Antologia - Iskry z popiołów.pdf - Literatura piekna - ILZAK

Aby rozpocząć lekturę,

kliknij na taki przycisk ,

który da ci pełny dostęp do spisu treści książki.

Jeśli chcesz połączyć się z Portem Wydawniczym

LITERATURA.NET.PL

kliknij na logo poniżej.

ISKRY Z POPIOŁÓW

–––––

25 zapomnianych opowiadań polskich XIX wieku

–––––––

Wybrał i opracował

JULIUSZ W. GOMULICKI

Tower Press 2000

DO CZYTELNIKA

Bogactwa lasu nie wolno oceniać kierując się wyłącznie niezwykłą wybujałością jego

drzew najpiękniejszych, których liczba jest prawie zawsze niewielka. Stokroć słuszniejszym

kryterium jest w takim wypadku ilość drzew mniej wybujałych, a jednak zdrowych i dorod-

nych.

To samo wskazanie jest równie słuszne w odniesieniu do każdej literatury narodowej, cho-

ciaż w praktyce najczęściej się o nim zapomina, operując prawie wyłącznie nazwiskami i

utworami pisarzy najwybitniejszych, a jednocześnie coraz bardziej lekceważąc dobrych auto-

rów niższej rangi, w których dorobku znajdują się niejednokrotnie prawdziwe klejnoty lite-

rackie, ze wszech miar godne poznania i upowszechnienia.

Słuszność tego twierdzenia sprawdzono niedawno w stosunku do naszej ,,drugorzędnej”

poezji dziewiętnastowiecznej, która zabłysła tysiącami niespodziewanych blasków na kartach

znanej antologii Tuwima, a takimiż blaskami może również zaświecić i dziewiętnastowieczna

nowelistyka polska, która nie kończy się – wbrew utartym mniemaniom – na Orzeszkowej i

Konopnickiej, Dygasińskim, Prusie i Sienkiewiczu, Żeromskim i Reymoncie.

Trzeba zresztą przyznać, że w latach powojennych zrobiono bardzo dużo, aby takie utarte

mniemania zrewidować i skorygować.

Sięgnięto przede wszystkim do nieoszacowanego Kraszewskiego i opublikowano spory

wybór jego najpiękniejszych i najbardziej interesujących opowiadań. Wydobyto spod zwałów

kurzu, a potem starannie otrzepano i udostępniono czytelnikom garść zupełnie zapomnianych

nowel i obrazków Józefa Korzeniowskiego, Augusta Wilkońskiego, Lucjana Siemieńskiego,

Edmunda Wasilewskiego, Ryszarda Berwińskiego, Romana Zmorskiego i Włodzimierza

Wolskiego. Nader pieczołowicie zajęto się bogatym dorobkiem nowelistyki galicyjskiej, ogła-

szając obszerne serie opowiadań Włodzimierza Zagórskiego, Michała Bałuckiego, Walerego i

Władysława Łozińskich, Jana Lama, Ignacego Maciejowskiego (Sewera) i Zygmunta Niedź-

wieckiego. Przypomniano wreszcie najlepsze nowele Aleksandra Świętochowskiego, Wacła-

wa Sieroszewskiego i Gabrieli Zapolskiej a nawet mocno spłowiałe obrazki Wincentego Ko-

siakiewicza. Na osobnym miejscu trzeba jeszcze raz wymienić Juliana Tuwima, który obda-

rował nas dwutomową antologią dziewiętnastowiecznej noweli fantastycznej, powiększając

rejestr przypomnianych już nowelistów o nazwiska J. M. Ossolińskiego, Henryka Rzewu-

skiego, Jana Barszczewskiego, Józefa Dzierzkowskiego, Karola Libelta, J. B. Dziekońskiego.

Przypomniano, jak widać, bardzo dużo, ale nie przypomniano oczywiście wszystkiego, co

na to zasługiwało, a co gorsza przypomniano nieraz rzeczy słabe i blade, zostawiając w nieza-

służonym cieniu utwory stokroć cenniejsze i oryginalniejsze.

Nierówności takie trzeba koniecznie wygładzić, luki zaś starannie wypełnić, a to znaczy,

że trzeba dokonać co najmniej kilku wypraw po dziewiętnastowiecznej nowelistyce polskiej –

odszukując utwory zapomniane (chociaż ongiś bardzo cenione) i wydobywając na po-

wierzchnię takie opowiadania, które zasługują na nową prezentację, a których tytuły są już

dzisiaj zagadką dla najlepszego nawet znawcy naszej literatury narodowej.

Trzeba, jednym słowem, na nowo rozdmuchać żarzące się od spodu popioły literackie i

wydobyć z nich snop świeżych iskier.

Przekonamy się wówczas, jaki to piękny płomień może jeszcze buchnąć z takiego wyga-

słego na pozór paleniska.

Antologia niniejsza przynosi właśnie zdobycze takiej pierwszej wyprawy po zapomnianej

nowelistyce dziewiętnastowiecznej. W trakcie owej wyprawy przejrzano kilkaset gawęd,

dykteryjek, obrazków, ramotek, nowel i opowiadań, a więc mówiąc najogólniej: takich mi-

niatur powieściowych, które można przeczytać za jednym posiedzeniem, i wybrano z nich do

przedruku dwadzieścia pięć najbardziej interesujących, kierując się przy tej selekcji stałą pro-

porcją: jeden autor – jedno opowiadanie.

Przy dokonywaniu wyboru zastosowano oprócz tego trzy następujące kryteria formalne:

1) chronologia powstania utworu: nie później niż w r. 1900 (przedrukowane opowiadania

pochodzą konkretnie z lat 1828 – 1896);

2) chronologia fabuły utworu: okres współczesny autorowi albo taki, o którego obyczajach

mógł się on dowiedzieć od bezpośrednich żyjących jeszcze świadków;

3) chronologia ostatniej publikacji utworu: przed r. 1939 (jedynym bodaj wyjątkiem od tej

reguły jest opowiadanie Kraszewskiego, które opublikowano przed kilku laty w osobnej bro-

szurce, ale którego nie włączono do powojennego książkowego wydania jego nowel).

Drugie spośród tych trzech kryteriów pozwoliło umieścić w antologii tak charakterystycz-

ne dla początków naszej nowelistyki obyczajowe gawędy dworskie i szlacheckie Klementyny

Tańskiej, K. Wł. Wójcickiego i J. I. Kraszewskiego, a przede wszystkim dykteryjkę „radzi-

wiłłowską” Henryka Rzewuskiego wyjętą ze słynnych Pamiątek JPana Seweryna Soplicy,

cześnika parnawskiego (1839), a więc pochodzącą z tego samego kręgu obyczajowego, w

którym narodził się Pan Tadeusz.

Jeśli chodzi z kolei o współczesność dziewiętnastowieczną, to zgromadzone tutaj nowele

przynoszą charakterystyczne obrazy kilku zupełnie odmiennych środowisk: drobnoszlachec-

kiego bez pretensji (Wesele kapitana z chorążanką) i z pretensjami (Łaskawy opiekun), inteli-

genckiego (Strzępy dawnej okazałości) i urzędniczego (Wtorek i piątek), żołnierskiego (w

dwóch przekrojach: Mundur i Przejezdny) i uczniowskiego (Wspomnienie szkolne, Kapitan-

profesor, Nasza trójka), a także środowiska dorobkiewiczów (Samowar), biedoty rzemieślni-

czej (Łaciarz, po części Filantrop), chłopów (Kifor obłąkany), a nawet kolonistów niemiec-

kich (Niebieska sukmana). Ta sama rozmaitość dotyczy również konkretnego tła poszczegól-

nych opowiadań: akcja jednego z nich toczy się w bibliotece (Biblioman), drugiego na pleba-

nii (Ksiądz Piotr), trzeciego w wędrownym zwierzyńcu (Strzępy dawnej okazałości), innego

na bryce żydowskiej (Chałat), innego jeszcze na dalekim wygnaniu syberyjskim (Srul z Lu-

bartowa). Najczęstszym tłem opowiadań jest jednak szkoła, co wynikło zresztą z pewnych

świadomych założeń selekcyjnych wybierającego, który pragnął ukazać czytelnikom, jak

kształtował się proces wychowawczy i jakie formy przybierało nauczanie w dawnych szko-

łach polskich z XIX w.

Antologia - Iskry z popiołów.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: