Conrad Joseph - Wśród prądów.pdf - Joseph Conrad - polak-maly

JOSEPH CONRAD

WŚRÓD PRĄDÓW

OD AUTORA

Opowiadania zebrane w tej książce dały powód do dwóch wypowiedzi,

które stanowiły jakby komentarz do nich, a także formułowały pewien

krytyczny zarzut. Jeden z recenzentów zauważył, że lubię pisać o ludziach,

którzy pędzą życie na morzu lub na samotnych wyspach, gdzie nie są

skrępowani wymogami życia towarzyskiego, takie bowiem postacie pobudzają

grę mej wyobraźni stosującą się wtedy już tylko do praw natury i konwencji

ludzkich. Uwaga ta jest do pewnego stopnia słuszna, ale nie uwzględnia mej

wolności wyboru. Wybierając postacie i tematy nie szukałem takich, które by

dawały pole dla swobody wyobraźni. Rodzaj wiadomości, sugestii czy

wskazówek, z których robiłem użytek w mych dziełach, brał się bezpośrednio

z doświadczeń mego czynnego życia. Był to wynik raczej kontaktów, i to

bardzo powierzchownych, niż rzeczywistych zdarzeń, gdyż życie moje nie

było awanturnicze. Nawet teraz, gdy z pewnym żalem (a któż nie żałuje

młodości?), a także z głębokim wzruszeniem spoglądam w przeszłość, widzę

ją w surowych barwach ciężkiego trudu i poważnych obowiązków, które same

przez się nie budzą romantycznych skojarzeń. Jeśli mnie nawet pociągają,

gdy sięgam myślą w przeszłość, sądzę, że wynika to z wrodzonego mi

romantycznego spojrzenia na rzeczywistość. Stanowisko takie samo przez się

może stanowić pewną przeszkodę, ale gdy jest podporządkowane poczuciu

odpowiedzialności i uznaniu twardej rzeczywistości, wspólnej nam wszystkim,

wtedy staje się punktem widzenia, z którego nawet ciemne strony życia widać

opromienione blaskiem wewnętrznym. A taki romantyzm nie jest błędem. Nie

jest też przeszkodą w poznawaniu prawdy. Stara się wybrnąć z tego, jak

może, choć nie jest to łatwą sprawą, ale wśród tych trudności może nawet

odkryć pewien rodzaj piękna.

Mówię tu o romantyzmie w życiu, a nie o romantyzmie w literaturze,

który w swych początkach związany był z tematyką sredniowieczną lub w

każdym razie z czymś - co w owej zamierzchłej przeszłości za taką było

uważane. Tematów mych nie czerpałem z średniowiecza i mam do nich

niezaprzeczalne prawo, gdyż przeszłość moja do mnie tylko należy. Jeśli

tematy te zbaczają z utartych ścieżek zorganizowanego życia społecznego, to

dlatego, że ja sam we wczesnej mej młodości wyłamałem się z tego życia pod

nakazem impulsu, który musiał być chyba bardzo szczery, gdyż nie opuścił

mnie mimo grożącego mi rozczarowania. Lecz to źródło literackiej twórczości

nie przyczyniło się do rozbujania mej fantazji. Przeciwnie, fakt, że miałem do

czynienia ze sprawami wychodzącymi poza codzienny bieg wypadków,

zmuszał mnie do skrupulatniejszego liczenia się z prawdą mych doznań.

Problemem dla mnie było tylko, jak opisać rzeczy niezwykłe, by uczynić je

wiarogodnymi. W tym celu musiałem odtworzyć ich własną, realną atmosferę

i nią je otoczyć. To było najtrudniejszym i najważniejszym zadaniem w

świadomym wysiłku ukazania prawdy o myślach i faktach, do czego zawsze

dążyłem.

Druga wypowiedź, spośród dwóch powyżej przeze mnie

wzmiankowanych, podkreślała, że w tej książce całość była rzeczą

ważniejszą od poszczególnych części. Tu odwołuję się do sądu czytelników,

zaznaczając tylko, że jeśli jest tak istotnie, muszę to przyjąć jako wyraz

uznania dla siebie. Opowiadania te bowiem, które wedle tego poglądu zdają

się tak do siebie pasować, że należy je rozpatrywać jako całość i jako wytwór

jednego nastroju, powstały w rozmaitych czasach, pod różnymi wpływami, i

jako próby znalezienia rozmaitych sposobów pisania nowel. Sugestie i

pomysły do nich zbierane były w różnych chwilach życia i w odległych od

siebie stronach świata. Książka spotkała się z mnóstwem krytyk, większość z

nich była słuszna, ale w paru wypadkach zarzuty mnie zaskoczyły. Między

innymi zarzut fałszywego realizmu w odniesieniu do pierwszej noweli:

Plantatora z Malaty . Byłbym traktował ten zarzut jako poważny, gdybym

czytając dalej nie przekonał się, że znakomity jego autor oskarża mnie po

prostu o to, iż nie dałem pomyślnego zakończenia noweli na skutek pewnego

rodzaju moralnego tchórzostwa, obawiając się, by mnie nie posądzono o

powierzchowny sentymentalizm. Gubię się w przypuszczeniach, gdzie (i jakie)

można by znaleźć w Plantatorze z Malaty zarodki szczęścia, które mogłyby w

końcu wydać owoce? Krytyka ta jakby nie zauważyła celu i znaczenia tego

utworu, przede wszystkim estetycznego. Starałem się w danym wypadku

zbudować opowiadanie wokół pewnej sytuacji psychologicznej. Mój dawny i

ceniony przyjaciel ustnie zrobił mi zarzut, że w scenie pod skałą, decydującej

z punktu widzenia psychologii, ani Felicja Moorsom, ani Geoffrey Renouard

nie potrafili sobie powiedzieć tego, co powinni. Wówczas nie spierałem się o

to, gdyż szczerze mówiąc nie byłem sam zupełnie zadowolony z tej sceny.

Odczytując tę nowelę dla obecnego wydania, doszedłem do przekonania, że

dużo jest racji w krytyce mego przyjaciela, iż tych dwoje uczyniłem zbyt

szczerymi w wypowiadaniu uczuć i to w pewnym stopniu zniweczyło

charakterystyczny i złudny czar ich postaci. Tej omyłki żałuję bardzo, gdyż

zdawało mi się, że udało mi się stworzyć coś bardzo trudnego. Pragnąłem, by

utwór ten był, na miarę moich sił, jak najdoskonalszy. Zważając jednak na ton

i napięcie całego opowiadania, bardzo trudno wyobrazić sobie, co tych dwoje

mogło sobie powiedzieć w owym momencie i w tym właśnie punkcie kuli

ziemskiej. W nastroju, w jakim oboje byli, i wobec wyjątkowego stanu ich

uczuć mogli byli wówczas powiedzieć wszystko.

Ów wybitny krytyk, który mi zarzucał fałszywy realizm, jako objaw mej

nieśmiałości, mylił się całkowicie. Chciałbym go zapytać, jak sobie wyobraża

całe życie Felicji Moorsom spędzone, że się tak wyrażę, w ramionach

Geoffrey a Renouarda? Czyż było to w ogóle możliwe? Czyż było to

prawdopodobne? Nie! Nie napisałem tego ani przez nieśmiałość, ani przez

lenistwo. W tym wypadku może byłoby lepiej mniej ufać własnym siłom. Ale

nie zrobiłem tego i jestem w tym podobny do Geoffreya Renouarda, że kiedy

wciągnie mnie jakaś przygoda, nie mogę znieść myśli, że mógłbym się

cofnąć. Nadeszła dla nich chwila, kiedy musieli się wypowiedzieć. Musieli.

Wyrazić mową ludzką najwznioślejsze uczucia jest to nieosiągalne zadanie.

Słowa napisane będą tylko rodzajem przekładu uczuć. A jeśli nawet ten

przekład zostanie już dokonany, to ludzie uwikłani w sidła namiętności, przez

niezręczność czy z obawy, aby się nie wydać zbyt prozaicznymi, zamiast

wyjawić swe uczucia, co wkraczałoby już w dziedzinę sztuki, zdradzają tylko

siebie, co nie jest ani sztuką, ani życiem. Ani też prawdą! W każdym razie nie

całą prawdą; gdyż jest to prawda odarta ze wszystkich koniecznych i

życzliwych zastrzeżeń i obwarowań, które nadają jej nieposzlakowaną formę,

właściwe proporcje i pozory ludzkiego braterstwa.

Zaiste zadanie człowieka, który ma przełożyć uczucia na słowa,

określić należy jako „zbyt trudne”. Mimo to ze zwykłym sobie brakiem

odpowiedzialności cieszę się, że jednak spróbowałem napisać to

opowiadanie, pomimo wszystkie komplikacje i trudności, włącznie ze sceną

pod szarą skałą górującą nad Malatą. Ale nie jestem tak zadowolony z

rezultatu, abym nie miał wybaczyć cierpliwemu czytelnikowi jego

rozczarowania.

Nie pozostawiłem miejsca dla omówienia trzech dalszych nowel, gdyż

nie uważam, by wymagały komentarza. W każdej z nich panuje inny nastrój i

umyślnie usiłowałem każdej z nich nadać inny ton i inną budowę zdań. Któryś

recenzent pisząc o Gospodzie pod Dwiema Wiedźmami zapytał, czy czytałem

opowiadanie zatytułowane Bardzo dziwne łóżko , które się ukazało w

„Household Words” w roku 1852 czy 1854. Nie widziałem nigdy żadnego

numeru tego pisma z wzmiankowanego dziesięciolecia. Łóżko takie

znaleziono w pewnym zajeździe na drodze między Rzymem a Neapolem w

końcu XVIII wieku. Gdzie ja znalazłem tę informację, nie umiem powiedzieć,

ale jestem pewien, że nie w żadnym opowiadaniu. To łóżko jest jedynym

„rzeczywistym faktem” w Gospodzie pod Dwiema Wiedźmami , Następne dwie

nowele zawierają więcej „rzeczywistych faktów”, które zawdzięczam

własnemu doświadczeniu.

1920 r.

J. C.

PLANTATOR Z MALATY

W prywatnym gabinecie redakcji naczelnego dziennika wychodzącego

w dużym kolonialnym mieście rozmawiali dwaj mężczyźni. Tęższy z nich,

blondyn, wyglądający bardziej po miejsku, był redaktorem i współwłaścicielem

tej poważnej gazety.

Drugi zwał się Renouard. Na jego śniadej, pięknej twarzy widać było,

że pochłonięty jest jakąś myślą. Był to człowiek szczupły, żywy, z pewną

nłedbałością w ruchach. Dziennikarz zapytał:

- A więc wczoraj byłeś na obiedzie u starego Dunstera?

Użył wyrazu „stary” nie z tą serdecznością, z jaką się go stosuje do

bliskich, lecz jako trzeźwe stwierdzenie faktu. Dunster, o którym tu mowa, był

rzeczywiście stary. Był to wybitny polityk kolonialny; odsunął się od czynnego

życia politycznego od czasu swej podróży do Europy i dłuższego pobytu w

Anglii, kiedy to cała prasa wyrażała się o nim bardzo przychylnie. Kolonia

dumna była z niego.

- Tak, byłem tam na obiedzie - odparł Renouard. - Młody Dunster mnie

zaprosił, kiedy już wychodziłem z jego biura. Robiło to wrażenie, jakby ten

pomysł nagle mu przyszedł do głowy. Podejrzewam go jednak, że miał jakieś

ukryte zamiary, gdyż nalegał, zapewniając, że wuj rad by mnie zobaczyć.

Podobno wspominał niedawno, że udzielenie mi koncesji na Malacie było

ostatnim aktem jego życia politycznego.

- Bardzo to wzruszające. Staruszek rozczula się czasem nad swoją

przeszłością.

- Nie umiem powiedzieć, co mnie skłoniło do przyjęcia tego

zaproszenia - ciągnął dalej Renouard - gdyż niełatwo daję się powodować

uczuciom. Stary Dunster oczywiście był dla mnie uprzejmy, ale nawet nie

zapytał, jak mi się wiedzie na mojej plantacji roślin jedwabniczych. Zapomniał

pewnie o jej istnieniu. Było tam znacznie więcej osób, niż się spodziewałem,

bardzo duże towarzystwo.

- I mnie zaproszono - rzekł dziennikarz - ale nie mogłem się wybrać.

Kiedy przyjechałeś z Malaty?

- Wczoraj o świcie. Rzuciłem kotwicę w zatoce przy Garden Point, a w

biurze młodego Dunstera zjawiłem się, nim zdążył przejrzeć korespondencję.

Conrad Joseph - Wśród prądów.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: