyńskich

Kraśnik odziedziczyli Słuccy, następnie Ossolińscy, a w końcu stał się on własnością kanclerza wielkiego

koronnego, Jana Zamoyskiego, który w �� r. włączył miasto do Ordynacji Zamojskiej.

Prawo de non tolerandis Judaeis zniesione zostało w �� r. Przyznano wówczas Żydom prawo do za-

mieszkiwania w Kraśniku, wyznaczając im podatki w wysokości czerwonego złotego i twardego talara

z całych placów, zaś pół czerwonego złotego i pół talara twardego z połowy placu. Tyle samo, co

właściciele połowy placów, płacili również żydowscy komornicy, czyli osoby nie dysponujące żadną

nieruchomością. W XVI w. (niestety, nie jest znana dokładna data) założony też został najstarszy

cmentarz żydowski w Kraśniku, który znajdował się w rejonie dzisiejszej ulicy Podwalnej.

Choć uiszczane przez Żydów podatki były poważnym źródłem dochodu dla właścicieli miasta, nie były

one jednak jedyną przyczyną zniesienia przywileju de non tolerandis Judaeis . Magnaci liczyli na to, że

osadnictwo Żydów przyczyni się do rozwoju handlu, i, co za tym idzie, całego życia gospodarczego.

Żydowscy kupcy byli także pomocni przy organizowaniu gospodarki w majątkach ziemskich, a także

eksportu płodów rolnych, głównie zboża.

Od �� r. Żydzi mieszkający w Kraśniku mieli prawo zajmować się handlem detalicznym i hurto-

wym, mogli handlować wszelkimi artykułami przemysłowymi i spożywczymi, a także zajmować się

wyszynkiem trunków oraz być właścicielami browarów i gorzelni. Żydom wolno było też mieszkać

i posiadać kramy w rynku. Nie obowiązywały ich żadne ograniczenia dotyczące miejsca zamieszkania

bądź wolności handlu, które w tej epoce były jeszcze bardzo powszechne.

Pierwsi Żydzi w Kraśniku

Pierwsze wzmianki o obecności Żydów w mieście pochodzą z lat trzydziestych XVI w. Dzięki zacho-

wanym dokumentom wiemy, że już w �� r. dwaj Żydzi kraśniccy, Mojżesz i Salomon, utrzymywali

stosunki handlowe z Gdańskiem, a w latach ��-�� Żydzi z Kraśnika przewozili przez lubelską komorę

celną wosk i jedwab.

W XVI w. Kraśnik posiadał przywilej de non tolerandis Judaeis , czyli prawo zakazujące Żydom osiedlania

się na jego terenie; trudno jest jednak ustalić, czy miasto uzyskało ten przywilej w chwili lokacji, czy

też zdobyło go dopiero później. Prawo de non tolerandis Judaeis obowiązywało w tym czasie w wielu

polskich i europejskich miastach i było jednym z narzędzi chroniących mieszczan chrześcijańskich

przed konkurencją ze strony kupców żydowskich. Nie zawsze jednak było ono ściśle przestrzegane;

pewne jest, że Żydzi mieszkali w Kraśniku nawet wtedy, gdy formalnie nie wolno im było osiedlać się

w mieście.

Rozkwit społeczności żydowskiej

Jak wiadomo z zachowanych dokumentów, na przełomie XVI i XVII w. kraśniccy Żydzi osiedlali się

w rynku i jego okolicach (przy ówczesnej ulicy Lubelskiej i Żydowskiej), oraz w domach przy murach

miejskich. Na �� domów w rynku, sześć lub siedem należało do Żydów; ich właścicielami byli Aron,

Dawid, Zelman, Liman, Marek, Eliasz i Józef. W pobliżu rynku znajdowała się prawdopodobnie także

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: